Kraków 2014-04-02
145b Rozdział 1958-05-14
WSK Nr 4 PZL Okęcie PZL-101 Gawron
Polska
Samolot rolniczy.
Historia
Na bazie samolotu Jak-12 M postanowiono zbudować samolot rolniczy. Sprawa była trudna, bo Jak-12 dysponował udźwigiem zaledwie 350 kg, przy maksymalnej objętości 470 litrów. Konstruktorzy zdawali sobie sprawę, iż rozwiązanie to jest prowizoryczne i będzie trzeba zbudować samolot typowo rolniczy. Jednak na obecną chwilę zespół pod kierunkiem magistra inżyniera Stanisława Lassoty w 1956 roku, przystąpił do prac nad wersją rolniczą. W 1957 roku, gotowa była dokumentacja.
Konstruktorzy starali się przede wszystkim zmniejszyć masę własną samolotu. Samolot pozbawiono radiokompasu, radiostacji, regulowanej zasłony silnika, zlikwidowano prawe drzwi. Prawy fotel zastąpiono lekkim siedziskiem. Co się tyczy radiostacji, to w trakcie eksploatacji na nowo ją instalowano. Przeprowadzone próby statyczne wykazały, że można zwiększyć masę całkowitą max z 1 450 kg do 1 600 kg. Na grzbiecie, za skrzydłami dodano wyraźny garb, co powiększyło miejsce na zbiornik chemikaliów. Na szczycie garbu umieszczono właz do wsypywania chemikaliów. Pojemność zbiornika wyniosła 800 litrów, a udźwig 500 kg. Zbiornik był przeznaczony tylko na chemikalia sypkie. Jego napełnienie odbywało się ręcznie przy użyciu wiader. Stawiano prowizoryczny pomost (drewniany) po którym pracownik z wiadrem wychodził na grzbiet samolotu i wsypywał do zbiornika chemikalia. W dnie zbiornika umieszczono dawkownik, który napędzany jest dodatkowym śmigiełkiem umieszczonym na grzbiecie kadłuba. Chemikalia na zewnątrz wypadają małymi porcjami. Jakość opylania zależy od kierunku i siły wiatru.
Pojawił się problem zmiany środka ciężkości maszyny. Rozwiązano to poprzez nadanie skrzydłom skosu wynoszącego 4 stopnie. Uzyskano to poprzez trójkątne wstawki między kadłubem i skrzydłem. Na końcach płatów zamontowano duże kierownice aerodynamiczne (płyty brzegowe). Aby były one równoległe do osi kadłuba, również dodano trójkątne wstawki. Zwiększono wychylenie klap do 40 stopni. Dało to prędkość minimalną 54 km/h. Cofnięto także koła podwozia głównego o 0,215 m. Uzyskano to poprzez inny układ goleni. Istotnym, choć drobnym przeróbkom poddano usterzenie. Zwiększono powierzchnię sterów i klapek wyważających. Zwiększono kąt zaklinowania steru wysokości. Korozyjne działanie chemikaliów wymusiło zastosowanie popychaczy zamiast linek. Podczas testów okazało się, że chemikalia dostają się do kabiny. Dlatego zastosowano dodatkową szczelną przegrodę wykonaną z płótna.
W wrześniu 1957 roku, przystąpiono do budowy czterech prototypów. Pierwszy egzemplarz otrzymał rejestrację SP-PAG i został oblatany w dniu 14.05.1958 roku, przez pana Mieczysława Miłosza.
Parząc pod kątem ekonomicznym PZL-101 Gawron był dużym sukcesem. Między innymi dlatego, że był budowany przy pomocy oprzyrządowania, które wykorzystywano do produkcji Jak-12, a które to oprzyrządowanie już się dawno zwróciło finansowo. W efekcie cena nowego samolotu była bardzo mała i zainteresowanie samolotem PZL-101 Gawron okazało się niespodziewanie duże. Pierwsze cztery prototypy sprzedano na pniu za granicę; Hiszpania, Węgry i Austria (2 maszyny). Niezwykle rzadką jest sytuacja, gdy sprzedaje się samoloty za granicę, zanim wejdą one do użytku w kraju producenta. Z PZL-101 Gawron się udało. Pierwsze większe serie maszyn sprzedano na Węgry i do Hiszpanii.
