Mielec 2010-04-19
Sikorsky-Mielec Black Hawk S-70i
317b Rozdział 15.03.2010 rok. Polska.
Śmigłowiec Black Hawk to jest jeden z najbardziej rozpoznawalnych śmigłowców na świecie. Śmigłowiec Black Hawk S-70i jest obecnie produkowany w Mielcu, w byłych zakładach PZL. Wielozadaniowy śmigłowiec Black Hawk służy w armii USA i siłach zbrojnymi 28 innych krajów na całym świecie, jako wytrzymały, niezawodny śmigłowiec użytkowy.
Historia konstrukcji śmigłowca Black Hawk.
Wojna w Wietnamie ukształtowała poglądy na temat użycia śmigłowców na polu walki. Po raz pierwszy został wtedy w USA zorganizowany oddział Kawalerii Powietrznej, którego podstawowym środkiem transportu i walki były wielozadaniowe śmigłowce. Najpowszechniej wówczas używaną maszyną był śmigłowiec Bell UH-1 Iroquois (Huey). Już z początkiem 60-lat nie spełniał on rosnących wymagań wojska. Dowództwo US Army w okresie 1965-1971, opracowało założenia określone UTTAS (Utility Tactical Transport Aircraft System). W dniu 5 stycznia 1972 roku, ogłoszono konkurs. Do konkursu stanęły firmy: Boeing Vertol, Sikorsky Aircraft. Z uwagi na ścisłe wymagania obie konstrukcje były do siebie podobne. Tak powstał śmigłowiec Sikorsky S-70 / YUH-60 A Black Hawk (Czarny Jastrząb).
Sikorsky S-70 to amerykańska rodzina średnich śmigłowców transportowych i użytkowych, produkowanych przez koncern Sikorsky Aircraft. Śmigłowiec został opracowany dla amerykańskiej armii w 70-latach, wygrywając konkurs i został oznaczony jako UH-60 Black Hawk i stworzył dużą rodzinę maszyn w służbie wojskowej USA. Od tego czasu opracowano nowe i ulepszone wersje UH-60. Wersje cywilne i niektóre wersje wojskowe są produkowane zgodnie z różnymi oznaczeniami modeli S-70.
W ciągu ostatnich 40 lat, ten niezwykły śmigłowiec działał w wielu rejonach walki, by dostarczać i ewakuować oddziały, ratować życie, jako platforma ewakuacyjna MEDEVAC lub ofiar konfliktów, dostarczająca niezbędne zaopatrzenie żołnierzom, dowożąc podstawowe produkty podczas klęsk żywiołowych. Występuje w roli strażaka powietrznego i służy do patrolowania granic.
Obecnie (2010 rok), nowoczesny wariant tego śmigłowca użytkowego podejmuje nowy zestaw misji – jako uzbrojony śmigłowiec, który zapewnia likwidowanie ognia przeciwnika, kiedy wspiera oddziały naziemne, a także tworząc uzbrojoną eskortę. Dzięki cyfrowej awionice, mocnym silnikom General Electric, wysokiej wytrzymałości konstrukcji płatowca i kompozytowym, szerokim łopatom wirnika, dzisiejsza platforma Black Hawk ma lepszą zdolność przetrwania, zapewnia całkowitą ocenę sytuacji, potrafi latać wyżej i przewozić więcej ładunku niż jego poprzednie wersje.
Ponad 4 000 maszyn Black Hawk wszystkich typów jest dziś użytkowanych na całym świecie. Armia Stanów Zjednoczonych jest największym operatorem z 2 135 egzemplarzami H-60. Ten śmigłowiec eksportowany jest na skalę międzynarodową bezpośrednio od firmy Sikorsky pod oznaczeniem S-70.
