Kraków 2020-09-24
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-75
Ten artykuł opowiada o radzieckim systemie rakietowym S-75, po rosyjsku C-75, klasy ziemia-powietrze, który był przeznaczony do niszczenia samolotów bombowych. System w kodzie NATO został oznaczony SA-2 Guideline, po polsku Wytyczna. System był i jest znany na całym świecie, z uwagi na jego spektakularne osiągnięcia. System S-75 był eksploatowany w Wojsku Polskim, w okresie 1959-1995.
Pierwsze skuteczne użycie rakiet systemu S-75 nastąpiło w dniu 7 października 1959 roku. W tym dniu, nad Chinami został strącony Tajwański, rozpoznawczy samolot Martin RB-57D Canberra. Chiny dysponowały systemem S-75 od 1957 roku. Samolot został zestrzelony salwą trzech rakiet W-750 (1D), na wysokości 20 km (65 600 stóp). Chiński rząd podał, że wrogi samolot zniszczono przy użyciu samolotów myśliwskich, aby utrzymać system S-75 w tajemnicy.
O systemie S-75 stało się głośno, gdy w dniu 1 maja 1960 roku, rosjanie zestrzelili samolot rozpoznawczy Lockheed U-2, z pilotem Francis Gary Powers. Rosjanie użyli wówczas pocisku W-750WN (13D). Pilot przeżył i był jak kukła wożony po całym terenie CCCP, jako dowód wyższości komunizmu nad kapitalizmem. Później, pilot Francis Gary Powers został wymieniony za ujętych szpiegów radzieckich.
W czasie „Kryzysu Kubańskiego”, kiedy rosjanie umieścili na Kubie pociski ziemia-ziemia z głowicami atomowymi (jądrowymi), rosjanie także dostarczyli na Kubę system S-75. W dniu 27 października 1962 roku, przelatujący nad Kubą samolot Lockheed U-2, został trafiony przez rakietę systemu S-75. Pilotem samolotu był Rudolf Anderson. Według oficjalnych informacji, pilot został zabity, gdy odłamki z głowicy pocisku przebiły jego kombinezon ciśnieniowy i spowodowały dekompresję na dużej wysokości.
System S-75 użyto na szeroką skalę podczas wojny w Wietnamie. Dokładnie od 5 kwietnia 1965 roku, bo wywiad USA, wiedział o decyzji ich dostarczenia. W Wietnamie używano głównie pociski produkowane w Chinach pod nazwami HQ-1 i HQ-2. W dniu 24 lipca 1965 roku, samolot USAF McDonnell Douglas F-4 C Phantom II został zestrzelony przez system S-75 (SA-2).
W Chinach, po czasie ujawniono, że system S-75 zestrzelił kilka samolotów Tajwanu: RB-57 oraz 5 samolotów Lockheed U-2. Ale chiński system S-75 zestrzelił także kilka własnych myśliwców MiG-19, które także próbowały zestrzelić wrogie samoloty, a leciały na dużym pułapie.
System rakietowy był szeroko stosowany na całym świecie. Ostatni sukces S-75 miał miejsce podczas wojny w Abchazji (1992–1993), kiedy gruzińskie rakiety S-75 zestrzeliły rosyjski myśliwiec Suchoj Su-27, w pobliżu Gudauta, w dniu 19 marca 1993 roku.
Dlaczego powstał system S-75 ?
System był pochodną całego programu rakietowego rozwijanego w CCCP. W USA rozwinięto bombowe lotnictwo strategiczne SAC, wprowadzając na uzbrojenie, w dużej liczbie, bombowce Boeing B-47 Stratojet oraz Boeing B-52 Stratofortress. Bombowce te były dużym zagrożeniem dla CCCP. Jednym z rozwiązań było opracowanie systemu obrony rakietowej, który dużo skuteczniej obroni CCCP, niż armaty przeciwlotnicze.
Przeciwlotniczy rakietowy system średniego zasięgu S-75 zaprojektowano na bazie założeń technicznych oraz doświadczeń eksploatacyjnych systemu S‑25 Berkut. System S‑25 Berkut był systemem stacjonarnym, rakietowej obrony przeciwlotniczej Moskwy. System S-75 jest klasy ziemia-powietrze. System zawiera pocisk rakietowy kierowany radio-komendowo, na podstawie danych uzyskanych z systemu radiolokacyjnego.
W 1953 roku, biuro konstrukcyjne KB-2 rozpoczął prace nad systemem S-75 pod kierownictwem inżyniera Piotra Grushina (rakieta) oraz biuro konstrukcyjne KB-1 kierowane przez głównego konstruktora Aleksandra Raspletina (radiolokacja). Prace skupiły się na opracowaniu pocisku, który mógłby zestrzelić duży, niemanewrujący samolot bombowy na dużym pułapie. Pocisk nie musiał być wysoce manewrowy, tylko szybki i zdolny do rażenia samolotów. W przypadku tak nowatorskiego systemu rozwój postępował szybko. W kwietniu 1955 roku, nastąpił pierwszy start rakiety W-750. W dniu 1 maja 1957 roku, pocisk S-75 został pokazany podczas defilady w Moskwie na Placu Czerwonym. Nie ujawniono wówczas jego przeznaczenia i parametrów. W 1957 roku, system S-75 był już na uzbrojeniu. Do 1964 roku, wywiad USA odnotował ponad 600 baterii systemu S-75, na terenie CCCP. Łącznie CCCP zainstalował ponad 1 000 baterii sytemu S-75, czyli 6 000 wyrzutni. W Europie pierwszym krajem uzbrojonym w system S-75 było NRD, gdzie ochraniał okupacyjne wojska Armii Czerwonej. Później system S-75 został sprzedany do większości krajów Układu Warszawskiego, w tym Polski.
