Mikojan i Guriewicz MiG-21 PF nb 1973. 2024r.

Słupsk 2024-08-24

Rozwój samolotów MiG-21.

W trakcie rozwoju myśliwca MiG-21 zwiększeniu uległy wymagania, co do systemu uzbrojenia. Docelowo myśliwiec frontowy miał posiadać zdolność zwalczania celów powietrznych dniem i nocą w „każdych warunkach pogodowych”. W ten sposób Mikojan, po kilku latach, na nowo uzyskał możliwość budowania myśliwców od razu wyposażonych w stacje radiolokacyjne (celowniki radiolokacyjne).

MiG-21 P.

Nowe wymagania zrealizowano w prototypie E-7. Zmiany w konstrukcji i wyposażeniu w stosunku do E-6 były ogromne. Powiększono przednią część kadłuba, dla pomieszczenia nowego wyposażenia, a przede wszystkim stacji radiolokacyjnej CD-30. Jej antena znalazła się w powiększonym stożku wlotowym. Aby celownik radiolokacyjny wykorzystać lepiej, zmianie musiało ulec uzbrojenie. Pojawiły się kierowane pociski rakietowe klasy p-p RS-2 U. Myśliwiec uzyskał możliwość współpracy z naziemnym półautomatycznym systemem naprowadzania Wozduch-1 poprzez odbiornik radioliniowy Lazur. Dodatkowo w wyposażeniu pojawiło się; urządzenie zapytująco-odzewowe (po angielsku IFF), pilot automatyczny KAP-1 oraz większe koła dla korzystania z lotnisk gruntowych. Na nowym myśliwcu nie montowano działek oraz SPO-2, RW-UM, RUM. ASP-5 N (kolimatorowy celownik z dalmierzem) zastąpił prosty celownik kolimatorowi PKI. Co do braku działek to górę wzięła koncepcja pojedynczego ataku rakietowego z możliwie największej odległości i unikanie walki manewrowej zgodnie z doktryną jej zanikania.

W dniu 9 kwietnia 1959 roku, prototyp E-7/1 oblatał pilot P. M. Ostapienko. W jednym z lotów, z maksymalną prędkością, (pilot I. N. Krawcow), samolot stracił stateczność poprzeczną i pilot się katapultował. Maszynę utracono. Próby kontynuowano na E-7/2 i E-7/3. Oba samoloty oblatano w 1960 roku.

W dniu 8 maja 1960 roku, próby zakładowe dobiegły końca i od czerwca 1960 roku, fabryka w Gorki podjęła produkcję seryjną maszyn pod oznaczeniem MiG-21 P typ 76 (pieriechwatczik) Na próbach państwowych zastrzeżenia budziła praca stacji radiolokacyjnej i zbyt mały zasięg. Nieliczne maszyny tego typu ostatecznie uzbrojono w kierowane pociski rakietowe K-13 i eksploatowano pod oznaczeniem MiG-21 P-13.

MiG-21 PF.

Sukces przyniósł dopiero samolot E-7/4, który w sierpniu i wrześniu 1962 roku, przeszedł pomyślnie próby zakładowe i został skierowany do produkcji pod oznaczeniem MiG-21 PF ( ponownie typ 76 ). Samolot otrzymał stację radiolokacyjną CD-30 T, która w produkcji została oznaczona RP-21 i pociski rakietowe RS-2 US. Co ciekawe, zachowano jednak możliwość przenoszenia pocisków rakietowych kierowanych K-13. Stacja radiolokacyjna wykrywa bombowiec z odległości 20 km, a automatyczne śledzenie rozpoczyna od odległości 11 km. Uzbrojenie do atakowania celów naziemnych pozostało niezmienione i jego udźwig nadal wynosił 500 kg.

Samolot MiG-21 PF otrzymał mocniejszy silnik R-11 F2-300 o ciągu 1 x 3 870 kG., z dopalaniem 1 x 6 000 kG. Instalacja paliwowa osiągnęła pojemność 2 780 litrów, poprzez dodanie nad-kadłubowego, siódmego zbiornika o pojemności 170 litrów. Dodatkowo myśliwiec otrzymał autopilota KAP-2 ( KAP-2 K ), powiększono przednie hamulce aerodynamiczne z 0,760 m 2 do 0,884 m 2, sondę przeniesiono nad wlot powietrza.