Rodzina śmigłowców S-70 została opracowana, aby spełnić wymóg armii amerykańskiej, by zastąpić rodzinę średnich śmigłowców UH-1 Iroquois. Prace ruszyły w 1972 roku. Program Utility Tactical Transport Aircraft System (UTTAS) – system taktycznego transportu powietrznego. Zbudowano trzy prototypy (+ dwa do prób naziemnych) S-70 / YUH-60 A, a pierwszy lot wykonano w dniu 17 października 1974 roku. Konkurentem była konstrukcja Boeing-Vertol YUH-61A. Konkurencyjna maszyna YUH-61 została oblatana w dniu 29 listopada 1974 roku.
Wiosną 1976 roku, loty testowe rozpoczęło wojsko. Każda z firm dostarczyła po 3 śmigłowce. Praktycznie pod każdym względem YUH-60 górował nad konkurentem YUH-61. Miał większą prędkość wznoszenia, prędkość maksymalną, mniejszą masę własną, niższe koszty eksploatacji, większy poziom bezpieczeństwa dla załogi. Śmigłowiec YUH-61 A miał tylko lepszy wirnik, tak zwany półsztywny, kompozytowy, zbudowany na podstawie licencji firmy MBB z RFN.
Wynik konkursu ogłoszono 23 grudnia 1976 roku. Zwycięzcą został YUH-60A i został skierowany do produkcji seryjnej oraz wszedł do służby, jako UH-60 A Black Hawk w US Army w 1979 roku. Pierwszy lot seryjnego UH-60 nastąpił w dniu 17 października 1978 roku.
Pierwsze zamówienie z grudnia 1976 roku, obejmowało 15 maszyn, po czym już wiosną 1977 roku zamówiono kolejne 368 maszyn, z terminem realizacji do końca 1981 roku. Pierwszy śmigłowiec UH-60 A dostarczono US Army w dniu 31 października 1978 roku. W dniu 19 czerwca 1979 roku, pierwszy śmigłowiec UH-60 A dostarczono do ośrodka szkoleniowego w Alabamie. Pierwszą jednostką operacyjną była 101. Jednostka Kawalerii Powietrznej w Fort Cambell, Kentucky. W kwietniu 1982 roku wpłynęło kolejne duże zamówienie na 294 maszyny z czasem realizacji do końca 1985 roku. Wartość kontraktu to 950 mln $.
Pierwszą operacją wojskową dla UH-60 była amerykańska interwencja na Grenadzie w 1983 roku. Śmigłowce przetransportowały na wyspę oddziały inwazyjne z lotniskowca Guam. UH-60 okazał się bardzo dobry. Jeden z UH-60 powrócił do bazy z wieloma dziurami po ostrzale artyleryjskim.
Po wejściu do służby, śmigłowiec zmodyfikowano pod kątem nowych misji i zadań, w tym stawiania min i ewakuacji medycznej. Wariant EH-60 został opracowany do prowadzenia walki elektronicznej. Wariant MH-60 dla operacji specjalnych lotnictwa i wsparcia innych misji. Pod koniec 80-lat model został ulepszony do UH-60 L, który otrzymał nowe silniki General Electric T700-701C, o większej mocy.
Ulepszony model UH-60 M został opracowany na początku 2000 roku. UH-60 M i jego wersja międzynarodowa, S-70i, z nawigacją GPS, szklanym kokpitem, zintegrowany system zarządzania lotem oraz znaczną modernizacją układu napędowego i wirnika, dodającą zarówno moc, jak i zdolność podnoszenia ładunku.
Kilka śmigłowców S-70 wykorzystuje się do transportu prezydenta Stanów Zjednoczonych, który przy przewożeniu prezydenta nazywany jest "Marine One”.
W operacjach szturmowych maszyna Black Hawk może przewozić 20 osób, oddział 11 uzbrojonych żołnierzy lub haubicę 105 mm M102, trzydzieści pocisków amunicji i sześcioosobową załogę. Alternatywnie może przewieźć 2 600 funtów (1 200 kg) ładunku lub ładunku podwieszonego 9 000 funtów (4 100 kg).
Marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych otrzymała pierwszy spersonalizowany SH-60 B Seahawk (Sea Hawk) w 1983 roku, oraz SH-60 F Ocean Hawk w 1988 roku.
