Kraków 2025-02-21
Śmigłowiec Mi-8 S rejestracja SN-40XP, A016, Nr seryjny 10635.
Historia Mi-8.
Mil Mi-8 (nazwa NATO Hip) to średni śmigłowiec z napędem złożonym z dwóch silników turbinowych. Śmigłowiec należy do najliczniej produkowanych na świecie śmigłowców. Zbudowano ponad 12 200 maszyn. Śmigłowiec był i jest użytkowany w 57 krajach.
Nie do końca znane są powody dla których Michaił Mil w 1958 roku, przystąpił do opracowania śmigłowca W-8, późniejszego Mi-8. Niedawno, bo w dniu 5 czerwca 1957 roku, został oblatany śmigłowiec Mi-6, który teoretycznie miał być następcą śmigłowca Mi-4. Śmigłowiec Mi-6 właśnie przechodził szeroki zakres testów w locie. Z oblatanego w dniu 3 czerwca 1952 roku, śmigłowca Mil Mi-4 wojsko było zadowolone. Mały śmigłowiec Mil Mi-1 spisywał się poprawnie. Jednocześnie nadchodziła epoka rakiet na pola walki. Sam Michaił Mil nie był człowiekiem przebojowym. Na Kremlu traktowano go jako dobrego konstruktora, ale nigdy nie brano go za wizjonera i stratega nowej techniki wojennej. Michaił Mil nie miał nawet niezależnego biura, a jego pracownia mieściła się przy zakładzie produkcyjnym OKB-329. Czasami więcej do powiedzenia miał dyrektor tego zakładu niż konstruktor Michaił Mil. Michaił Mil nie miał nawet tytułu generalnego konstruktora. W literaturze często podaje się mylnie, że biuro Michaiła Mila to właśnie OKB-329.
Dlatego władcy na Kremlu nie wyrazili zgody na podjęcie prac nad nowym programem. Przypuszczalnie Michaił Mil zdawał sobie sprawę z trudności eksploatacyjnych śmigłowca Mi-6, którego zaletą był jednak turbinowy napęd. Dlatego ponowił propozycję, ale tym razem zaproponował w Mi-4 tylko wymianę silnika na turbinowy. W takiej sytuacji władza wyraziła zgodę. Tym bardziej, że sądzili, iż będzie to tylko wymiana silnika, tak jak to czyniono na Zachodzie i nic więcej. Formalna decyzja zapadła w dniu 20 lutego 1958 roku.
Jednak Michaił Mil miał już koncepcję całkowitej przebudowy Mi-4. W projekcie uczestniczył inżynier Aleksandr Iwczenko pracujący w OKB-478 w Zaporożu, Ukraina, nad silnikiem pierwotnie zaplanowanym dla samolotów. Dla zmodernizowanego śmigłowca przewidziano jeden silnik Iwczenko AI-24W o mocy 1 900 KM, który bez zmian, przejęto z samolotu Antonowa An-24. Śmigłowiec miał mieć udźwig około 2 000 kg. Odpowiedzialnym za nową konstrukcję był początkowo inż. G. W. Riemiezow, a później W. A. Nikiforow.
Makieta śmigłowca W-8 w skali 1:1 została ukończona z końcem 1958 roku i została zatwierdzona przez komisję. Pierwowzór śmigłowca W-8 posiadał stałe podwozie czteropunktowe, bardzo podobne do tego z Mi-4. Jednak w trakcie budowy prototypu nastąpiła zmiana na podwozie trzy-punktowe z przednią golenią wyposażoną w zdwojone koła. Cały program był opóźniony w stosunku do planu. Głównym powodem były trudności w koordynacji prac różnych podmiotów. Dlatego zdecydowano się na wykorzystanie większej ilości starych podzespołów, nie czekając na wykonanie nowych. Na przykład z Mi-4 wzięto całą belkę ogonową wraz ze śmigłem, wówczas jeszcze z łopatami drewnianymi.
