Kraków 2013-03-14
Zarys historii nawigacji. Fokker F.VII oraz inne samoloty. 1924r.
Farman F-70.
Korzystając z nowej koniunktury na cywilne samoloty, pod wpływem sugestii przewoźników, firma Société des Avions H&M Farman, na podstawie samolotu F-50 opracowała samolot pasażerski Farman F-70. Maszyna została oblatana w 1920 roku. W okresie 1921-1925 wyprodukowano około 20 samolotów tego typu.
Farman F-70 był pomniejszonym samolotem Farman Goliath, napędzanym jednym silnikiem i zabierającym na pokład 4 pasażerów. Rozpiętość 14,90 m, długość 10,10 m, wysokość 3,43, powierzchnia płata 54,00 m kwadratowego, masa własna 1 330 kg, masa max 2 050 kg, jeden silnik Renault 12Fe, o mocy 300 KM, prędkość max 185 km/h, zasięg 400 km. Samolot Farman F-70 miał wyjątkowo dobre własności pilotażowe. Pilot siedział w odkrytym kokpicie, mając przed sobą tylko wiatrochron. Pasażerowie mieli do dyspozycji zamkniętą kabinę.
Samoloty Farman F-70 były wykorzystywane przez linie francuskie do lotów do Afryki; Casablanca w Maroku, Dakar w Senegalu, Biskra w Algierii. Latały także na trasach Europejskich; Paryż-Bruksela-Amsterdam. Dwa samoloty Farman F-70 latały również na liniach francuskiego towarzystwa CIDNA, które docierały, w tym czasie, także do Warszawy. Samoloty leciały przez; Szwajcarię, Austrię, Czechosłowację do Polski.
W 1925 roku, w Poznaniu utworzono jedną z pierwszych na świecie linii lotniczych. Przedsiębiorstwo korzystało z Lotniska Ławica i nosiło nazwę Aero Komunikacja Powietrzna S.A. Firma kupiła 5 samolotów Farman F-70 (2 używane i 3 nowe). Używane maszyny dotarły do Poznania w dniu 19 maja 1925 roku. W dniu 21 maja 1925 roku, wykonały pierwsze loty propagandowe nad Poznaniem. Pierwszy komercyjny lot wykonano w dniu 23 maja 1925 roku, na trasie Poznań – Warszawa. Kolejne loty wykonywano także z międzylądowaniem w Łodzi (trasa Poznań-Łódź-Warszawa i z powrotem). W październiku 1925 roku, z Francji dotarły 3 nowe samoloty zapakowane w skrzyniach. Do 1928 roku, przewieziono około 3 200 pasażerów. W 1928 roku, firma wraz ze sprzętem została przejęta przez PLL LOT, który jednak samolotów Farman F-70 na stan nie przyjął z uwagi na ich znaczne wyeksploatowanie.
Następne komercyjne samoloty. 1921 rok.
W 1921 roku, pojawiło się już kilka następnych samolotów zabierających na pokład 4-6 pasażerów. Były wśród nich takie jednosilnikowe maszyny jak;
Potez IX – (30 egzemplarzy), które latały z Paryża do Londynu, Pragi, Warszawy i Budapesztu.
Bleriot-SPAD 33/46/56 – (wersja 33 wyprodukowano ponad 40 egzemplarzy), kolejne odmiany miały większą kabinę pasażerska i kokpit pilota przeniesiony do przodu.
Aero-Targ (Aerotarg). 1921 rok.
Pierwsza w Polsce, całkowicie krajowa linia lotnicza, założona została w Poznaniu w 1921 roku. Jej celem była obsługa uczestników i zwiedzających, którzy lecieli na I Targi Poznańskie. Komitet organizacyjny pierwszych Targów Poznańskich (późniejszych Międzynarodowych Targów Poznańskich) postanowił uruchomić podczas trwania imprezy połączenie lotnicze pomiędzy Poznaniem, Warszawą i Gdańskiem, w celu szybkiego dowozu uczestników targów do Poznania. W tym celu, w dniu 10 maja 1921 roku, utworzono Towarzystwo Komunikacji Powietrznej Aero-Targ. W celu sfinansowania przedsięwzięcia komitet organizacyjny targów wyasygnował sumę 5 mln marek Polskich. Aero-Targ nawiązał współpracę z gdańskim towarzystwem przewozowym Danziger Luftpost, od którego wypożyczył sześć samolotów Junkers F 13. Linia rozpoczęła działalność w dniu 28 maja 1921 roku, w dniu otwarciu targów i wykonywała loty do 5 czerwca 1921 roku, do dnia zamknięcia targów. Z okazji uruchomienia połączenia Poczta Polska wydała okolicznościowy znaczek, dopłaty do przesyłki lotniczej. W czasie trwania targów wykonano 58 lotów, na trasie Poznań-Warszawa-Poznań i 30 lotów na trasie Poznań-Gdańsk-Poznań, przewieziono około 100 pasażerów i 3 000 kg przesyłek. Jednak przedsięwzięcie okazało się deficytowe i 5 mln marek wyłożonych na potrzeby linii nie zwróciło się organizatorom.