HH-60 G Pave Hawk jest wysoce zmodyfikowaną wersją śmigłowca S-70, zaprojektowanego głównie do ratowania załogi zestrzelonego samolotu lub innego odizolowanego personelu, podczas wojny lub konfliktu. Wyposażony jest w wyciągarkę z liną o długości 250 stóp (76 m), która ma udźwig 600 funtów (270 kg). Śmigłowiec ma wysuwaną sondę do tankowania w locie. Siły powietrzne Stanów Zjednoczonych otrzymały MH-60 G Pave Hawk w 1982 roku.Straż Przybrzeżna Stanów Zjednoczonych otrzymała HH-60 J Jayhawk w 1992 roku.
S-70 A Firehawk to wersja S-70 przeznaczona do gaszenia pożarów, ratownictwa, ewakuacji medycznej i zewnętrznego podnoszenia dużych ładunków i sprzętu. Gwardia Narodowa Oregonu była pierwszą organizacją wojskową na świecie, która dodała Firehawk do swojego wyposażenia. Oddział Straży Pożarnej w Los Angeles był pierwszą organizacją miejską użytkującą te śmigłowce.
W amerykańskim filmie „Helikopter w ogniu” w reżyserii Ridleya Scotta przedstawiono autentyczne wydarzenia z operacji w Mogadiszu. Podczas akcji sił amerykańskich zestrzelono dwa śmigłowce MH-60 Black Hawk. Film powstał w 2001 roku, a przedstawia wydarzenia z 1993 roku.
Podstawowe wersje Black Hawk.
JUH-60 A – 1974 rok – Co najmniej 7 prototypów przedstawiono do oceny i kilka do lotów testowych. Kolejne 20 maszyn, jako GUH-60 A przeznaczono dla testów naziemnych.
UH-60 A Black Hawk – 1977 rok – Pierwsza generacja Black Hawk dla armii amerykańskiej. Wyprodukowany w latach 1977-1989. Certyfikat do użytku komercyjnego w 2015 roku. Przeznaczony jest do transportu 11 żołnierzy z pełnym ekwipunkiem i 3 członków załogi. Bez poważnych modyfikacji może być stosowany do przewozu rannych, transportu sprzętu bojowego i zaopatrzenia oraz jako latające stanowisko dowodzenia. Konstrukcja śmigłowca ma wytrzymać lądowanie autorotacyjne z wysokości 650 m, bez kontuzji załogi i pasażerów. Wytrzymuje także ostrzał pociskami 6,72 mm z odległości 100 m. Może być brutalnie eksploatowany w trudnych warunkach atmosferycznych, pustynnych, tropikalnych i arktycznych. UH-60 A w ciągu 6 godzin może być przygotowany i załadowany na pokład samolotu transportowego: C-130 1 egzemplarz, C-141 2 egzemplarze, C-5 6 egzemplarzy. UH-60 A z dodatkowymi zbiornikami paliwa jest w stanie etapami pokonać Ocean Atlantycki: USA – Nowa Funlandia – Azory – Madera – Gibraltar – Włochy.
