Kraków 2013-11-04
Radary.
Radar Nysa-A.
W 1950 roku, Sztab Generalny Wojska Polskiego przekazał do Państwowego Instytutu Telekomunikacji warunki T-T dla ostrzegawczej stacji radiolokacyjnej. Pracę podjęło Wydzielone Laboratorium Konstrukcyjne (TL) przy Zakładach Radiowych imieniem Marcina Kasprzaka. Program otrzymał kryptonim „Nysa”. Już w 1951 roku, opracowano model laboratoryjny radaru pracującego na fali o długości 50 cm. Niektóre rozwiązania zaczerpnięto z Amerykańskiego radaru TPS-3. W 1952 roku, gotowy był prototyp, który oznaczono Nysa-A. W zakładzie doświadczalnym zbudowano 5 zestawów i przekazano do prób wojskowych. Próby prowadzono w okresie 1953 – 1954. Wypadły one pozytywne i dlatego powołano do istnienia Zakłady Radiowe T-1, które podjęły produkcję seryjną tych radarów.
Radar Nysa-A od samego początku był projektowany jako zestaw mobilny. W tym czasie w Polsce produkowano samochody ciężarowe i dla stacji dedykowano samochód Lublin. Jednak udźwig samochodu okazał się niewystarczający. Dlatego zdecydowano się na wykorzystanie podwozia samochodu ZiŁ-150 (ZiS-150). Samochód ciężarowy ZiŁ-150 (ZiS-150) był produkowany w okresie 1947 – 1957. Napędem jest silnik benzynowy, 6-cylindrowy, o pojemności 5 600 cm3 i mocy 90 KM. Silnik napędza tylną oś pojazdu. Ładowność pojazdu wynosi 4 000 kg. Prędkość z ładunkiem 65 km/h.Radar Nysa-A to pierwszy Polski Radar Ostrzegawczy. Podstawowe dane radaru ostrzegawczego Nysa-A; Praca w paśmie 600 MHz. Fala o długości 50 cm. Zasięg wykrywania 150 km.
Radiowysokościomierz Nysa-B.
Większość z dotychczas opracowanych na świecie stacji radiolokacyjnych była dwu-współrzędna. Podawała ona azymut, czyli kierunek do wykrytego celu (podawany w stopniach geograficznych) oraz odległość, (zwykle podawana w metrach). Odległość jest wyliczana z czasu, jaki impuls musi przebyć od nadajnika i po odbiciu od celu, powrócić do odbiornika. Dla określenia pułapu wypracowano kilka metod. Jednak najskuteczniejszą okazała się metoda zastosowania osobnej stacji radiolokacyjnej do pomiaru wysokość (pułapu) wykrytego obiektu. Dlatego w Polsce opracowano w 1955 roku, pierwszy radar do pomiary wysokości oznaczony Nysa-B. W 1957 roku, podjęto produkcję seryjną tego radaru i wprowadzono na wyposażenie Wojska Polskiego.
Radiowysokościomierz zamontowano na przyczepie kołowej i jest mobilny. Do transportu, paraboliczny reflektor anteny jest składany. Podstawowe dane radiowysokościomierza Nysa-B; Radiolokacyjna stacja pomiaru wysokości (RSPW). Moc w impulsie 1 000 kW. Długość fali 10 cm. Zasięg 100 km. Wyposażony we wskaźnik typu RH. Wysokościomierz współpracował z radarem dwu-współrzędnym (zwanym czasem odległościomierzem) Nysa-C. Stacja była opracowana i produkowana przez WZR RAWAR.
Radiowysokościomierz Bogota.
Polski radiowysokościomierz Bogota przeznaczony jest do współpracy z radarem Jawor. Został opracowany na bazie radiowysokościomierza Nysa-B. Podstawową zmianą było zastąpienie iskiernika znajdującego się w modulatorze tyratronowym, a do układów odbiorczych wprowadzono wzmacniacz LFB. Stacja wykonana jest w technice lampowej. Nadajnik wykonany na magnetronie produkcji CCCP. Stację montowano wyłącznie na podwoziu kołowym jako przyczepa.