Fokker F.VII. 1924r.
W dniu 22 lutego 1912 rok, holender Anton Fokker założył wytwórnię samolotów i zbudował pierwszy holenderski samolot, który dobrze latał. Wytwórnia Fokker w historii lotnictwa zapisała się kilkoma dobrymi konstrukcjami, które pojawiały się niespodziewanie. Było to spowodowane przebłyskami geniuszu konstruktora Antona Fokkera, który nieobciążony poprzednimi konstrukcjami, mógł stworzyć konstrukcję bardzo dobrą.
W 1922 roku, Fokker zbudował samolot F.V. Miał to być samolot dużego zasięgu. Jednak samolot ten koncepcją nieodbiegający od tworzonych wówczas; dwupłat, jednosilnikowy, pasażerowie w zamkniętej kabinie, pilot w otwartym kokpicie w przedzie tuż pod skrzydłem. Maszyna nie wzbudziła dużego zainteresowania. Tym bardziej, że niczym szczególnym się nie wyróżniała, a jako konstrukcja nowej firmy nie wzbudzała zaufania. W kolejnej odmianie, Fokker F.VII, zastosowano układ górnopłat. Wprowadzono kokpit dwumiejscowy (dwóch pilotów) i zabudowano go całkowicie. W kadłubie było miejsce dla 8 pasażerów. Napęd złożony z jednego silnika. Oblot samolotu wykonano w dniu 11 kwietnia 1924 roku. Ten samolot wzbudził już duże zainteresowanie. Podjęto nawet produkcję seryjną. Lecz po zbudowaniu 5 maszyn, budowę kolejnych przerwano. Powodem była jeszcze bardziej unowocześniona konstrukcja, która otrzymała oznaczenie Fokker F.VIIa. Skrzydło otrzymało eliptyczny obrys, niestosowany do tej pory. Dzięki temu cięciwa profilu zmieniała się z rozpiętością. Zbudowano także nowe podwozie, o szerszym rozstawie. Pierwszy lot wykonano w dniu 12 marca 1925 roku. Samolot miał bardzo dobre właściwości lotne i był łatwy w pilotażu. Wyróżniał się też dobrymi osiągami. Dla samolotu dedykowano nowy mocny rzędowy silnik Packard Liberty, o mocy 420 KM. Jednak w procesie produkcji montowano takie silniki, jakie życzył sobie przyszły użytkownik. Większość samolotów miała silniki gwiazdowe Bristol Jupiter lub Pratt Whitney Wasp, o mocy 400-500 KM. Zbudowano 40 samolotów Fokker F.VIIa.
W tym samym czasie w USA, firma Ford ogłosiła konkurs – Ford Reliability Tour, mającego na celu wyłonić jak najbardziej niezawodny samolot dla rozwijającego się lotnictwa pasażerskiego. Dlatego, Fokker opracował modyfikację samolotu Fokker F.VIIa wyposażając go w dwa dodatkowe silniki umieszczone pod skrzydłami. W tamtym czasie był to układ rewolucyjny, niestosowany do tej pory w samolotach pasażerskich. I co ważne dający możliwość kontynuowania lotu po awarii jednego silnika. Pierwszy lot trzysilnikowego Fokkera, oznaczonego F.VIIa/3m, odbył się w dniu 4 września 1925 roku. Oznaczenie 3m oznaczało 3 silniki. W rzeczywistości zastosowano 3 jednakowe silniki o mniejszej mocy, niż w samolocie jednosilnikowym. Napęd stanowiły bardzo udane, niezawodne amerykańskie silniki gwiazdowe Wright J4 Whirlwind, o mocy 200 KM (147 kW) każdy.
