Kraków 09-12-2019
Samolot TS-11 Iskra i koszary w Zamościu.
Pomnik-samolot TS-11 Iskra nb 1995 to jedna z nielicznych pamiątek po Technicznej Szkole Wojsk Lotniczych. Szkoła funkcjonowała w Zamościu w okresie 1944-1995. W szkole kształcono specjalistów obsługi samolotów wojskowych, które były eksploatowane w Wojsku Polskim.
Szkoła początkowo nie cieszyła się sympatią wśród tutejszej społeczności, bo była symbolem nowego, komunistycznego zniewolenia. Szkołę zorganizowali sowieci i nią kierowali. Dlatego, początkowo wielu słuchaczy dezerterowało z Ludowego Wojska Polskiego i zasilało oddziały Niepodległościowego Podziemia (Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowych Oddziałów Wojskowych, i innych).
Ale po kolei.
Zamość to jedno z najpiękniejszych miast Rzeczypospolitej Polskiej. W Zamościu i na całej Zamojszczyźnie żyli i żyją dobrzy ludzie, którzy wiarę chrześcijańską i polskość mają w sercach. Nie jest to rejon jednolity pod względem etnicziym, gdyż zawsze był otwarty na inne kultury: Rusinów, Ormian, Żydów. Tu toczono walki przeciw: Szwedom, Rosjanom, Bolszewikom, Niemcom, Ukraińcom i Polskim komunistom. Historię gospodarczą tego regionu ukształtowała Ordynacja Zamojska (1589-1944), o której pamięć jest kultywowana.
Koszary w Zamościu.
Koszary w Zamościu mieszczą się przy obecnej ulicy Józefa Piłsudskiego. Budowę koszar rozpoczęto z początkiem XX wieku, kiedy Zamojszczyzna była pod rozbiorem rosyjskim, a sytuacja polityczna w Europie groziła wybuchem kolejnej wojny. Koszary budowano z myślą o armii carskiej, dlatego przylgnęła do nich nazwa Carskie Koszary, która jednak nie oddaje właściwego kontekstu historycznego. Dla koszar wybrano teren o powierzchni 40 hektarów, na tak zwanym Przedmieściu Lubelskim. Budowę rozpoczęto w 1905 roku. Główne prace ukończono w 1911 roku.
Zbudowano kilkanaście prostych, niewielkich, dwu-kondygnacyjnych bloków z czerwonej cegły. Zbudowano także wiele mniejszych budynków funkcyjnych, jednokondygnacyjnych. Budynków nie otynkowano. Z czasem zbudowano utwardzone drogi, które obsadzono drzewami. Wiele z tych drzew rośnie do chwili obecnej (2019 rok).
W wyniku wielkiej wojny światowej Polska odzyskała niepodległość, po 123 latach niewoli. Ordynacja Zamojska także. Nowo wybudowane koszary stały się siedzibą już nie wojska moskiewskiego lecz Wojska Polskiego niepodległej Rzeczypospolitej.
W 1919 roku koszary stały się miejscem stacjonowania: 9 Pułku Piechoty Legionów oraz 3 Pułk Artylerii Polowej Legionów (w 1932 roku, przeformowany w 3 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów). Przez pewien czas stacjonował tutaj także Pułk Kawalerii. W 1922 roku Zamość i koszary odwiedził Marszałek Józef Piłsudski, który wręczył 9 Pułkowi Piechoty Legionów sztandar.
W 30-tych latach XX wieku Garnizon Zamość był związany z wojskami piechoty i artylerii. Mieściło się tu dowództwo 3 Dywizji Piechoty oraz 9 Pułk Piechoty Legionów, 3 Pułk Artylerii, 2 Zapasowy Ośrodek Artylerii Konnej.
Podczas drugiej wojny światowej koszary w Zamościu zajęły wojska niemieckie.
W 1944 roku, sowiecką szkołę Polskiego Lotnictwa przeniesiono z terenów CCCP do Lublina, na teren byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Majdanek nie mógł, z wiadomych względów, stać się miejscem oficjalnym szkoły lotniczej. Z proponowanych lokalizacji wybór padł na Zamość i jego koszary. Dowództwo zdecydowało się umieścić w nich; Oficerską Szkołę Łączności (19.10.1944 rok – październik 1945 rok, kiedy przeniesiono ją do Sieradza) oraz Zjednoczoną Szkołę Lotniczą.