Podstawowe dane radiowysokościomierza Bogota; Zasięg 200 km. Długość fali 10 cm. Częstotliwość powtarzania impulsu 200 imp/sek. Dokładność pomiaru poniżej 700 m dla wysokości. Dokładność pomiaru poniżej 1 000 m dla odległości. Moc w impulsie 700 kW.
Radar Nysa-C.
Stacja ostrzegawcza Nysa-C była opracowywana równolegle z wysokościomierzem Nysa-B. Oba prototypy zbudowano jednocześnie i próby przechodziły wspólnie w 1955 roku. Także wspólnie rozpoczęto produkcję seryjną i w zestawach przekazywano Wojsku Polskiemu od 1957 roku. Zestawy Nysa-B i Nysa-C zostały wyeksportowane między innymi do; Syrii i Indonezji. Nysa-C została wyposażona w antenę zbliżoną do ścianowej. Podobnie jak Nysa-B, radar Nysa-C został zamontowany na przyczepie kołowej. Idea mobilności radarów pozostała, ale z uwagi na problemy pozyskania podwozi samochodów ciężarowych, zdecydowano się prostsze rozwiązanie. Taki zestaw może być ciągnięty przez dowolny samochód ciężarowy lub ciągnik. W rzeczywistości, na posterunkach radiolokacyjnych zestawy te stały nawet 6 miesięcy, a zabierano je tylko na przeglądy, tak zwane przejścia wiosenne i jesienne lub do remontu.
Podstawowe dane radaru Nysa-C; Stacja radiolokacyjna zwana także odległościomierzem. Pracuje na fali 50 cm. Zasięg 300 km. Moc w impulsie 2 x 200 kW. Wyposażony jest we wskaźnik typu P i RH. W nadajniku zastosowano magnetron z modulatorem liniowym wraz z iskiernikiem obrotowym. Współpracował z wysokościomierzem Nysa-B. Opracowanie i produkcja Polska WZR RAWAR.
Radary w służbie w Wojsku Polskim.
Okres 1955 – 1960 roku, to czas dynamicznego rozwoju i przemian strukturalnych. Na wzór organizacji wojsk sowieckich w Polsce próbowano stworzyć pięć samodzielnych pułków radiotechnicznych (6, 8, 14, 18 i 22 Pułk), których etat przewidywał jednolitą strukturę organizacyjną. Ze względu jednak na ograniczone możliwości finansowe nie najbogatszego kraju, a przede wszystkim na specyfikę Wojsk Radiotechnicznych, celowe było powstawanie samodzielnych Kompanii Radiotechnicznych.
W 1955 roku, zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Nr 0304/Org z dnia 28.12.1955 roku, nakazano do dnia 1.04.1956 roku, sformowanie na bazie Węzłów Radiotechnicznych dywizji lotnictwa myśliwskiego (5, 6, 7, 9, 10, 11 DLM); 13. Kompanie Radiotechniczną w Malborku, 19. Kompanie Radiotechniczną w Świdwinie. Pod 13. Kompanię Radiotechniczną podlegały; 602. Radiolokacyjny Posterunek (RLP) Lotnisko Malbork, 603. Radiolokacyjny Posterunek (RLP) w Drwęczno koło Ornety. 19. Kompanii Radiotechnicznej podlegały; 604 Radiolokacyjny Posterunek (RLP) w Goleniowie, 605 Radiolokacyjny Posterunek (RLP) w Świdwinie.
