Awaryjne opuszczanie wojskowego samolotu. Część 3. 2017r.

Kraków 19.12.2017r.

Awaryjne opuszczanie wojskowego statku powietrznego.

Część 3.

Suchoj Su-7.

Samoloty typu Suchoj Su-7 były używane w Polsce w okresie od 1964 roku do 1990 roku. W samolocie Suchoj Su-7 B/U zastosowano fotel pilota typu KS-2 ( Kriesło Suchowo ). Samoloty Suchoj Su-7 KBŁ ma nowszy fotel KS-4. Ogólne zasady katapultowania się były identyczne, jak w przypadku samolotów PZL Lim.

Zalecane parametry lotu do katapultowania były następujące:

• Pułap 2 000 – 4 000 m.
• Prędkość 400 – 600 km/h.

Sekwencja czynności do katapultowania:

• Włączyć sygnał „Niebezpieczeństwo”.
• Podać przez radio miejsce znajdowania  się.
• W hełmie opuścić filtr świetlny i zamknąć szczelny hełm.
• Przyjąć prawidłową pozycję w fotelu (nogi na podnóżku, plecy dociśnięte do oparcia, głowa dociśnięta do zagłówka, oczy zamknięte, nabranie powietrza, zaciśnięte zęby, napięte mięśnie).
• Dźwigniami na podłokietnikach uruchamiano mechanizm. Wystarczy zainicjować tylko jeden uchwyt.
• Osłona kabiny powinna odrzucić się samoczynnie. (wersja Su-7 BKŁ).
• W przypadku nie odrzucenia osłony zrzucić ją ręcznie przy pomocy czerwonego uchwytu na prawej burcie. Są tam dwa dublujące się mechanizmy: jeden na burcie, drugi na podłokietniku. Gdy oba zawiodły można zrzucić osłonę otwarciem standardowym (eksploatacyjnym) na lewej burcie.

Fotel KS-2 jest nowocześniejszy od fotela KK-1 lub KK-2. Zapewnia większy komfort i więcej czynności dzieje się automatycznie, bez udziału pilota.

Możliwe jest opuszczenia samolotu Su-7 bez użycia fotela KS-2, ale tylko wówczas, gdy fotel ten nie zadziała. Wówczas należy:

• Zmniejszyć prędkość  do 300-400 km/h.
• Przełączyć zasilanie tlenu z instalacji samolotu na instalację systemu ratunkowego. W tym celu należy pociągnąć czerwony uchwyt w kształcie gruszki.
• Przy pomocy żółtej dźwigni otworzyć dodatkowe zamki uprzęży fotela.
• Odwrócić samolot na plecy i gwałtownie odepchnąć drążek sterowy od siebie.
• W przypadku prędkości >400 km/h otwierać spadochron z opóźnieniem minimum 5 sekund i na pułapie poniżej 5 000 m.
• Na pułapie poniżej 3 000 m spadochron otwierać natychmiast. 

MiG-21 PF typ 76 system katapultowania SK.

MiG-21 PF typ 76 był jednym z najpopularniejszych samolotów MiG-21 używanych w Wojsku Polskim.

Fotel SK jest zamocowany w kokpicie na prowadnicach za pomocą trzech par rolek prowadzących. Mechanizm strzałowy typu TSM-2500-38. Fotel jest opancerzony od tyłu na wysokości placów, karku i głowy. Z lewej strony fotela, w okolicach miski jest złącze wielofunkcyjne ORK-2, które łączy pilota z instalacjami samolotu. Masa fotela wynosi 83 kg.

Samolot jest wyposażony w system katapultowania SK i należał do dojść oryginalnych systemów, ponieważ wykorzystywał osłonę kokpitu pilota (masa 57 kg) do jego osłonięcia w czasie katapultowania. W Polsce system ten był jeszcze na samolotach MiG-21 F-13. System jest łatwy do rozpoznania ponieważ osłona kabiny składa się tylko z przedniej szyby pancernej i jednego arkusza szkła organicznego. Nie ma podziału na wiatrochron i owiewkę.

System jest tak zaprojektowany, że lotnik może wystrzelić się z owiewką jako tarczą przed naporem powietrza (do prędkości 1 100 km/h) lub po wcześniejszym zrzuceniu owiewki (do prędkości 700 km/h).

W każdej sytuacji awaryjnej decyzje o katapultowaniu podejmuje pilot.

Zalecane warunki do bezpiecznego katapultowania się:

• Zalecany pułap lotu 2 000 – 4 000 m. Minimalna wysokość skutecznego katapultowania do wynosi około 110 m.
• Nad morzem skierować samolot w kierunku lądu.
• Zalecane prędkość 400 – 600 km/h.
• Należy włączyć sygnał „Niebezpieczeństwo”.
• Nad obszarem wroga włączyć przycisk „Wybuch”. Zniszczy on dane wrażliwe.
• Należy przyjąć pozycję do katapultowania.
• Dociągnąć pasy dźwignią na lewej osłonie fotela.
• Opuścić filtr przeciwsłoneczny hełmu i zamknąć hełm.
• Pociągnąć za taśmę naciągu „GSz”.
• Uchwycić poręcze fotela.
• Zdjąć nogi z pedałów.
• Uruchomić mechanizm katapultowania na podłokietnikach. Oba lub tylko jeden.
• Jeśli urządzenie nie zadziałało, zrzuć osłonę kabiny awaryjnie, poprzez uchwyt na prawej burcie w dół i do siebie, i ponów próbę odpalania.