Zjednoczona Szkoła Lotnicza rozpoczęła działalność na terenie Zamojskich koszar w październiku 1944 roku. Szkoła Lotnicza chwilowo była przeniesiona do Warszawy na Bemowo, ale stosunkowo szybko powróciła do Zamościa. Szkoła przyjęła nazwę Techniczna Szkoła Wojsk Lotniczych. Funkcjonowała w Zamościu do 1995 roku, czyli około 50-lat. Podczas jej działalności szkolono tu podoficerów w mechanice samolotów oraz śmigłowców, zarówno zawodowych jak i żołnierzy służby zasadniczej.
Z uwagi na to, iż główna brama koszar była wąska, konieczne stało się jej przebudowanie. Uczyniono to w latach 70-tych XX wieku. Nowy wjazd stracił swój typowo wojskowy (obronny) charakter. Teraz prezentował się jak wejście do parku, a nie na teren wojskowy. W 1978 roku, na cokole postawiono w dynamicznym wznoszeniu, samolot PZL Lim-2 nb 087. Pojawiła się także płaskorzeźba wyciągniętej dłoni.
W 1995 roku, znalazł się zagraniczny kupiec na samolot PZL Lim-2 nb 087. Wojsko samolot sprzedało, a na jego miejsce postawiono samolot TS-11 Iskra. Pojawił się także napis; "Współtwórcom historii i osiągnięć Technicznej Szkoły Wojsk Lotniczych w latach 1944-1995”.
Samolot PZL TS-11 Iskra nosi numer burtowy 1995. Jest to numer fikcyjny i przedstawia rok, w którym Techniczna Szkoła Wojsk Lotniczych została rozformowana. Samolot PZL TS-11 Iskra stoi w tym miejscu do chwili obecnej (2019 rok).
Koszary w Zamościu nie zostały opuszczone przez Wojsko Polskie. W 1996 roku sformowano tutaj nową jednostkę wojskową: 3 Zamojska Brygady Obrony Terytorialnej. W 2008 roku, oddział wojskowy przekształcono w 3 Batalion Obrony Terytorialnej. W czerwcu 2008 roku, jednostkę przekształcono w 3 Zamojski Batalion Zmechanizowany JW 3391 (wchodzący w skład 3 Brygady Zmechanizowanej Legionów imieniem Romualda Traugutta w Lublinie). W 2011 roku jednostka weszła w skład 1 Warszawskiej Brygady Pancernej imieniem Tadeusza Kościuszki. W Zamojskich koszarach działa także wojskowa jednostka logistyczna: 32 Zamojski Wojskowy Oddział Gospodarczy imieniem Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Zamoyskiego.
Koszary obecnie. 2019 rok.
Koszary zajmują teren pomiędzy ulicami: Józefa Piłsudskiego (od zachodu), Kamienna (od południa), Karola Namysłowskiego (od wschodu), Wojska Polskiego (od północy). Do końca 80-lat, teren był całkowicie ogrodzony. Oprócz głównej bramy były dwie bramy gospodarcze; od ulicy Kamiennej i Wojska Polskiego.
Przez większość czasu historii, teren koszar był podzielony na dwa obszary. Obszar pół otwarty, od strony zachodniej. Tutaj przez wiele lat było osiedle oficerskie. Na jego terenie był ośrodek zdrowia, sklepy, kiosk RUCH, kantyna i punkty usługowe: przedszkole, fryzjer, szewc. Obecnie teren przejęty jest całkowicie przez miasto Zamość. Znajdują się tutaj dwa hotele: Hotel Koronny i Hotel Carskie Koszary Wiele budynków zmieniło swoje przeznaczenie. Teraz (2019 rok) funkcjonują tutaj także szkoły: podstawowa, liceum, niepubliczna szkoła wyższa. Przy okazji remontów, wiele budynków zostało otynkowanych w ostatnich 30-latach. Dominuje kolorystyka żółto-brązowa. Mieszkańcy postawili także wiele garaży. W 2006 roku ulicom na terenie ogólno-dostępnym nadano jedną nazwę Koszary.
Drugi obszar to teren zamknięty. Obecnie (2019 rok) jest tutaj jednostka JW 3391.
Obok głównej bramy stoi duży gmach Garnizonowego Klubu Oficerskiego (obecnie Klub Batalionowy 3 BZ), zbudowany w okresie socjalizmu. Mieści się tutaj kino i otwarte w 2018 roku, muzeum 3 Dywizji Piechoty Legionów. W 2018 roku, przed budynkiem, odsłonięto nowy pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Opracował Karol Placha Hetman