MiG-21 PF był produkowany w Gorki na potrzeby armii czerwonej, w okresie 1962-1964, a na eksport w okresie 1964-1966.

MiG-21 PF w Polsce.

W dniu 14 kwietnia 1964 roku, na uzbrojenie Lotnictwa Polskiego trafiły pierwsze egzemplarze MiG-21 PF, wyposażone w stacje radiolokacyjną RP-21, pociski RS-2 US naprowadzane systemem radiolokacyjnym, powiększony zapas paliwa i kilka innych nowości. Samoloty te stanowiły zupełnie nową jakość, bo w przeciwieństwie do poprzedniej wersji mogły już faktycznie działać w dzień i w nocy, w każdych „każdych warunkach atmosferycznych”.

Pierwsze 4 samoloty MiG-21 PF przyjęto na stan 62. PLM w dniu 14 kwietnia 1964 roku, a kolejne 2 maszyny 26 października 1964 roku, Podobnie jak w przypadku pierwszej wersji MiG-21 F-13 tak i teraz Krzesiny stały się bazą przekazywania przez stronę sowiecką samolotów MiG-21 PF. Ponieważ działający w Krzesinach 62. PLM był jednostką bojową, to uzyskał największe doświadczenie w eksploatacji myśliwców typu MiG-21 F-13 i MiG-21 PF. W związku z tym CSL ( Centrum Szkolenia Lotniczego ) w Modlinie zaczynało tracić swoją rangę. W Krzesinach szkolono pilotów z 3. PLM z Wrocławia, 13. PLM z Łęczycy, 26. PLM z Zegrza Pomorskiego, 40. PLM ze Świdwina, 41. PLM z Malborka.

Do końca 1964 roku, sprowadzono 21 (inne dane 17) egzemplarzy. Wszystkie myśliwce rozlokowano po kilka sztuk po pułkach, tworząc na ich podstawie specjalne pary dyżurne. Były to następujące pułki; 1. PLM w Mińsku Mazowieckim, 3. PLM we Wrocławiu, 11. PLM w Debrznie następnie we Wrocławiu, 26. PLM w Zegrzu Pomorskim i 62. PLM w Krzesinach oraz w CSL w Modlinie.

26 PLM w Zegrzu Pomorskim swoją grupę pilotów, przeznaczonych do przeszkalania na MiG-21 PF, wytypował latam 1963 roku, a samoloty w Zegrzu Pomorskim pojawiły się w sierpniu 1964 roku. Lecz od otrzymania samolotów, do osiągnięcia gotowości operacyjnej ( bojowej ) droga była długa. Pierwsze strzelanie rakietowe przeprowadzono dopiero w 1968 roku.

Z początkiem 1965 roku, myśliwce typu MiG-21 PF zaczęły trafiać także do pułków Lotnictwa Operacyjnego. Na początek po dwie maszyny otrzymały 40. PLM i 41. PLM. W połowie 1965 roku, 40. PLM w Świdwinie otrzymał kolejną partię 15 samolotów MiG-21 PF nr; 761713, 761808, 761809, 761810, 761811, 761812, 761813, 761815, 761903, 761904, 761911, 761913, 762003, 762004, 762005. Tak duża ilość maszyn dostarczonych w pierwszej kolejności do tej jednostki była spowodowana jej udziałem w systemie dyżurowania WOPK na kierunku nadmorskim. Także w połowie 1965 roku, 41. PLM otrzymał kolejne MiG-21 PF. I tak w dniu 16.05.1965 roku, dopisano do stanu 1 MiG-21 PF nr 761814, a 10.07.1965 roku, dwa MiG-21 PF nr; 761901, 761902.

W dniu 10 lipca 1965 roku, w ramach kolejnej dostawy 62. PLM otrzymał ostatnie 5 maszyn MiG-21 PF. Przez okres od kwietnia 1964 roku, do października 1965 roku, piloci 1 eskadry latali na obu wersjach samolotu MiG-21 F-13/PF, kiedy to maszyny MiG-21 F-13 przekazali do 4. PLM w Goleniowie ( Wojska Lotnicze ). W 1966 roku, pułk w Krzesinach otrzymał także jeden szkolno-bojowy MiG-21 U.