Radiolokacyjne Posterunki (RLP) posiadały na wyposażeniu radiolokatory; P-8, P-10, P-20, P-25, P-30, P-35, wysokościomierze PRW-11 oraz dla łączności radiolinie RL-30. Z czasem te posterunki radiolokacyjne otrzymywały systemy rozpoznania samolotów „swój-obcy”. Radiolokatory ustawiano na naturalnych wzniesieniach lub sztucznych nasypach.
W lipcu 1957 roku, w celu usprawnienia dowodzenia obroną kraju, podjęto decyzję o organizacji Korpusów OPL OK Dowództwa KOPL, którym podporządkowano oddziały artylerii przeciwlotniczej, oddziały radiotechniczne i pułki lotnictwa myśliwskiego. Korpusy przejęły kierowanie całokształtem obrony powietrznej w swoich rejonach obrony. W Korpusach utworzono Szefostwa Wojsk Radiotechnicznych. W celu dostosowania systemu wykrywania celów i naprowadzania na cele lotnictwa myśliwskiego. W 1957 roku, Wojska Radiotechniczne przystąpiły do kolejnej zmiany swoich struktur. Była to już trzecia reorganizacji. Z istniejących dotychczas pięciu samodzielnych kompanii radiotechnicznych w okresie 1958 – 1961, utworzono dziewięć samodzielnych batalionów radiotechnicznych (BRT). Reorganizacja Wojsk Radiotechnicznych prowadzona była etapami, z zachowaniem gotowości bojowej dotychczasowych struktur.
Zmianom organizacyjnym towarzyszyła ciągła modernizacja sprzętu radiotechnicznego. Konieczność doskonalenia funkcjonowania Wojsk Radiotechnicznych OPL OK, aby zapewnić optymalne możliwości realizacji naprowadzania własnego lotnictwa, utworzono węzły naprowadzania. Jesienią 1960 roku, węzły naprowadzania zostają wydzielone ze struktur Wojsk Radiotechnicznych i odtąd tworzą odrębne jednostki organizacyjne, podlegające bezpośrednio Korpusom OPL OK.
W ramach nowego Dowództwa WOPL OK, powstałego w połowie 1959 roku, utworzono Inspektorat Wojsk Radiotechnicznych, któremu powierzono sprawowanie bezpośredniego nadzoru specjalistycznego nad jednostkami radiotechnicznymi. Z początkiem 1963 roku, w 44 jednostkach radiotechnicznych (poziom kompanii) pracowały łącznie 94 radar różnego typu.
Od 1960 roku, inaczej rozwija się struktura Wojsk Radiotechnicznych na usługach; Lotnictwa Obrony Powietrznej, Wojsk Lotniczych (na wypadek „W” Armii Lotniczej) oraz Wojsk Rakietowych.
W 1960 roku, zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Nr 096/Org z dnia 1.12.1960 roku, powstała 20. Kompania Radiotechniczna w Bydgoszczy (dla 8. DLM-Sz) i 21. Kompania Radiotechniczna w Pile (dla 16. DLM-Sz). 21. Kompanii Radiotechnicznej podlegał; 606. Radiolokacyjny Posterunek (RLP) w Pile i 608. Radiolokacyjny Posterunek (RLP) w Mirosławcu.
W 1965 roku, zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Nr 0133/Org z dnia 22.12.1965 roku, w pułkach lotniczych, na lotniskach powstały Dywizjony Dowodzenia Lotami. Dywizjony składały się z; Kompanii Kierowania Lotami, Kompanii Łączności, Kompani Ubezpieczenia, a od 1971 roku, z Radiolokacyjnych Posterunków (RLP). Nazwa Posterunek Radiotechniczny była używana w Dywizjonach Dowodzenia Lotami. Natomiast nazwa Posterunek Radiolokacyjny była używana w przypadku rozwinięcia sprzętu radiolokacyjnego na pozycjach bojowych. Dywizjony Dowodzenia Lotami powstały w Powidzu (17. Dywizjony Dowodzenia Lotami), w Radomiu, Sochaczewie i Modlinie. Były to te lotniska na których stacjonowały pułki lotnicze podległe pod Wojska Lotnicze.