Zbudowano 325 samolotów PZL-101 Gawron. Pierwsze 61 maszyn nosiło oznaczenie PZL-101, kolejne otrzymały oznaczenie PZL-101 A. PZL-101 A Gawron to zmodernizowany samolot rolniczy. Był produkowany od 1962 roku. Łącznie zbudowano 215 PZL-101 A maszyn rolniczych.
Z uwagi na brak następcy i wykruszających się samolotów Jak-12 M i Jak-12 A, władze zdecydowały o podjęciu produkcji samolotu wielozadaniowego na bazie PZL-101 A. Samolot oznaczono PZL-101 B. Zlikwidowano zbiornik chemikaliów i zlikwidowano garb na kadłubie. W kabinie zamontowano cztery fotele. Produkcję podjęto w 1965 roku. Większość z 78 maszyn trafiły do Aeroklubu PRL. Również na bazie samolotu PZL-101 B zbudowano 32 maszyny w wersji sanitarnej. Produkcje PZL-101 B zakończono w 1968 roku.
Samoloty PZL-101 Gawron, produkowane przez PZL Okęcie były eksportowane do; CCCP (2 sztuki), Czechosłowacji, Węgier (67 sztuk), Jugosławii, Hiszpanii, Bułgaria (40 sztuk), Austria (5 sztuk), Finlandia (3 sztuki), Indie (6 sztuk), Turcja (5 sztuk), Wenezuela (1 sztuka), Wietnam (1 sztuka).
Samoloty PZL-101 Gawron w 70-latach zostały zastąpione przez PZL-106 Kruk (rolniczy) i PZL-104 Wilga (wielozadaniowy). Wiele egzemplarzy rolniczych pozbawiono zbiornika chemikaliów i jako cztero-miejscowe przekazano do Aeroklubów. Samoloty PZL-101 Gawron dotrwały do 2012 roku, i jeszcze obecnie (2014 rok) można je spotkać.
2011 rok.
W związku z wypadkiem samolotu PZL-101 Gawron spowodowanym oderwaniem się pokrycia płóciennego z górnej, przykadłubowej części skrzydła, Urząd Lotnictwa Cywilnego wprowadził działania korygujące określone dyrektywą. Dyrektywa była skierowana do użytkowników samolotów PZL-101/PZL-101A Gawron i Jak-12A/Jak-12M. Dyrektywa zobligowała do przeglądów stanu pokryć z tkaniny bawełnianej lub syntetycznej, samolotów eksploatowanych wg stanu technicznego. W wyniku procesu starzenia się następuje obniżenie wytrzymałości pokryć z tkanin bawełnianych lub syntetycznych, a stan techniczny pokryć zależy od wpływu wielu czynników, takich jak: czynniki środowiska (wilgotność, temperatura, promieniowanie UV, zapylenie itp.), a także od sposobu hangarowania oraz użytkowania samolotu. Jeżeli podczas przeglądu wykryto pęknięcia pokrycia tkaniny; oznaki starzenia się tkaniny i nici; przekroczenie przez tkaninę i nici bawełniane lub lniane okresu kalendarzowego – 4 lata, a dla tkaniny i nici syntetycznych – 10 lat, to w takim przypadku należy wyłączyć maszynę z użytkowania i przekazać do naprawy. Naprawę pokrycia tkaniną oraz zaklejenia wzierników należy wykonać zgodnie z Instrukcją Napraw Samolotu PZL-101, wydanie WSK Warszawa-Okęcie 1969 roku, lub w oparciu o technologię dokumentacji remontowej samolotu.
Nieco później ukazał się kolejna dyrektywa nr SP-0003-2011-A, z dnia 29.09.2011 roku, której zapisy obejmują wszystkie samoloty PZL101/101A Gawron oraz Jak-12A/Jak-12M. Opublikowanie dokumentu spowodowane było odkryciem przypadków pęknięcia rur węzła kratownicy kadłuba w okolicach mocowania przedniego dźwigara skrzydła na ww. konstrukcjach. Zobowiązano użytkowników do wykonania przeglądów w tych miejscach, które mogą być niewykryte w przeglądach okresowych 50 lub 100 godzinnych. Przegląd ten obejmuje defektoskopowe sprawdzenie węzłów w kratownicy kadłuba w rejonie przedniego i tylnego mocowania dźwigarów skrzydła oraz szczegółowy przegląd wzrokowy pozostałych węzłów nośnych kratownicy, celem wykrycia korozji i początków pęknięć rur kratownicy.