Łącznie Polska kupiła 85 (inne źródła podają 84) maszyny. Była to już pokaźna ilość samolotów. Dostawy ukończono w 1966 roku, a ściślej z początkiem 1966 roku, ukończono w Krzesinach przekazywanie maszyn Lotnictwu Polskiemu, przez CCCP.

60 maszyn trafiło do WOPK (Wojsk Obrony Powietrznej Kraju), a 24 maszyny do WL ( wojsk lotniczych – Lotnictwo Operacyjne ). Samoloty znalazły się na stanie kolejnych pułków; 4. PLM w Goleniowie, 10. PLM w Łasku ( od 1968 roku ), 39. PLM w Mierzęcicach. Łącznie maszyny trafiły do jedenastu pułków bojowych oraz do szkół personelu technicznego w Zamościu i Oleśnicy.

Pułki 4. PLM w Goleniowie i 40. PLM w Świdnicy wchodziły w skład 3. Brandenburskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, ( LO ), której nazwa została nadana Rozkazem MON nr 55/MON z dnia 7.10.1963 roku. Poprzednio dywizja nosiła nazwę 5. BDLM. W tym czasie dowódcą dywizji był pułkownik dyplomowany pilot Wiktor Iwoń (1957-1965). Personel 4. PLM w Goleniowie i 40. PLM w Świdwinie rozpoczął zapoznawanie się z nowymi samolotami już w 1964 roku, ale własne maszyny jednostki otrzymały dopiero w 1965 roku. W dniu 1.04.1965 roku, oba pułku otrzymały po jednej eskadrze myśliwców MiG-21 PF. Do zasług tych jednostek należy pierwsze w kraju wykonywanie startów i lądowań samolotami MiG-21 na DOL ( drogowy odcinek lotniczy ). Pierwszym pilotem, który tego dokonał był kapitan Zbigniew Biedrzycki z 4. PLM.

W dniu 6 marca 1971 roku, zgodnie z zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 012/Org. 3. BDLM została przemianowana na 3. Brandenburską Dywizję Lotnictwa Szturmowego. Zmieniły się zadania i dlatego 4. PLM w Goleniowie przeszedł pod inną dywizję, a 40. PLM wyzbył się samolotów MiG-21.

Pułk 10. PLM w Łasku swoje pierwsze samoloty MiG-21 otrzymał w 1968 roku, kiedy jego dowódcą był ppłk dypl. pil Józef Radonia. W pułku tym służył także późniejszy dowódca WLOP gen broni pil Jerzy Gotowała. Pierwsze na stan pułku samoloty ( 6 sztuk ) MiG-21 PF pułk przejął w marcu 1968 roku, z 3. PLM. Kolejne 6 sztuk MiG-21 PF przejęto w kwietniu 1968 roku, z 1. PLM w Mińsku Mazowieckim. Wśród tych 12 maszyn były; 761506, 761608, 761610, 761614, 761708, 761712. W sierpniu 1970 roku, przyjęto na stan kolejne 10 samolotów MiG-21 PF. W 1971 roku, przyjęto na stan kolejne 7 samolotów MiG-21 PF, pochodzących z 13. PLM i 39. PLM. W kolejnych latach przyjmowano pojedyncze egzemplarze. W okresie od marca 1980 roku, do października 1980 roku, przyjęto 8 samolotów MiG-21 PF z 39. PLM. Ostatni samolot MiG-21 PF przyjęto na stan pułku w dniu 9.03.1984 roku.

Z MiG-21 PF pułk 10. PLM pożegnał się definitywnie w 1989 roku, kiedy to kilka maszyn bezpośrednio skasowano na lotnisku, a resztę przekazano do BSP (baza statków powietrznych) w Mierzęcicach.

Samoloty MiG-21 PF w Polskim lotnictwie służyły bardzo długo. Ostatnie 39 sztuk skreślono ze stanu w 1989 roku, w ramach redukcji zbrojeń. MiG-21 PF był typowym przedstawicielem epoki rakietowej w lotnictwie. Niejednokrotnie mówiono o zmierzchu samolotu, jako środka walki, a jedynie jako o nosicielu pocisków rakietowych. W UK całkowicie zarzucono plany budowy jakiegokolwiek pilotowanego samolotu. W USA myśliwiec F-106 miał być niemal całkowicie automatyczny, a tylko start i lądowanie było prowadzone przez pilota. Dlatego nie dziwmy się, że samolot MiG-21 PF został pozbawiony uzbrojenia lufowego.