Dalsze efekty działania systemu:

• Najpierw uruchamia się piromechanizm 215, który przyciąga pilota do oparcia pasami fotela.
• Nogi zostaną pochwycone przez ograniczniki nóg.
• Mechanizm strzałowy TSM-2500-38 uruchamia się i fotel zaczyna przesuwać się w górę. Po kilku centymetrach tylne zamki osłony kabiny łączą się z uchwytami fotela i razem wszystko przemieszcza się w górę. Osłona kabiny chroni pilota przed ogromnym naporem powietrza. Przedni zawias osłony kabiny rozłącza się jako ostatni, aby owiewki nie poderwał pęd powietrza w górę.
• Rozłącza się złącze wielofunkcyjne ORK-2.
• Uruchamia się automat ze spadochronikiem stabilizacyjnym.
• Zawleczka automatu AD-3U zostaje wyciągnięta.
• Pilot, fotel i osłona kabiny opuszcza samolot i przelatuje nad usterzeniem pionowym samolotu.
• Po upływie 1,5 sekundy zamki uprzęży powinny się otworzyć (automat AD-3U i piromechanizm 215).
• Odrzucony zostaje spadochronik stabilizujący.
• Oddziela się osłona kabiny.
• Następuje otwarcie uprzęży pilota oraz chwytaków nóg.
• Jeśli zamki się nie otwarły, po 2-3 sekundach należy otworzyć je uchwytem przy misce fotela, między kolanami.
• Teraz należy oddzielić się od fotela.
• Automat KAP-3 otworzy spadochron typu S-3 lub podobny. Spadochron jest typu siedzeniowego.
• W razie katapultowania się na pułapie > 12 000 m otworzyć spadochron nie wcześniej niż po 15 sekundach od odzielenia się od fotela i nie wyżej niż 9 000 m.

Przed przyziemieniem należy:

• Sprawdzić otwarcie spadochronu i stan uprzęży.
• Otworzyć hełm i zdjąć maskę.
• Nogi trzymać razem lekko ugięte w kolanach.

Przy wodowaniu:

• Przed wodowaniem, na wysokości 300 – 500 m uwolnić łódkę, która opadając na lince przypiętej do kombinezonu napełni się automatycznie.
• Odłączyć przewody maski tlenowej „GSz” i „WUK” od uprzęży spadochronu.
• Odłączyć przewody od ubioru kompensacyjnego.
• Odłączyć przewody elektryczne radiowe i ogrzewania szyby hełmu.
• Otworzyć główny zamek uprzęży, stale utrzymując się w niej. Jest to przygotowanie do szybkiego wydostania się z uprzęży, po wodowaniu.
• Prawą ręką uruchomić mechanizm napełnienia kamizelki ratunkowej. Jeśli nie zadziała napełnić ją poprzez ustnik samemu. Nie napełniać kamizelki przy nie otwartym głównym zamku uprzęży.
• Po wodowaniu należy uwolnić się z uprzęży.
• Wejść do łódki od strony dziobowej, węższej i niższej.
• Zachować ostrożność aby nie zrobić dziury w łódce.
• Usunąć z łódki wodę.
• Uruchomić radiostację na sygnał „Namierzenia”. Podjąć rozmowę tylko wówczas gdy widzi się samolot, śmigłowiec lub łódź ratunkową.
• W dzień zabarwić wodę barwnikiem będącym w zestawie.
• Uruchomić zestaw świetlny.

Możliwe jest opuszczenie samolotu MiG-21 bez fotela tylko w przypadku jego awarii. Należy wówczas zmniejszyć prędkość do 350-400 km/h. Trzeba uwolnić się z pasów uchwytem na przedzie miski fotela (elektromechanizm MU-100AP). Należy uruchomić zestaw tlenowy KP-27M. Rozłączyć górną część ORK, złączem przy biodrze. Otworzyć zamki przywiązania do fotela. Odwrócić samolot na grzbiet i oddać drążek, ewentualnie wyjść przez burtę.

MiG-21 bis.

Awaryjne opuszczanie samolotu myśliwskiego MiG-21 bis.

Myśliwiec MiG-21 bis był najnowszą i ostatnią wersją samolotu MiG-21 eksploatowaną w Polsce. Awaryjne opuszczanie samolotu myśliwskiego MiG-21 bis z punktu widzenia pilota niewiele się różniło od wersji wcześniejszych samolotu.