SH-60 B Sea Hawk – 1979 rok – w 1984 roku US NAVY postanowiła znaleść następcę śmigłowca Kaman SH-2 F Sea Spirite stanowiącego podstawę lekkiego systemu powietrznego LAMPS Mk.1. W systemie tym śmigłowiec służy do zwalczania okrętów podwodnych (AWS) oraz wykrywania i naprowadzania innych środków bojowych na cele nawodne (ASST). System ten jest oparty na mniejszych okrętach: niszczycielach, fregatach i krążownikach. Do konkursu stanęły konstrukcje: Sikorsky S-70 i Boeing Vertol Model 179. W dniu 28 lutego 1978 roku Departament Obrony USA zatwierdził wybór S-70 i program śmigłowca o oznaczeniu YSH-60 B. W tym czasie firma Sikorsky już przebudowała jeden z prototypów na śmigłowiec morski. W lipcu-sierpniu 1978 roku śmigłowiec przeszedł testy na fregacie USS Oliver Hazard Perry (FFG-7) i niszczycielu USS Artur W. Radford (DD-968). Budowę docelowego śmigłowca ukończono w dniu 30 sierpnia 1979 roku i w dniu 12 grudnia 1979 roku, został oblatany. Pierwsze zamówienie wpłynęło we wrześniu 1981 roku na 18 sztuk maszyn SH-60 B. Do 1987 roku zbudowano 204 maszyny i rozmieszczono je na 105 okrętach. Tak powstała platforma LAMPS Mk.3. Okręty wojenne same wykrywają cele nawodne i podwodne, systemami radiolokacyjnymi. Potem wysyłane są samoloty P-3 C Orion lub S-3 A Viking. Jeśli one nie zniszczyły celów, to do walki są wysyłane śmigłowce SH-60 B. Po lokalizacji okrętu podwodnego-celu śmigłowiec na pułapie około 45 m zbliża się do celu kursem pod wiatr. Atak torpedowy wykonuje się z pułapu około 15 m. Torpedy są samonaprowadzające. Śmigłowce są używane także do zadań SAR, CSAR oraz transportu osób i towarów niezbędnych na okręcie.
EH-60 A Quick Fix -1981 rok – US Army UH-60A zmodyfikowany do walki elektronicznej (EW) mający na celu lokalizowanie, klasyfikowanie i zakłócanie ruchu sygnałów przeciwnika. Zadania te realizuje zestaw Quick Fix II, o masie 816 kg. Podstawowym elementem jest aparatura elektroniczna AN/ALQ-151, którą zbudowała firma Electronic System Laboratories. Śmigłowiec ma pod kadłubem 4 anteny dipolowe i wysuwaną antenę typu bat.
EH-60 B Quick Fix – 1981 rok – Wersja rozpoznania radarowego i wczesnego ostrzegania. Została zbudowana w ramach programu SOTAS. Pod kadłubem śmigłowca umieszczono obrotową antenę firmy Motorola. Prototyp EH-60 B Quick Fix został oblatany w dniu 6 lutego 1981 roku.
MH-60 G Pave Hawk – 1982 rok – Wariant operacji specjalnych dla amerykańskich sił powietrznych. Przeprojektowany śmigłowiec HH-60 G.
S-70 B – 1984 rok – B jest zagraniczną wersją eksportową dla zadań morskich, opartą na wariantach Seahawk. Użytkownicy: Hiszpania, Australia, Grecja, Turcja.
S-70 C – 1986 rok – Wersja eksportowa i cywilna. Śmigłowiec uzyskał certyfikat FAA we wrześniu 1986 roku. Został dopuszczony do patrolowania lasów, akwenów wodnych, zwiadów geologicznych oraz transportu ładunków na podwieszaniu zewnętrznym. W odmianie pasażerskiej ma w ładowni 19 foteli. W odmianie sanitarnej może transportować 6 chorych na noszach.
HH-60 A Night Hawk – 1984 rok – wersja ta powstała na zamówienie USAF, jako śmigłowiec dla ratowania załóg zestrzelonych nad wrogim terenem. Ma promień działania 463 km od bazy. Oprócz dodatkowych zbiorników paliwa ma możliwość tankowania w locie. Cysterną jest C-130 Hercules, a tankowanie odbywa się giętkim przewodem. Jest zdolny do lotu w bardzo trudnych warunkach pogodowych i w nocy. W wyposażeniu jest wyciągarka, zestaw medyczny podtrzymania życia, 4 nosze, dwa karabiny maszynowe. Śmigłowiec ma awionikę firmy IBM: aparatura obserwacji w podczerwieni FLIR, monitory ekranowe CRT, cyfrowy zespół danych MIL STD 1553B, wyświetlacz map. Namiar pozycji ratowanych żołnierzy odbywa się przy pomocy pomocy radiostacji UHF ADF. Pierwszy lot odbył się w dniu 4 lutego 1984 roku. Na śmigłowcu testowano system nawigacyjny GPS bazujący na satelitach Navstar.
