Kraków 2009-04-21
Mikojan i Guriewicz MiG-21 U, US, UM.
193b Rozdział 1965-05-18. Polska. Naddźwiękowy samolot szkolno-treningowy używany w Wojsku Polskim.
Historia.
Duża liczba jednomiejscowych myśliwców MiG-21 wymusiła konieczność zakupu przez Polskę wersji szkolnych. Polska kupiła trzy wersje szkolne; MiG-21 U, MiG-21 US, MiG-21 UM. Trzeba pamiętać, że wersje szkolne samolotów bojowych w CCCP zawsze miały możliwość wykonywania zadań bojowych, choć w bardzo ograniczonym zakresie. Wynikało to głównie z konieczności zachowania odpowiedniej masy samolotu. Czyli nie montowano na nich celowników radiolokacyjnych. Dla MiG-21 w wersji szkolno-bojowej miejsca pilotów umieszczono w układzie tandem. W pierwszej kabinie miejsce zajmował zawsze uczeń. W drugiej kabinie siadał instruktor. Pierwszy egzemplarz MiG-21 U dostarczono do Polski w dniu 18 maja 1965 roku, czyli w momencie, kiedy na uzbrojeniu były już dwie wersje bojowe; MiG-21 F-13, MiG-21 PF.
MiG-21 U.
W państwie moskiewskim, duża ilość zbudowanych myśliwców wywołała konieczność dostarczenia wojsku wersji dwumiejscowej. Za podstawę wersji dwumiejscowej posłużył samolot MiG-21 F-13 (typ 74). Prototyp E-6 U (uczebnyj) wykonał pierwszy lot w dniu 17 października 1960 roku. Pilotem był major Ostapienko. Miejsca ustawiono w tandem. Osłona składa się ze stałego wiatrochronu z trzema oknami i owiewki z dwoma oknami, otwieranej indywidualnie w prawo. Pojemność instalacji paliwowej wyniosła 2 350 litrów. Centralny wlew paliwa umieszczono na samej górze, tuż za kabiną pilotów. Samolot pozbawiono uzbrojenia strzeleckiego, ale w zasobniku podwieszanym pod kadłubem znajdował się karabin maszynowy kalibru 12,7 mm, z zapasem 60 naboi. Zasobnik można montować zamiennie z dodatkowym zbiornikiem paliwa. Ciężar uzbrojenia podwieszanego zmalał do 250 kg. Samolot otrzymał telefon pokładowy SPU-7 i urządzenie imitacji uszkodzeń.
Opis zdjęcia: Pod kadłubem samolotu jest zasobnik z karabinem maszynowy kalibru 12,7 mm, z zapasem 60 naboi.
Samolot w produkcji oznaczono MiG-21 U (typ 66, 66-400). Samolot produkowano w Tbilisi na potrzeby CCCP w okresie 1962-1966, a na eksport w okresie 1964-1968. W Moskwie produkowano hybrydę MiG-21 U (typ 66, 66-600) z powiększonym usterzeniem pionowym i spadochronem hamującym u nasady statecznika.
Polskie samoloty MiG-21 U. 1965 rok.
Dla Wojska Polskiego, dla celów szkoleniowych sprowadzano wersje szkolno-bojowe. Najpierw były to wersje MiG-21U (66-400) sprowadzone w maju i czerwcu 1965 roku. W sumie kupiono 6 egzemplarzy. Jeden samolot przekazano do 41. PLM w Malborku. Pozostałe 5 samolotów eksploatowano na Lotnisku Poznań Ławica.
Wraz z kupnem samolotów MiG-21 PFM kupiono 5 maszyn MiG-21 U (66-600). Pierwszy z tych samolotów trafił do uzbrojenia w dniu 8 lipca 1966 roku. Już od 1967 roku, samoloty przekazywano do niektórych Pułków Lotnictwa Myśliwskiego, na przykład do Zegrza i do Goleniowa. Wycofanie ze służby pierwszych 3 samolotów nastąpiło w grudniu 1989 roku, a ostatnie 2 samoloty wycofano w lutym 1990 roku.
W 1969 roku, 10. PLM w Łasku otrzymał swoją pierwszą sparkę. Sparka – tak w żargonie sowieckim nazywano samolot dwumiejscowy, dwuster. Z 26. PLM przekazano samolot MiG-21 U typ 66-400 nr 161220, który przyjęto na stan w dniu 7 listopada 1969 roku. Do 1980 roku, 10. PLM przyjął na stan jeszcze 5 samolotów MiG-21 U, w tym w wersji MiG-21 U typ 66-600. Ostatnie 2 samoloty MiG-21 U wycofano w lutym 1990 roku i przekazano do muzeów w Krakowie i Drzonowie.