Początkowo Posterunki Radiotechniczne były umiejscawiane na terenie samego lotniska. Jednak groźba ich łatwego zlokalizowania i zniszczenia zmusiły wojsko do przeniesienia ich poza obszar lotniska i umieszczenia na umocnionych pozycjach. W okresie 1972 – 1975,; Radiolokacyjny Posterunek 6. PLM-Sz w Pile przeniesiono do miejscowości Stara Łubianka (10 km na północ od Piły). Radiolokacyjny Posterunek 8. PLM-Sz w Mirosławcu przeniesiono do miejscowości Żeńsko (powiat drawski, gmina Wierzchowo, około 4 km na północ od lotniska, współrzędne geograficzne; 53.419N 16.065E). Radiolokacyjny Posterunek 40. PLM-Sz Świdwin przeniesiono do miejscowości Sławka (10 km na wschód od Świdwina). Radiolokacyjny Posterunek 45. PLM-Sz Babimost przeniesiono do miejscowości Zdzisław. Radiolokacyjny Posterunek 3. PLM-B Bydgoszcz przeniesiono do miejscowości Wojnowo (15 km na północny-zachód od Bydgoszczy). W 1985 roku, Radiolokacyjny Posterunek 58. LPSzk-B Dęblin przeniesiono do miejscowości Klikawy (17 km na północ od Dęblina w okolicach Puław). Radiolokacyjny Posterunek 61. LPSzk-B przeniesiono do miejscowości Roskoszy. Część Radiolokacyjnych Posterunków pozostała na lotniska na umocnionych pozycjach. Były to Lotniska; Powidz, Sochaczew, Radom, Modlin i Tomaszów Mazowiecki.
Typowy Posterunek Radiotechniczny (PRT) składał się z; dwóch stacji radiolokacyjnych wykrywania i naprowadzania (RSWN), dwóch radiolokacyjnych stacji pomiaru wysokości (RSPW), jednej radiolinii do przekazywania zobrazowania radiolokacyjnego (RL-30), ruchomego punktu dowodzenia i naprowadzania (RPDN).
W 1968 roku, istniejące Kompanie Radiotechniczne (13, 19, 21) rozwinięto w Bataliony Radiotechniczne. Dysponowały one zwiększoną ilością sprzętu i otrzymały więcej zadań. W 1974 roku, 19. Batalion Radiotechniczny został przeniesiony z terenu Lotniska Goleniów do miejscowości Marszewo (2 km na wschód o Goleniowa). Tu został zainstalowany w nowo wybudowanych bunkrach i umocnieniach. Radary umieszczono na sztucznych wzniesieniach.
W 1971 roku, zarządzeniem Nr 012/Org z dnia 6.03.1971 roku, sformowano jeszcze dwa Bataliony Radiotechniczne; 25. Batalion Radiotechniczny i 26. Batalion Radiotechniczny. 25. Batalion Radiotechniczny w 1974 roku, zainstalowano w nowo wybudowanych bunkrach i umocnieniach w miejscowości Myśligoszcz (7 km na wschód od Debrzna). 26. Batalion Radiotechniczny w 1974 roku, przeniesiono z Lotniska Malbork do nowo wybudowanych obiektów w Lasowicach Wielkich (5 km na północ od Malborka).
Z początkiem 60-lat, Wojsko Polskie otrzymywało na wyposażenie coraz to nowsze wersji stacji radiolokacyjnych. Jednocześnie wdrażano projekt zautomatyzowanego systemu dowodzenia Wojskami Obrony Powietrznej Kraju. W 1964 roku, rozpoczęto wyposażanie kompanijnych i batalionowych stanowisk dowodzenia w sowieckie zestawy Wozduch-1P, których jednym ze składników były radiolokacyjne systemy naprowadzania. W 1967 roku, wprowadzono kolejne zestawy radiolokacyjne do pozostałych pododdziałów Wojsk Radiotechnicznych OPK oraz na Centralne Stanowisko Dowodzenia w Pyrach koło Warszawy.