Samolot budowano w różnych odmianach. Powiększono także rozpiętość i długość samolotu, stosując w nim mocniejsze silniki. Te maszyny w wersji pasażerskiej zabierały na pokład 10 osób. Do 1932 roku, zbudowano w zakładach Fokker około 70 maszyn. Łącznie wybudowano we wszystkich krajach 154 samoloty Fokker F.VIIB/3m. Samolot Fokker F.VII/3m trafiły do holenderskich linii lotniczych KLM. Używano ich także we Francji, Szwajcarii, Węgrzech, Danii i oczywiście w Rzeczypospolitej Polskiej.
Fokker F.VII/3m został rozreklamowany najpierw w USA i tam zyskał uznanie. Potem były różne rajdy i rekordowe przeloty. Słynnym wydarzeniem stał się przelot na samolocie Fokker F.VIIa/3m, o nazwie Josephine Ford, po raz pierwszy w pobliżu Bieguna Północnego, dokonany przez amerykańskich pilotów Richarda Byrda i Floyda Benneta. Lot rozpoczęto w dniu 9 maja 1926 roku.
Inny badacz polarny, Hubert Wilkins dla swojej ekspedycji kupił dwa samoloty Fokker F.VII; jeden jednosilnikowy i jeden trzysilnikowy. Trzysilnikowy nazwany Detroiter uległ uszkodzeniu przy lądowaniu na lodowcu. Jednosilnikowy także doznał uszkodzenia . W samolocie zostało złamane skrzydło. Wraki samolotów statkiem przetransportowano do USA i wyremontowano.
Wielkim marzeniem pierwszych lotników był przelot przez Ocean Spokojny. Było kilku doświadczonych lotników, którzy z uwagi na spore koszty zamierzenia, postanowili zjednoczyć swoje wysiłki. Hubert Wilkins zaproponował lotnikom Charles Kingsford Smith i Charles Ulm samolot Fokker F.VII, bez silników. Propozycja został przyjęta. Samolot przebudowano. Zainstalowano w nim dodatkowe zbiorniki paliwa o łącznej pojemności 1 298 galonów (około 4 900 litrów). Kupiono trzy nowe silniki. Na tym samolocie, nazwanym Southern Cross, lotnicy Charles Kingsford Smith i Charles Ulm przelecieli w dniach 31 maja 1928 roku – 9 czerwiec 1928 roku, po raz pierwszy Pacyfik, z Oakland w USA do Brisbane w Australii, z międzylądowaniami na Hawajach i Fidżi, pokonując trasę o długości 12 000 km. Lot był bardzo niebezpieczny, z licznymi burzami. Jako przyrząd nawigacyjny miano tylko girokompas, który na ostatnim etapie lotu zepsuł się. Następnie, na samolocie tym Kingsford Smith dokonał także innych dalekich przelotów.
W dniu 17 czerwca 1928 roku, Amelia Earhart, jako pierwsza kobieta w składzie załogi, przeleciała nad Oceanem Atlantyckim z Nowej Fundlandii do Walii, wodnosamolotem Fokker F.VIIb/3m, z podwoziem pływakowym, nazwanym Friendship.
Jedne z pierwszych egzemplarzy samolotów Fokker F.VII zostały zakupione przez linie lotnicze PanAm, otwierające w październiku 1927 roku, połączenia rejsowe z Key West na Florydzie do Hawany. Kilka egzemplarzy F.VIIa/3m kupiła też armia amerykańska, pod oznaczeniem C-2. Samoloty także były montowane w USA z dostarczonych części, przez filię Fokkera Atlantic Aircraft Corporation (1926 rok). Mimo to, na rynku amerykańskim samolot odniósł umiarkowany sukces komercyjny. Natomiast duży sukces odniósł wzorowany na samolocie Fokker F.VII/3m, metalowy samolot Ford Trimotor.
Fokker F.VII w Polsce.
Sześć Fokkerów F.VIIa/1m zostało kupionych w 1928 roku, przez Polskie prywatne linie lotnicze Aero. Pierwsze trzy samoloty dostarczono w czerwcu 1928 roku, a kolejne trzy w grudniu 1928 roku. W 1929 roku, samoloty te zostały przejęte przez powstałe w dniu 1 stycznia 1929 roku, Polskie Linie Lotnicze LOT. Samoloty te eksploatowano na liniach krajowych i międzynarodowych, między innymi do Wiednia i Czerniowic (przez Lwów i Iwanow-Frankowski).
W dniu 30 lipca 1928 roku, samolot Fokker F.VII/3m z załogą kapitan pilot Kazimierz Kalina, porucznik pilot obserwator Kazimierz Szałas, mechanik sierżant Stefan Kłosinka, wystartował do lotu non stop z Lotniska Dęblin do Bagdhadu. Lot przebiegł pomyślnie, do momentu nocnego lądowania, podczas którego w wyniku kraksy zginął Kazimierz Szałas.