Nowatorski był kokpit załogi. Zupełnie inny od kokpitu w Mi-4. W przestronnej, doskonale oszklonej kabinie umieszczono stanowiska dla trzy-osobowej załogi; dwóch pilotów, a między nimi, nieco z tyłu, stanowisko inżyniera pokładowego. Tego ostatniego w śmigłowcu Mi-4 nie było. Kabina ładunkowa (pasażerska) miała wymiary 5,34 m x 2,34 m x 1,8 m i zwieńczona była w tylnej części dużymi otwieranymi na boki drzwiami, tak jak to miało miejsce w Mi-4.
Projektując śmigłowiec W-8 pojawił się problem z dostępem do silnika. W Mi-4 dostęp był z poziomu ziemi. W W-8 takiej możliwości nie było. Dlatego postanowiono wykorzystać osłony silnika, które po otwarciu tworzą podest dla mechaników.
Zaprojektowano śmigłowiec z jednym silnikiem turbinowym umieszczonym w górze przed przekładnią i wirnikiem nośnym. Przekładnia i wirnik został wzięty z Mi-4. Ta sytuacja nie zadowalała decydentów, ale ostatecznie usprawiedliwiła daleko idącą ingerencję w płatowiec śmigłowca. Prototyp o nazwie W-8 został zaprojektowany w 1958 roku. Był napędzany jednym silnikiem Iwczenko AI-24 W, który później zmienił nazwę na Sołowjow.
Śmigłowiec W-8 oblatano w dniu 24 czerwcu 1961 roku, pilotowany przez Borysa Zemskowa. Już w lipcu 1961 roku, śmigłowiec został pokazany na paradzie w Tuszyno.
Z przyczyn o których napisaliśmy poniżej, oba śmigłowce W-8 wykonano jako pasażerskie. We wnętrzu umieszczono 18 indywidualnych foteli w układzie 2 x 2 z przejściem pośrodku. Zamontowano okna kwadratowe o stosunkowo dużej powierzchni. W takiej konfiguracji śmigłowiec miał zasięg 450 km. W teorii śmigłowiec miał przewozić 14 uzbrojonych żołnierzy. Dla nich przewidziano składane ławki wzdłuż burt ładowni.
Drugi śmigłowiec ukończono w listopadzie 1961 roku. Śmigłowce W-8 służyły do testów zakładowych. Wykonywano na nich próby zmęczeniowe. Ostatecznie w 1964 roku, spisano je ze stanu. Planowano budowę trzech prototypów W-8, ale ostatecznie trzeci wykonano jako dwusilnikowy i oznaczono W-8 A.
Śmigłowiec W-8 A.
W wrześniu 1959 roku, car Nikita Chruszczow wyjechał do USA. Tam, razem z prezydentem USA przemieszczał się prezydenckim śmigłowcem S-58 i … był pod ogromnym wrażeniem. Kiedy Chruszczow tylko powrócił do CCCP, aby ocalić twarz komunizmu, natychmiast kazał stworzyć podobny śmigłowiec, tak szybko, aby był gotowy na wizytę prezydenta USA w CCCP. Dlatego Michaił Mil na bazie Mi-4 opracował wersję luksusową. Osobistej inspekcji i podróży na jego pokładzie, dokonał Nikita Chruszczow. Nadarzającą się okazję wykorzystał Michaił Mil i pokazał carowi śmigłowiec W-8, sugerując, że dużo lepiej byłoby, aby maszyna miała dwa silniki, nową przekładnię i nowy wirnik nośny. A silniki powinny być opracowane od podstaw, a nie wzięte z samolotu. Nikita Chruszczow zgodził się z argumentami konstruktora i nie odłożył sprawy na półkę.