W połowie 1965 roku, we wszystkich pododdziałach Wojsk Radiotechnicznych było 213 radarów różnych typów i przeznaczenia, a w połowie 1970 roku, liczba ta wynosiła 394 stacji radiolokacyjnych, przy etacie 444 egzemplarzy.
Niezależnie od przedstawionych zmian organizacyjnych, nieprzerwanie trwała modernizacja techniczna wyposażenia istniejących kompanii radiotechnicznych. Wycofywano z eksploatacji stacje radiolokacyjne starszego typu (lampowego), ich miejsce zaczęły zajmować radary nowszej generacji, oparte w znacznej mierze na technologii półprzewodnikowej, bardziej odporne na przeciwdziałanie elektroniczne oraz dysponujące większym zasięgiem wykrywania i większą dokładnością określania współrzędnych obiektów powietrznych.
Od jesieni 1973 roku do wiosny 1976 roku, na bazie istniejących pododdziałów radiotechnicznych: pułków, samodzielnych batalionów, batalionów pułkowych oraz kampanii – utworzono trzy Brygady Radiotechniczne (BRT); 1. Brygada Radiotechniczna na Bemowie (1976 rok), 2. Brygada Radiotechniczna w Bydgoszczy (1975 rok), 3. Brygada Radiotechniczna we Wrocławiu (1974 rok).
Powstanie Brygad Radiotechnicznych na długi okres czasu ukształtowało stabilny system rozpoznania radiolokacyjnego Polskiej przestrzeni powietrznej. System ten tworzyły trzy Brygady Radiotechniczne w składzie: 14 batalionów radiotechnicznych i 14 kompanii radiotechnicznych przy sztabach oraz 43 terenowe kompanie radiotechniczne (razem 57 kompanii). Dla poprawy parametrów pola na małych wysokościach utworzono dodatkowo 10 rozbudowanych inżynieryjnie wysuniętych posterunków radiotechnicznych (WRLP), a dla poprawy żywotności ugrupowania bojowego 9 posterunków skrytego pola (RLP SP) oraz jedną kompanię radiotechniczną maskowania. Posterunki WRLP i SP nie były wykorzystywane w warunkach codziennej pracy bojowej Wojsk Radiotechnicznych OPK.
W 1978 roku, zorganizowano Centrum Dowodzenia Bojowego Lotnictwa Myśliwskiego w Malborku. Dodatkowo powstało 1. Centrum Dowodzenia Bojowego w Świdwinie i 2. Centrum Dowodzenia Bojowego w Pile. Każde z Centrum Dowodzenia Bojowego miało 5 Radiolokacyjnych Posterunków (RLP). Cztery skadrowane, a piaty na czas „W”. W składzie każdego Radiolokacyjnego Posterunku (RLP) była jedna radiostacja wykrywania i naprowadzania (zwykle radar P-40A1 na podwoziu gąsienicowym) i jedna stacja pomiaru wysokości (zwykle PRW-16B), radiostacja krótko falowa R-140, autobus sztabowy, warsztat techniczny Bsam-1. Stacja radiolokacyjna P-40 była transportowana na 24-osiowej niskopodłogowej przyczepie przez ciągnik KRAZ-255B. Centra zaczęto rozformowywać począwszy od 1988 roku.
