Kraków 2020-10-17
Działko lotnicze GSz-23
Działko to jest popularne określenie małokalibrowych armat (dział). Określenie to stosuje się do broni palnej o kalibrze od 20 mm do 50 mm. Dlatego jeśli dla działka użyjemy określenia armata lub armatka, to nie jest to błąd.
Działko GSz-23, po rosyjsku ГШ-23, to skrót od nazwisk konstruktorów Griaziew-Szypunow. Działko GSz-23 to jest dwulufowe działko automatyczne, kalibru 23 mm, skonstruowane w CCCP, jako pokładowe uzbrojenie strzeleckie samolotów. Działko GSz-23 zostało wprowadzone do uzbrojenia w 1965 roku. Działko zastąpiło popularne jednolufowe działko NR-23, tego samego kalibru. Zastąpiło także inne wcześniejsze działka.
Działko GSz-23 działa na zasadzie Gasta. Karl Gast był niemieckim konstruktorem, który w 1916 roku, opatentował swój system karabinu maszynowego posiadającego dwie lufy i dwa magazynki talerzowe. Szybkostrzelność tego karabinu wynosiła 1 600 strzałów na minutę, a potem nawet 1 800 strzałów na minutę. Karabin ważył 31 kg. Strzelał amunicją kalibru 7,92 mm.
Karabin maszynowy Gast działał w oparciu o zasadę krótkiego odrzutu lufy. Istotą systemu Gasta były dwie lufy i połączenie ich zamków wahliwym ramieniem, także odrzut zamka jednej lufy przeładowywał drugą lufę. Broń strzelała z zamka zamkniętego. Po założeniu magazynków do karabinu, strzelec odciągał rączkę zamkową, co powodowało odciągnięcie zamka, który w drodze powrotnej pobierał nabój, wprowadzał go do komory nabojowej, w końcowej fazie ruchu napinając sprężynę iglicy i zwalniając rączkę zamkową, która nie poruszała się podczas strzelania. Broń miała jeden spust, połączony dźwignią z zamkami obydwu luf. Po zwolnieniu iglicy, następował strzał, zamek wraz z lufą rozpoczynały ruch do tyłu. Zamek, uderzając o występ, ulegał odryglowaniu, a jego ruch ulegał dodatkowemu przyspieszeniu, popychany przez specjalną krzywkę. Ruch zamka do tyłu, za pośrednictwem dźwigni łączącej, popychał gwałtownie do przodu zamek drugiej lufy, który zabierał nabój i wprowadzał go do lufy. Wyrzutnik zamka pierwszej lufy zbierał łuskę i wyrzucał ją z dołu broni, a zamek drugiej ulegał zaryglowaniu, a jego iglica była napięta i gotowa do strzału. O ile spust był wciąż ściągnięty, następował strzał z drugiej lufy, kontynuując cykl działania karabinu.
Takie rozwiązanie zapewnia wysoką szybkostrzelność, przy jednoczesnej małej komplikacji konstrukcji. Działka lotnicze działające na zasadzie Gasta były opracowywane na Zachodzie, gdzie opracowano na przykład działko GE-225, ale nie zdobyły takiej popularności, jak w byłym CCCP.
Działko GSz-23 skonstruowali Grazjew i Szipunow wykorzystując nabój 23 × 115 mm opracowany w 1955 roku, do działka AM-23. Państwowe testy na ziemi przeprowadzono w 1958 roku. Następnie rozpoczęto testy w powietrzu, po czym zatwierdzono działko do produkcji seryjnej w zakładach imieniem Diegtariewa. W pierwszych latach eksploatacji ujawniły się problemy konstrukcyjne, zacięcia pracy i niska żywotność konstrukcji. Oficjalnie działko GSz-23 zostało przyjęte na wyposażenie w 1965 roku.
Działko ma dwie lufy, ale poza zdwojonym zespołem lufa-zamek wszystkie elementy są pojedyncze. Przez to działko ma masę typową dla działek jednolufowych. Użycie naprzemiennego ładowania daje wysoką szybkostrzelność, dodatkowo powiększoną przez użycie przyspieszaczy w konstrukcji automatyki.
Wersja działka GSz-23 Ł różni się hamulcem wylotowym, zmniejszającym siłę odrzutu.