Już w maju 1960 roku, Michaił Mil otrzymał zlecenie na dwusilnikowy śmigłowiec, a biuro projektowe Siergieja Isotowa zadanie budowy silników turbinowych, specjalnie dla śmigłowca Michaiła Mila. Co istotne, Siergiej Izotow miał już daleko zaawansowane prace nad nowym silnikiem turbinowym dla śmigłowca. Dlatego i jego prace postępowały stosunkowo szybko. Dwa miesiące po ukończeniu budowy silników przez Siergieja Isotowa zostały ona zamontowane na trzecim prototypie śmigłowca, który oznaczono jako W-8 A. Ten prototyp otrzymał dwa silniki turbinowe oznaczone jako Isotow TW2-117. Każdy z nich miał moc 1 120 kW (1 500 KM). Co ważne, nowy silnik ważył zaledwie 335 kg, a silnik tłokowy ASz-82W około 1 100 kg.
Budowa W-8 A była możliwa dopiero, kiedy dostarczono silniki TW2-117 i nową przekładnię. Przekładnię oznaczono WR-8 i ma przełożenie 62,6:1. Głównym jej elementem jest przekładnia trójstopniowa, planetarna.
Pierwszy lot, a właściwie zawis, śmigłowiec W-8 A nr 0201 wykonał w dniu 2 sierpnia 1962 roku, przez załogę Nikołaja Leszina. Pełny lot W-8 A wykonał w dniu 17 września 1962 roku. Załoga pod dowództwem pilota doświadczalnego Nikołaj Iljuszyn.
W październiku 1962 roku, dwa śmigłowce (W-8 A i W-8 AP) zostały zademonstrowane władzom z CCCP i Układu Warszawskiego, na czele z Nikitą Chruszczowem. Śmigłowce wzbudziły duże zainteresowanie. Oba śmigłowce były pomalowane w barwy Aerofłotu, bo on miał być głównym użytkownikiem. Trzeba wiedzieć, że Aerofłot to nie był przewoźnik lotniczy w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Aerofłot to był resort w randze ministerstwa. Do niego, w CCCP, należały wszystkie cywilne samoloty i śmigłowce, lotniska cywilne i cała infrastruktura. Przewożono nie tylko pasażerów i towary, ale uczestniczono w: działaniach agrolotniczych, poszukiwaniach bogactw naturalnych, wyprawach naukowych, planowaniu lokalizacji przebiegu linii kolejowych, dróg, linii energetycznych i przyszłych fabryk. Wkrótce rozpoczęto testy fabryczne W-8 A, które zakończono w lutym 1963 roku.
Czwarty prototyp śmigłowca, oznaczony jako W-8 AP wykonano jako śmigłowiec luksusowy dla przewozu VIP. Istotną zmiana było zamontowanie nowego wirnika nośnego, wyposażonego w 5-łopat, a nie 4-łopaty. Wirnik był wzorowany na tym ze śmigłowca Mi-6. Wymiana wirnika z 4-łopatowego na 5-łopatowy była podyktowana chęcią zmniejszenia drgań konstrukcji. Zmianie uległ wirnik ogonowy, który z metalowo-drewnianego stał się metalowy, stalowo-aluminiowy. Jednocześnie zmieniono system odladzania ze spirytusowego (spirytus wydobywał się z małych otworków na krawędzi natarcia łopaty) na elektryczny. Inną zmianę było zastosowanie bocznych, szerokich drzwi przesuwanych do ładowni. Standardowo śmigłowce przeznaczone dla Aerofłotu miały na kołach podwozia zamontowane owiewki, tak samo jak śmigłowce Mi-4 i Mi-6. W śmigłowcu W-8 A owiewki założono także na goleniach podwozia.
Piąty prototyp oznaczony jako W-8 AP2 był także wersją pasażerską, ale przeznaczoną do produkcji masowej dla Aerofłot.
Szósty prototyp oznaczono W-8 AT i był wersją wojskową, transportową, o ostatecznym oznaczeniu Mi-8 T.
Testy państwowe ukończono w listopadzie 1964 roku i jednocześnie podjęto decyzję o rozpoczęciu produkcji masowej. Śmigłowiec otrzymał oficjalne oznaczenie Mi-8. Produkcja rozpoczęła się w Kazańskiej Fabryce Produkcji, poprzednio Zakład Nr 387, a pierwsze śmigłowce ukończono pod koniec 1965 roku. Wyprzedzając fakty dodamy, że produkcję śmigłowców podjęto także w Zakładzie Lotniczym w Ułan Ude, który poprzednio nazywał się Zakład Nr 99. Obecnie (2018 rok) zakłady te konkurują między sobą.