Licencja na produkcję samolotów Fokker F.VII/3m została kupiona w 1928 roku. i Polska była jednym z pierwszych krajów, który kupił licencje. Produkcję samolotów zlecono firmie Plage i Laśkiewicz w Lublinie. Zbudowano 20 maszyn przeznaczonych dla wojska i 11 maszyn cywilnych. Wersja pasażerska zabierała 10 pasażerów, a transportowa 1 000 – 1 500 kg ładunku. Samoloty te miały silniki rzędowe Lorraine-Dietrich LD-12Eb o mocy 464 KM (341 kW). Od 1935 roku, wymieniono silniki na gwiazdowe Bristol Jupiter VIIF o mocy 529 KM (382 kW). W Polsce samoloty Fokker F.VII były wykorzystywane jako bombowce, samoloty transportowe i samoloty desantu spadochronowego. Podczas wojny obronnej w 1939 roku, samoloty były wykorzystywane jako transportowe. Przewożono nimi broń i amunicje.
Dane T-T Fokker F.VII: Długość 14,56 m, rozpiętość 21,71 m, wysokość 3,90 m, powierzchnia płata 58,5 m kwadratowego, masa własna 2 600 kg, masa max 4 500 kg. Prędkość maksymalna 200 km/h, zasięg 1 200 km.
Ford Trimotor.
Samolot został zbudowany w USA w zakładach Ford, na podstawie konstrukcji Fokker F.VII. Samolot otrzymał metalowy kadłub i skrzydła. Zastosowano rozwiązania i materiały stosowane w USA, znacznie ułatwiając przyszłą eksploatację na tamtejszym rynku. Wzmocniono strukturę. Samolot zabierał na pokład 10 pasażerów. Samolot był bardzo popularny w USA. Użytkowało go wiele linii lotniczych. Obecnie (2013 rok) w USA są dwa samoloty Ford Trimotor, są egzemplarzami latającymi.
1927 rok, był pamiętnym, lecz zarazem tragicznym rokiem, w historii podboju lotniczej trasy Ameryka Północna – Europa nad Oceanem Atlantyckim. Podjęto co najmniej 20 prób, z czego tylko 5 zakończyło się sukcesem. Wśród tych 5 lotów; 4 należą do amerykanów, a jeden do Włochów, którzy z Wysp Nowofundlandzkich poprzez Azory dolecieli do Lizbony. Ocean pochłonął aż 16 ofiar. Najsłynniejszym i do dnia dzisiejszego kultywowanym, był przelot pilota Charles Lindbergh, rozpoczęty w dniu 20 maja 1927 roku, startując z lotniska Roosvelt Field i zakończony lądowaniem na lotnisku Le Bourget niedaleko Paryża.
Nas jednak bardziej interesuje przelot dokonany w następnym miesiącu, czerwiec 1927 roku, na samolocie Fokker, C-2 o nazwie własnej America. Samoloty Fokker C-2 były produkowane w USA, w zakładach filii Fokker dla wojska i linii lotniczych w koloniach. Samolot dla przelotu otrzymał dodatkowy 4 000 litrowy zbiornik paliwa. Lot ten różnił się od pozostałych charakterem. Celem było udowodnienie, że możliwe są loty komercyjne (pocztowo-pasażerskie) nad Oceanem Atlantyckim. Samolot do lotu przygotowywano kilka tygodni. Dodatkowo podczas jednego z próbnych lotów, samolot został uszkodzony i wymagał naprawy. Ostatecznie w dniu 29 czerwca 1927 roku, trzysilnikowy Fokker C-2 America wystartował z lotniska Roosvelt Field do lotu. Załogę stanowili; Richard R. Byrd, Bernt Balchen, Bert Acosta, Georg Noville. Na pokładzie było kilkaset kilogramów poczty. Samolot bez problemów przeleciał Atlantyk. Jednak tego dnia mgła okrywała całą północna Francję i nie sposób było dolecieć nad Paryż. Lotnicy zawrócili nad brzeg oceanu. Nie mogąc znaleźć odpowiedniego miejsca do lądowania, po wyczerpaniu paliwa, wodowali tuż przy brzegu. Był już świt 1 lipca 1927 roku. Wyczerpani i przemoczeni lotnicy, dotarli z małym workiem listów i flagą USA do miejscowości Ver sur Mer.
Opracował Karol Placha Hetman