W połowie 70-lat została zapoczątkowana również modernizacja techniczna wyposażenia Wojsk Radiotechnicznych. Na wyposażenie wprowadzono nową generację sprzętu radiolokacyjnego oraz zakończono automatyzację stanowisk dowodzenia. Począwszy od 1975 roku, na uzbrojenie weszły dwie wersje opracowanego przez WZE Rawar radaru o nazwie Jawor-M2 Justyna. Wersje M2P – przewoźna, i M2M – mobilna, różniły się głównie rozmiarami i konstrukcją układu antenowego, a przez to i zasięgami wykrywania. W 1976 roku, w jednostkach radiotechnicznych pojawił się nowy Polski wysokościomierz RW–31, produkowany przez WZE Rawar oznaczonym kryptonimem Nida, a przez radiotechników nazywany Bożeną. W 80-latach, oprócz automatyzacji systemu rozpoznania radiolokacyjnego prowadzona była dalsza modernizacja techniczna posiadanego sprzętu radiolokacji. Na początku 1980 roku, na uzbrojenie Wojsk Radiotechnicznych OPK została wprowadzona stacja radiolokacyjna do wykrywania celów nisko lecących typu RT Narew, RT–17 Daniel.
W 1979 roku, dzięki zainstalowaniu na stanowiskach dowodzenia brygad radiotechnicznych urządzeń Cyber i Ałmaz, osiągnięto automatyzację procesu zbierania informacji radiolokacyjnej z Brygad Radiotechnicznych oraz jej opracowywania i przekazywania do Centralnego Stanowiska Dowodzenia w Pyrach koło Warszawy. Dalszym krokiem w tej dziedzinie była modernizacja istniejącego sytemu zautomatyzowanego między SD KRT i BRT. Od 1980 roku, zaczęto wprowadzać na SD BRT krajowe zestawy RPT–21, a na SD KRT zestawy RPT–11, oznaczone wspólnym kryptonimem Dunajec. Były to obiekty stacjonarne, a ich najważniejszym ogniwem była wojskowa wersja Polskiego komputera Odra-1325 oznaczona jako Rodan-10. Urządzenia te umożliwiały podłączenie do systemu zautomatyzowanego wszystkich eksploatowanych w Wojskach Radiotechnicznych OPK stacji radiolokacyjnych. Cały proces automatyzacji dowodzenia oraz zbioru, opracowywania i przekazywania informacji radiolokacyjnej od szczebla KRT do BRT w oparciu o urządzenia krajowe został zakończony w 1987 roku.
Okres 1970 – 1990, był największym rozkwitem radiolokacji w Wojskach Lotniczych. W tym czasie wykorzystywano jednocześnie; 53 radiolokacyjnych odległościomierzy, 59 radiolokacyjnych wysokościomierzy, 21 radiolinii, 21 ruchomych punktów dowodzenia i naprowadzania, 2 aparatury do półautomatycznego zbierania informacji z podległych pułków (WP-03U), 6 aparatur do półautomatycznego zdejmowania i automatycznego przekazywania informacji (WP-02U), 6 aparatur do przyrządowego naprowadzania samolotów (WP-11), 10 warsztatów naprawczych. W Wojskach Radiotechnicznych służyło jednocześnie 1 400 – 1 900 żołnierzy.
W drugiej połowie 80-lat, pojawil się na wyposażeniu Wojsk Radiotechnicznych pierwszy egzemplarz (z 10 zamówionych w CCCP) stacji radiolokacyjnej ST-68 Anita. Była to pierwsza trój-współrzędna (3D) stacja radiolokacyjna na uzbrojeniu Wojsk Radiotechnicznych. Dostawy dalszych egzemplarzy radaru ST-68 nie były jednak kontynuowane i na tym jednym egzemplarzu zakończył się eksport urządzeń radiolokacyjnych z państwa moskiewskiego.
W 1990 roku, połączono Wojska Lotnicze z Wojskami Obrony Powietrznej Kraju. Utworzono nowy rodzaj sił zbrojnych – Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (WLOP).
Część informacji pochodzi z artykułu Pułkownika Doktora Inżyniera Henryka Czyżyk pod tytułem „Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych” z 2009 roku, dostępnego w Internecie.
Opracował Karol Placha Hetman