Jak miał w teorii wyglądać atak przeprowadzany przez MiG-21 PF ?

Po starcie pilot, ciągle pozostając w łączności ze SD ( Stanowisko Dowodzenia ) lub PN ( Punkt Naprowadzania ), jest kierowany na określony kurs i zajmuje odpowiedni pułap. Kierowanie odbywa się sposobem wzrokowo-fonicznym lub przyrządowo za pośrednictwem radiolinii telemetrycznej ARŁ-S „Lazur”. MiG-21 PF w przeciwieństwie do MiG-21 F-13 posiadał już to urządzenie. Kiedy samolot znajdzie się w odpowiedniej odległości od nieprzyjaciela, dopiero wówczas uruchamia SR, przechwytuje cel, wykonuje atak i powraca do bazy. Atak miał być jednokrotny. W warunkach bojowych odległość wynosiła kilka kilometrów. W lotach treningowych około 20 km.

Wiemy, że ten schemat nie wytrzymał próby czasu, co potwierdziły następne konflikty zbrojne. Dlatego jeszcze w 80-tych latach, mimo utraty wielu swoich właściwości bojowych, MiG-21 PF mógł być skutecznym orężem. Przy dobrej organizacji walki, uwzględniając wszystkie ograniczenia samolotu, można było nim skutecznie walczyć. Dobra taktyka, czyli stosowanie grup demonstracyjnych na wysokich pułapach z włączonymi SR, grupy pozoracji udające np. atak na cele naziemne, grupy uderzeniowe działające na małej wysokości, skryte na tle ziemi gotowe do ataku, zmiany składu grup, wycofywanie maszyn z małym zapasem paliwa. Efektywność działań wzrosłaby przy zastosowaniu systemu DRŁO, odpowiednik AWACS, którego Polska nie posiadała, ale nie posiadał w służbie także CCCP.

W Polsce strzelania do celów powietrznych, zwykle w postaci bomb świecących, prowadzono na poligonie Ustka. Prawdziwe odpalanie ( strzelanie ) pocisków rakietowych k.p.r. do celów latających manewrujących i niemanewrujących, na samolotach MiG-21 PF w Polsce nie prowadzono. Ćwiczenia te wykonywano na terenie CCCP, na poligonie położonym za Morzem Kaspijskim. Ćwiczenia te przeprowadzono nie częściej niż raz w roku, z uwagi na wysokie koszty. Wytypowana grupa pilotów, nawigatorów naprowadzania, specjalistów łączności, grupa radiotechniczna ubezpieczania lotów i techników od uzbrojenia, po pomyślnym zaliczeniu ćwiczeń na poligonie Ustka, samolotami transportowymi udawała się do CCCP. Zawsze była grupa oficerów z DWL (Dowództwo Wojsk Lotniczych) i Dowództwa ćwiczącej dywizji. Korzystano tylko ze sprzętu rosyjskiego. Po zapoznaniu się ze sprzętem przystępowano do ćwiczeń. Rozpoczynano od zwalczania celu niemanewrującego, potem cel manewrował, a na końcu wprowadzano elementy taktyczne, czyli zbliżenie do warunków wojennych. Celem powietrznym był zwykle Ła-17 w różnych odmianach, np. MM.

Jednostronna redukcja zbrojeń.

Wraz z przemianami ustrojowymi w Polsce na przełomie 1989-1990, władze postanowiły odciążyć budżet kraju i ulżyć społeczeństwu, między innymi poprzez ograniczenie wydatków na zbrojenia. Jednym z elementów takiej polityki był jednostronna redukcja zbrojeń. Polegała ona na wycofaniu z eksploatacji kilkudziesięciu samolotów bojowych MiG-21 PF. Aby pokazać, że było to realizowane, w 10. PLM w Łasku, kilka samolotów rozmontowano w towarzystwie kamer i aparatów fotograficznych. W dniu 15 stycznia 1990 roku, zezłomowano na pewno samoloty MiG-21 PF nr 760610, 760702, 762006.

Opracował Karol Placha Hetman