HH-60 G Pave Hawk -1987 rok – Wariant USAF. Pave Hawk różni się od Black Hawk dodatkowymi zbiornikami paliwa, sondą do tankowania w powietrzu i głowicą obserwacyjną na podczerwień.
S-70 A – 1987 rok – Wersja eksportowa. Pierwszymi zamawiającymi były państwa: Szwajcaria, Filipiny. W odmianie pasażerskiej mogą zabrać 19 pasażerów. Śmigłowce mogą być alternatywnie wyposażone w silniki Rolls-Royce / Turbomeca RTM 322 oraz cywilne silniki General Electric CT7-2C.
SH-60 F Ocean Hawk – 1987 rok – Sikorsky S-70 B-4 był wariantem zwalczania okrętów podwodnych (ASW) opracowanego przez Seahawk dla amerykańskiej marynarki wojennej. Różnica między SH-60 B Sea Hawk, a SH-60 F Ocean Hawk jest taka, że „F” jest przeznaczony do bazowania na lotniskowcach. Maszyny mają inne wyposażenie, nieco większy zasięg (4,25 godziny patrolowania) oraz holowany sonar Bendix AQS-13 F wraz z układem napędowym kabla o długości 457 m. Śmigłowce te nie stawiają boi akustycznych. Zastąpiły one śmigłowce SH-3 A Sea King. Zmiany konstrukcyjne: Łopaty wirnika nośnego krótsze o 0,46 m. Wirnik składany elektrycznie, dlatego średnica wirnika jest niemal taka sama (16,36 m). Dodatkowe pneumatyczne pływaki. Szczelna (pływająca) belka ogonowa. Ogon pneumatycznie składany na lewą stronę, bez konieczności składania śmigła ogonowego. Usterzenie poziome jest mniejsze. Zmienione podwozie. Przednie lżejsze z mniejszym amortyzowaniem. Tylne przesunięte bliżej środka ciężkości z pojedynczą golenią i zdwojonymi kołami, przenosi większe siły. Drzwi do kokpitu odsuwane do tyłu. Nie ma drzwi do ładowni na lewej burcie, a na prawej są mniejsze. Silniki General Electric T700-GE-401 o mocy max krótkotrwałej 1 285 kW.
HH-60 H Rescue Hawk – 1988 rok – Sikorsky S-70B-5 został opracowany we współpracy z US Coast Guard HH-60 J. Głównymi rolami Rescue Hawk są poszukiwania i akcje bojowe (CSAR).
MH-60 L Black Hawk – 1988 rok – Wariant specjalny dla operacji US Army UH-60 L wyprodukowany jako wersja tymczasowa w oczekiwaniu na MH-60 K.
UH-60 L Black hawk – 1989 rok – Druga generacja Black Hawk dla armii amerykańskiej. Po modernizacji jako UH-60 V.
VH-60 N White Hawk – 1989 rok – Używany przez USMC HMX-1 do misji transportowych dla prezydenta Stanów Zjednoczonych. Pierwsze zamówienie obejmowało 9 maszyn.
HH-60 J Jayhawk – 1992 rok – Sikorsky S-70 B-5 / HH-60 J dla straży przybrzeżnej Stanów Zjednoczonych.
S-92 – 1998 rok – S-92 jest dwusilnikowym śmigłowcem średnio-dźwigowym przeznaczonym do cywilnego i wojskowego rynku śmigłowców opracowanego przez S-70 Black Hawk.
S-70 Firehawk – 1999 rok – Wersja przeciwpożarowa wyposażona w zbiornik „Bambi” o pojemności 1 000 galonów do przewozu wody i środków przeciwpożarowych.
S-70i Black Hawk – 2010 rok – S-70i jest produkowany na rynek międzynarodowy w zakładzie Sikorsky PZL Mielec w Polsce.
S-70i Black Hawk – 2016 rok – Wersja uzbrojona produkowana w zakładzie Sikorsky PZL Mielec w Polsce.
Opracował Karol Placha Hetman