Pierwsze śmigłowce Mi-8 nie miały zamontowanego autopilota. Później wprowadzono autopilot trzy-kanałowy, tak jak było to w przypadku śmigłowca Mi-6. Nie był to jednak udany autopilot. Dopiero wprowadzenie autopilota cztero-kanałowego AP-34 rozwiązało problem dalszych przelotów.
W styczniu 1966 roku, utracono jeden z prototypów śmigłowca Mi-8. Doszło do awarii w śmigle ogonowym i maszyna runęła na ziemie w niekontrolowanym opadaniu. Zgineła cała trzyosobowa załga.
Mil Mi-8S (Salon) to jest wersja śmigłowca komfortowo urządzona, oparta na wersji Mi-8P z kanapami i stołem. Prototypu tej wersji nosił oznaczenie W-8AP. Jego budowa została ukończona w maju 1964 roku. Produkcja seryjna ruszyła w 1969 roku. Śmigłowce Mi-8S były oferowane w wariantach 7, 9 i 11 miejscowym. Istniała również możliwość zamówienia wariantu 6-miejscowego, o wydłużonym zasięgu. Napęd większości śmigłowców stanowiły silniki TW2-117F, o mocy startowej 1250 kW.
Śmigłowce Mi-8 w Polsce.
Pierwsze śmigłowce Mil Mi-8 zostały kupione dla Wojska Polskiego w 1967 roku. Kupiono je do zadań wojskowych dla oddziałów szybkiego reagowania. Miały one błyskawicznie dostarczać plutony szturmowe wraz z uzbrojeniem średnio-kalibrowym w miejsce walk. Następnie śmigłowce te miały wspierać wojsko z powietrza. I wreszcie miały ewakuować rannych z pola walki i całe pododdziały, w razie załamania się ataku. Najpierw kupiono cztery śmigłowce Mil Mi-8 T (wersja transportowa), które wprowadzono do służby w 1967 i 1968 roku.
Od 1951 roku, w Łęczycy na Lotnisku Leźnica Wielka funkcjonował 13. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. Już w 1967 roku, postanowiono przy tej jednostce utworzyć eskadrę śmigłowców transportowych. Na stanie były śmigłowce Mil Mi-1, PZL SM-1, PZL SM-2, Mil Mi-4. W dniu 13 lipca 1967 roku, przyjęto na stan pierwszy śmigłowiec Mi-8 T Nr 0614, Nb 614. Kolejne śmigłowce: Mi-8 T Nr 0314, Nb 314, wprowadzony 31 sierpnia 1967 roku, Mi-8 T Nr 0414, Nb 414, wprowadzony 30 września 1967 roku, Mi-8 T Nr 0523, Nb 523, wprowadzony 26 lipca 1968 roku.
Niemal równolegle przyjęto inną wersję śmigłowca Mi-8, przeznaczoną do przewozu pasażerów, która ma oznaczenie Mi-8 PS Nr 0720, Nb 720, wprowadzony w dniu 17 czerwca 1968 roku. Śmigłowiec w ładowni posiadał 28 foteli w rzędach po cztery z przejściem pośrodku. W ten sposób Eskadra Śmigłowców Transportowych posiadała cztery śmigłowce Mi-8 T i jeden śmigłowiec Mi-8 PS. W Wojsku Polskim śmigłowce powszechnie nazywano „Wiatrakami”. Z kolei do śmigłowca Mil Mi-8 przylgnęła nazwa „Ósemka”.