MiG-21 US.
Odmiana MiG-21 US należy do drugiej generacji samolotów MiG-21. Wersja szkolno-bojowa dla samolotów z instalacją nadmuchu powietrza na klapy, o oznaczeniu SPS. Dlatego samolot oznaczono literą „S”. Oprócz instalacji nadmuchu i odpowiedniego silnika, samolot otrzymał; w pierwszej kabinie fotel wyrzucany KM-1 U, a w drugiej KM-1 I; otwierany peryskop dla instruktora KKO-5 z lusterkami z polerowanego metalu; powiększony zbiornik na kadłubie samolotu. Całkowita pojemność instalacji paliwowej wyniosła 2 450 litrów.
Samoloty MiG-21 US produkowano w Tbilisi, w okresie 1966-1970 dla armii państwa moskiewskiego i na eksport.
Polskie samoloty MiG-21 US.
Samoloty szkolno-bojowe MiG-21 US kupiono dla szkolenia pilotów myśliwców wersji bojowej samolotu MiG-21 M. Pierwszy samolot rozpoczął służbę w dniu 28 sierpnia 1969 roku. Ostatni dostarczono w dniu 25 lipca 1970 roku. Łącznie kupiono 12 egzemplarzy samolotów MiG-21 US. Dwa z tych samolotów trafiły do 41. PLM w Malborku. Samolot otrzymał fotele katapultowe KM-1 U i KM-1 J.
W 1989 roku, w 1. PLM w Mińsku Mazowieckim zakończono eksploatację szkolno-bojowych MiG-21 U, dlatego pułk ten otrzymał 6 szkolno-bojowych MiG-21 US z 62. PLM Krzesiny.
W czasie służby samolotów MiG-21 US wydarzyła się tylko jedna katastrofa. Do tragedii doszło w 62. PLM w Krzesinach. W dniu 7 czerwca 1977 roku, w katastrofie samolotu MiG-21 US nb 4609 nr 09685146 zginęli piloci; pułkownik Antoni Babkiewicz i pułkownik Romuald Rejewski. W miejscu katastrofy, w 2001 roku, ustawiono pamiątkowy głaz z tabliczką oraz dwa krzyże.
MiG-21 UM.
Dla potrzeb szkolenia pilotów III i IV generacji myśliwców MiG-21, opracowano wersję szkolno-bojową MiG-21 UM typ 69, E-6 UM. Maszyny te produkowano w Tbilisi w okresie 1971-1982. Łącznie zbudowano 1 133 sztuki samolotów MiG-21 UM, dla armii państwa moskiewskiego i na eksport.
Polskie samoloty MiG-21 UM.
To była ostatnia kupiona przez Polskę wersja samolotu szkolno-bojowa MiG-21. Pierwsze samoloty trafiły do Polski w dniu 26 lipca 1971 roku. Dostawy samolotu zrealizowano w dwóch okresach. W okresie 1971-1975 i w okresie 1980-1981. Ta druga dostawa posłużyła do szkolenia pilotów ostatniej kupionej przez Polskę wersji bojowej MiG-21 bis. W 1971 roku, pierwsze dwa samoloty MiG-21 UM otrzymał 41. PLM z Malborka. Polska łącznie kupiła 54 maszyny MiG-21 UM.
Polskie samoloty MiG-21 UM typ 69 wyposażono w; autopilota AP-155, zamiast do tej pory używanego KAP-2. Zewnętrznie samolot otrzymał 4 zaczepy dla uzbrojenia i dodatkowych zbiorników paliwa.
W okresie od stycznia 1980 roku do maja 1981 roku, do Polski sprowadzano drugą partię szkolno-bojowych samolotów MiG-21 UM. Było to 34 egzemplarze. Samoloty trafiły głównie do jednostek, które otrzymały na uzbrojenie samoloty MiG-21 bis. Samoloty znalazły się także na wyposażeniu 11. PLM z Wrocławia, z którego to przekazano je także do 62. PLM w Krzesinach.
Ostatni udokumentowany lot na tym typie zanotowano w 41. ELT w Malborku. Lot wykonano w dniu 19 grudnia 2003 roku, na samolocie MiG-21 UM nb 9323 nr 516999323. Pilotami byli; pułkownik Eugeniusz Garbas (dowódca 22. Blot) i podpułkownik Jan Rajchel (dowódca 41. ELT). Ten ostatni lot został poprzedzony lotem także samolotu MiG-21 UM, na lotnicze rozpoznanie pogody. Wykonali go podpułkownik Jan Drąg i major Robert Dziadczykowski. Podczas słuzby 4 samoloty MiG-21 UM utracono w katastrofach, a 1 w awariach.
Opracował Karol Placha Hetman