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2014-04-02
145b Rozdział 1958-05-14
WSK Nr 4 PZL Okęcie PZL-101 Gawron
Polska
Samolot rolniczy.
Konstrukcja
PZL-101 to samolot rolniczy, jednosilnikowy, górnopłat zastrzałowy, konstrukcji metalowej, kryty duraluminiową blachą, o grubości 0,4-1,0 mm oraz płótnem.
Skrzydła.
Samoloty PZL-101 Gawron otrzymały skrzydła o obrysie prostokątnym i stałe skrzela (sloty) na krawędzi natarcia. Na końcach płatów otrzymała duże kierownice aerodynamiczne (płyty brzegowe). Skrzydła mają skos wynoszący 4 stopnie. Po przebudowie z wersji rolniczej na wielozadaniową, często płyty brzegowe demontowano.
Kadłub.
Kadłub konstrukcji kratownicowej, wykonany z rur stalowych 30HGSA. Oprofilowano je podłużnicami z duraluminium. Przednia część kadłuba kryta blacha duraluminiową D16A-T. W tyle kryty płótnem naturalnym AM-100 lub syntetycznym. Kadłub rozpoczyna się ogniową przegrodą wykonaną z blachy stalowej. Do tej przegrody mocowane jest łoże, a do niego silnik. Wejście do kadłuba zapewniają drzwi na obu burtach. Mają one system awaryjnego zrzutu. Okna wykonane są ze szkła organicznego.
PZL-101 Gawron otrzymał podniesiony grzbiet, który stworzył niewielki garb i znacznie zwiększył przestrzeń w kabinie. Ściany kabiny pokryto tapicerką. W kabinie są cztery miejsca; dwa fotele w przedzie i kanapa w tyle. Oparcia przednich foteli są odchylane do przodu w celu ułatwienia zajmowana miejsc z tyłu. Za kabiną umieszczono bagażnik do którego dostęp umożliwiają drzwiczki zamontowane na lewej burcie. W tym miejscu umieszczono także wyposażenie radiowe.
Usterzenie.
Usterzenie klasyczne z podziałem na stery i stateczniki. Stery wyposażono w klapki wyważające. Wychylenie steru kierunku po 25 stopni w obie strony. Ster wysokości wychylany 30 stopni w górę i 20 stopni w dół.
Podwozie.
Podwozie samolotu stałe, klasyczne, z kółkiem ogonowym.
Zespół napędowy.
Silnik 9-cylindrowy AI-14 R o mocy nominalnej 220 KM (161 kW) i startowej 260 KM (191 kW). Silniki produkowano w Kaliszu w PZL-Kalisz pod oznaczeniem PZL AI-14R. Chłodzony powietrzem. Przepływ powietrza regulowany żaluzją. Silnik osłonięty dwuczęściową osłoną (część górna i część dolna).
Śmigło dwułopatowe o regulowanym skoku. Rozpiętość do 2,70 m.
Dane T-T PZL-101 Gawron:
Rozpiętość 12,68 m
Długość 9,00 m
Wysokość 3,12 m
Masa własna 1 050 kg
Masa całkowita 1 600 kg
Masa ładunku 600 kg
Zapas paliwa 225 litrów
Prędkość maksymalna 180 km/h
Prędkość przelotowa 160 km/h
Prędkość wznoszenia 3 m/s
Prędkość lądowania 85 km/h
Zasięg maksymalny 1 100 km
Zasięg z ładunkiem 250 km
Czas lotu 3 godziny
Pułap 4 000 m
Rozbieg 150 m
Dobieg 90 m
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2014-04-02
145b Rozdział 1958-05-14
WSK Nr 4 PZL Okęcie PZL-101 Gawron
Polska
Samolot rolniczy.
Zestawienie
Samolot PZL-101 Gawron. Rolniczy. Pierwszy lot 14.05.1958 roku, prototypu SP-PAG, z pilotem Mieczysław Miłosz.
Samoloty PZL-101 Gawron. Rolniczy. Produkcja seryjna w okresie 1958-1962. Zbudowano 61 samolotów.
Samoloty PZL-101 A Gawron. Rolniczy. Produkcja seryjna w okresie 1962-1965. Zbudowano 264 samoloty.
Samoloty PZL-101 B Gawron. Dyspozycyjny. Produkcja seryjna w okresie 1965-1968. Zbudowano 78 samoloty.
Opracował Karol Placha Hetman