Z uwagi na następne zakupy śmigłowców (wiatraków) postanowiono rozformować 13. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, a w jego miejsce sformować Pułk śmigłowców transportowych. Stało się to oficjalnie w dniu 30 grudnia 1971 roku. W 1971 roku, samoloty myśliwskie przekazano do 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Mińsku Mazowieckim oraz do 39. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Mierzęcicach. Eskadra Śmigłowców Transportowych została przekształcona w 37. Pułk Śmigłowców Transportowych, jako JW 3214. Duża część personelu pozostała w nowej jednostce. Etat nowego 37. Pułku to Nr 20/112 przewidywała 778 żołnierzy i 31 pracowników cywilnych. W dniu 12 października 1972 roku, Pułk otrzymał sztandar. Na bazie 37. Pułk Śmigłowców Transportowych został sformowany 1. Pułk Szwoleżerów wchodzący w skład 25. Dywizji Kawalerii Powietrznej. Pułk funkcjonował do 1994 roku, kiedy został przekształcony w 1 Dywizjon Lotniczy.
W okresie 1971-1973, do Polski dostarczono kolejne 21 maszyn Mil Mi-8. Wśród nich były trzy maszyny Mi-8 PS, a reszta to maszyny Mi-8 T. W 1977 roku, do 36. Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego w Warszawie przybył z 37. Pułku Śmigłowców Transportowych klucz śmigłowców Mi-8 PS, czyli wszystkie maszyny do przewozu osób. Maszyny wykonywały loty dyspozycyjne na rzecz Sztabu Generalnego i partyjnych VIP.
Kolejne śmigłowce Mi-8 dostarczono Wojsku Polskiemu w okresie 1977-1983. Łącznie było 28 maszyn. W 1977 roku, najpierw były to trzy śmigłowce Mi-8 PS, które ostatecznie wpisano na stan 36. SPLTr., a jeden na stan 103. Pułku MSW (Ministerstwa Spraw Wewnętrznych).
Także w 1977 roku, Wojsko Polskie odebrało cztery maszyny Mi-8 PPD. Jest to wersja dowodzenia powietrznego specjalnie opracowana dla Wojska Polskiego na bazie śmigłowca Mi-8 T. Śmigłowce otrzymały specjalną aparaturę. Wszystkie te śmigłowce przyjęto na stan 37. PŚT w Łęczycy. Po rozpadzie UW w 1989 roku, zdemontowano z nich aparaturę specjalną.
W 1976 roku, w Polsce wybuchły kolejne bunty społeczeństwa Polskiego. Najkrwawiej było w Radomiu. Władza komunistyczna nie umiała kierować gospodarką narodową, co przejawiało się w permanentnym kryzysie. W 1976 roku, władza wprowadziła kartki na żywność i inne niezbędne artykuły powszechnego użytku. Społeczeństwo już nie kupowało propagandowych reportaży o Hucie Katowice. Komuniści czuli, że bunty będą się nasilały. Dlatego postanowiono znacznie wzmocnić wojska Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Aż 21 śmigłowców Mi-8 T przyjęto na stan 103. Pułku MSW. Największe dostawy trwały w okresie 1978-1981. W tym samym okresie Wojsko Polskie nie otrzymało ani jednego śmigłowca Mi-8. (Tu wyjaśnienie – komuniści nie ufali Wojsku Polskiemu, bo jego siłą był poborowy, czyli zwykły obywatel. W MSW byli „swoi”.). Po likwidacji 103. Pułku MSW śmigłowce przekazano do 1. Dywizjonu Lotniczego. Po kolejne reorganizacji struktur militarnych w Polsce, trzy śmigłowce Mi-8 S przekazano w struktury Policji. Śmigłowce otrzymały znaki rejestracyjne; SN-40XP, SN-41XP, SN-42XP. Śmigłowce były przystosowane do przewozu 22 pasażerów, przy 3 osobowej załodze. Śmigłowce wykorzystywano jako maszyny transportowe, ratownicze, poszukiwawcze i do zadań przeciw terrorystom. W 2024 roku, w Polskiej Policji służyły jeszcze dwa śmigłowce Mil Mi-8.
Śmigłowiec Mi-8 S rejestracja SN-40XP, A016, Numer seryjny 10635; kilka lat stał na stoku lotniska Warszawa Babice. W 2024 roku, śmigłowiec został przekazany jako eksponat do Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
Opracował Karol Placha Hetman