Po podjęciu decyzji o katapultowaniu się pilot powinien w sposób następujący przygotować się do tej sytuacji:

• Zająć pułap lotu pomiędzy 2 000 m, a 4 000 m.
• Ograniczyć prędkość do wartości 400 – 600 km/h.
• Utrzymywać lot poziomy lub z niewielkim wznoszeniem.
• Katapultować się przed wejściem w chmury.
• Nad morzem skierować samolot w kierunku brzegu.
• Nad obcym terytorium skierować samolot w stronę własnej granicy.
• Włączyć sygnał „Niebezpieczeństwo” i podać przez radio rejon przebywania.
• Nad obszarem wroga włączyć przycisk „Wybuch” urządzenia SRZO.
• W sytuacjach „niecierpiących zwłoki” katapultować się natychmiast.

Czynności do katapultowania:

• Opuścić filtr przeciwsłoneczny hełmu.
• Jeśli pilot ma szczelny hełm, należy go zamknąć.
• Położyć łokcie na podłokietnikach i uchwycić zdwojony uchwyt uruchomienia katapultowania.
• Docisnąć ciało do fotela, a głowę do zagłówka.
• Nogi pozostawić na pedałach orczyka. Zostaną zabrane przez chwytniku nóg.

Uruchamianie systemu:

• Ścisnąć uchwyty i ciągnąc je w górę, bez odrywania łokci od podłokietników i ciała.
• Ciągnąc tak długo, aż uruchomi się drugi spadochron stabilizujący.
• Po oddzieleniu pilota od fotela, uchwyty pozostaną mu w dłoniach.
• System można uruchomić jedną ręką.
• Jeśli nie odpadnie owiewka kabiny należy zrzucić ją prawą ręką poprzez dźwignię awaryjnego zrzutu osłony na prawej burcie kokpitu. W tym czasie lewą ręką wciąż trzyma uchwyt katapultowania bez pociągania go. Chodzi o to, aby pęd powietrza nie wyrwał pilotowi ręki z uchwytu.
• Jeśli po zrzuceniu owiewki kabiny nie nastąpiło odpalenie fotela należy prawą ręką uruchomić dźwignię znajdującą się na lewym ograniczniku rozrzutu rąk. Dalej powstępować w omówionej już kolejności.
• Jeśli fotel nadal nie odpalił, opuścić samolot bez jego użycia.

Po puszczeniu samolotu należy:

• Przy wysokości > 3 000 m poczekać, aż pilot opadnie poniżej 3 000 m.
• Przy wysokości < 3 000 m uwolnić się z pasów dźwignią układu otwierania zamków pasów.
• Odepchnąć się od fotela i po upływie 3 sekund otworzyć spadochron ratunkowy za pomocą uchwytu wyzwalającego.
• Te czynności, to jest dublowanie automatu i wykonuje się je tylko dla bezpieczeństwa, gdyby automatyka zawiodła, co było bardzo prawdopodobne.

Po otwarciu spadochronu ratunkowego należy:

• Sprawdzić poprawność otwarcia spadochronu.
• Przesunąć taśmy okalające pod kolana.
• Otworzyć szczelny hełm lub podnieść filtr przeciw-słoneczny.
• Zdjąć maskę tlenową.
• Na wysokości 300 – 500 m wypuścić NAZ, poprzez pociągnięcie taśmy przy prawym udzie. Po pociągnięciu taśmy NAZ zawiśnie na 15 m lince i automat napełni łódkę ratunkową.
• Nie wypuszczać NAZ nad lasem, bo może zawisnąć na drzewie.
• W nowszych wersjach fotela wyrzucanego NAZ wypuszcza się automatycznie.
• Nowsze wersje fotela mają radiolatarnię nadawczą typu „Komar”, która włącza się z chwilą otwarcia czaszy spadochronu.
• W przypadku wodowania należy odłączyć przewody maski tlenowej (GSz) i WUK od uprzęży. Wyjąć zawleczkę złącza przyrządu KP52M1. Rozłączyć złącze grupowe ORK. Rozłączyć przewody radiowe i ogrzewania szyby hełmu szczelnego. Trzymając lewą ręką uprzęż spadochronu, prawą ręką otworzyć centralny zamek uprzęży. Napełnić kamizelkę ratunkową. (Nie napełniać kamizelki przy zamkniętym zamku uprzęży.)  W chwili wodowania uwolnić się z uprzęży. W wodzie wykorzystać zarówno łódkę jak i NAZ. Wejść do łódki od przodu (strona węższa i niższa). W razie potrzeby dopompować ustami kamizelkę. NAZ zawiera instrukcję, co do czego wykorzystać.

Gdyby pilotowi nie udało się wykonać którejś z poprzednich czynności przed wodowaniem, powinien to uczynić będąc już we wodzie. Gdyby pilot nie był w stanie wejść do łódki powinien się do niej przywiązać, bo kamizelka nie zapewnia pełni bezpieczeństwa utrzymania się na wodzie. Jeśli pilot jest niedaleko brzegu powinien do niego dopłynąć w łódce.

W przypadku podejmowania pilota przez załogę śmigłowca, ratowany pilot nie może chwycić liny ratowniczej do chwili, kiedy ta nie dotknie wody. Chodzi o ładunki elektrostatyczne, które mogą porazić pilota.

Opracował Karol Placha Hetman