Działko GSz-23 stanowiło podstawowe uzbrojenie strzeleckie późniejszych wersji samolotów myśliwskich MiG-21 od wersji i wszystkich MiG-23. Zasobniki z działkiem GSz-23 używano w samolotach Jak-28, Su-15, Su-17, Jak-38. Stosowano je również w ogonowych stanowiskach strzeleckich bombowców Tu-22 i późniejszych wersji Tu-95, patrolowych Tu-142, transportowych Ił-76 i Ił-78. Śmigłowiec Mi-24 przenosił zasobnik UPK-23-250. Późniejsza wersja śmigłowca Mi-24 WP, miała ruchomą wieżę strzelecką typu NPPU-23, wprowadzoną w wyniku doświadczenia z wojny w Afganistanie.
Działko GSz-23 przeszło także próby strzelań w przestrzeni kosmicznej. CCCP przewidywał budowę uzbrojonej stacji kosmicznej "Ałmaz".
Dane działka GSz-23:
Masa w zależności od wersji 49,2 – 50,0 kg. Długość wersji GSz-23 standardowa 1,38 m. Długość wersji GSz-23 L(Ł) standardowa 1,54 m. Długość lufy 1,00 m. Nabój 23×115 mm, AM-23. Masa naboju 0,325 kg. Masa pocisku 0,174kg. Kaliber 23 mm. Szybkostrzelność maksymalna GSz-23 wynosi 3 000 strzałów na minutę. Szybkostrzelność maksymalna GSz-23 Ł wynosi 3 400 – 3 600 strzałów na minutę. Prędkość początkowa pocisku 715 m/s.
GSz-23 w Polsce.
Samoloty MiG-21 wersji MiG-21 PF/PFM były wprowadzone na uzbrojenie bez broni strzeleckiej. Był to efekt rakietyzacji pola walki. Okazało się jednak, że broń strzelecka jest niezbędna. Dla samolotów MiG-21 PF/PFM opracowano gondolę GP-9 (gondola puszecznaja) zawierającą działko dwulufowe, kal 23 mm GSz-23, z zapasem 200 naboi. Gondola jest montowana na tym samym zaczepie co dodatkowy zbiornik paliwa. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że MiG-21 PF/PFM uzyskał możliwość przenoszenia tego zasobnika już w czasie ich eksploatacji.
Wersje samolotów MiG-21 M, MiG-21 MF oraz MiG-21 bis, na stałe mają pod kadłubem, centralnie umieszczone dwulufowe działko GSz-23, z zapasem 200 sztuk amunicji.
Samoloty MiG-23 miały na stałe zamontowane działko Grazjew i Szipunow GSz-23 Ł, kal. 23 mm, 200 naboi.
Działka GSz-23 były także używane w formie zasobników podwieszanych na zaczepach pod samolotami bojowymi. Pierwszą wersją był zasobnik UPK-23-250. Zasobnik UPK-23 to podwieszany zasobnik lotniczy opracowany w CCCP. Masa własna 78 kg, a po załadowaniu 250 sztuk naboi masa wynosi 217 – 218 kg. Długość 3,166 m. Średnica 3,40 m. Przenosi on dwulufowe działko GSz-23 L (GSz-23 Ł), z zapasem 250 sztuk amunicji. Zasobnik UPK-23 został opracowany na potrzeby wojskowego lotnictwa około 1971 roku i w 1973 roku, wszedł do służby. W toku prac nad zasobnikiem położono nacisk na możliwie jak największą jego prostotę oraz łatwość w eksploatacji i obsłudze naziemnej. Zadbano o to, aby zasobnik możliwie jak najbardziej miał aerodynamiczny kształt. W Polsce zasobnik UPK-23 mógł być przenoszony przez samoloty i śmigłowce: Mi-8, Mi-24, Su-22, MiG-23.
Drugim był zasobnik SPPU-22. Zasobnik strzelecki SPPU-22-01 (KU-22K) sterowany przy pomocy komputera, o całkowitej masie 290 kg. W przedzie zawiera dwulufowe działko GSz-23 umieszczone na ruchomej lawecie, dzięki czemu może być wychylane w dół o kąt 23 stopnie. Z tyłu mieści się układ sterowania oraz 260 naboi. Cały zasobnik może być podwieszany zarówno lufami do przodu jak i do tyłu. Dane do komputera trzeba wprowadzić jeszcze przed lotem – prędkość i wysokość lotu.
Opracował Karol Placha Hetman