System S-75 był rozwijany etapowo, zgodnie z uzyskiwanym doświadczeniem i rozwojem techniki. Były trzy główne systemy: Dwina (po polsku Dźwina, oznaczony SA-75), Desna, Wołchow. W październiku 1957 roku, przeprowadzono próby przewoźnego wariantu systemu S-75 składającego się z 6 kabin, którego wszystkie elementy były przewożone na samochodach. Ten kompleks nazwano SA-75 Dźwina i przyjęto na uzbrojenie w dniu 11 grudnia 1957 roku. W wariancie eksportowym system SA-75M umieszczono całe wyposażenie systemu na holowanych przyczepach. Podobnie uczyniono w kolejnej wersji systemu S-75 Desna.
Kompleks S-75 składał się z 6 wyrzutni. Umożliwiał prowadzenie ognia do jednego celu przy pomocy trzech rakiet odpalanych co 6 sekund. Powtórne załadowanie wyrzutni trwało do 3 minut i było wykonywane przy pomocy specjalnego samochodu transportowo-załadowczego STZ.
System S-75 w Polsce.
Decyzja o kupnie systemu S-75 (SA-75) zapadła w 1959 roku. Dwa pierwsze zestawy miały zapewnić obronę Warszawy i Śląska. Pierwszy dostarczono do Polski w listopadzie 1959 roku. Zestaw SA-75 Dźwina trafił do Ośrodka Szkolenia Specjalistów Artylerii w Gołdapi. W 1960 roku, dokonano zmiany miejsca dyslokacji do miejscowości Bemowo Piskie. W październiku 1962 roku, do Centrum trafił drugi przeciwlotniczy zestaw rakietowy SA-75 Dźwina. W wersji S-75 (SA-75) Dźwina były wyposażone dywizjony ogniowe WOPK: 4. DOAR w Baniosze koło Góry Kalwarii (3. Warszawska Brygada OPK) oraz na Śląsku.
W następnych latach obronę Polski uzupełniono systemem S-75M Wołchow. W wersji Wołchow wyposażono dywizjony: 26. Gryfickiej, 4. Gdyńskiej oraz 3. Warszawskiej Brygady WOPK/WLOP. Oba typy zestawów wycofano z uzbrojenia w 90-latach, najpierw Dźwinę, a potem Wołchow (1995 rok).
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-75 (SA-75/SA-75M) Dźwina.
Przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-75/S-75 były organizowane w pułki. Dowództwo pułku był zlokalizowany razem z pułkowym posterunkiem radiolokacyjnym wstępnego wykrywania. Pod dowództwo podlegały trzy-cztery dywizjony rakietowe. Każdy dywizjon miał własny posterunek radiolokacyjny. Uzupełnieniem pułku był dywizjon techniczny.
Dywizjon rakietowy składał się z baterii radiotechnicznej obejmującej stację kierowania ogniem RSNA-75 (RSNA-75M) i baterii startowej z trzema plutonami startowymi, w każdym dwie wyrzutnie szynowe SM-63. Bateria radiotechniczna dywizjonu rozwijała posterunek radiolokacyjny wstępnego wykrywania, który posiadał radar P-10 lub P-12 Maria, współpracującym z radiowysokościomierzem PRW-11 lub PRW-9. Głównym elementem naprowadzania pocisku była stacja radiolokacyjna kierowania ogniem RSNA-75 (RSNA-75M).
Przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-75 Wołchow.
Posterunek radiolokacyjne wstępnego wykrywania był wyposażony w radiolokator P-18 Laura oraz wysokościomierz PRW-13 Zofia IV.
Stacja kierowania ogniem RSN-75W wyposażona w następujące kabiny i przyczepy:
1 Kabina nadawczo-odbiorcza z systemem anten – PW (Kryptonim Pelagia). Podczas transportu zdemontowane anteny przewożono w dwóch przyczepach z antenami szerokiej wiązki i jednej przyczepy z antenami wąskiej wiązki i anteną RNK.
2 Kabina dowodzenia – UW (Kryptonim Urszula). Tu pracował oficer naprowadzania, operatorzy RS, oraz dowódca dywizjonu.
3 Kabina AW (Kryptonim Amelia). Tu mieści się aparatura elektroniczna przeliczająca i wypracowująca współrzędne celu i rakiety, komendy dla kierowania rakiety oraz bloki walki radioelektronicznej.
4 Kabina sprzężenia (5F24E) z systemem zautomatyzowanego dowodzenia Wektor-2 WE.
5 Kabina rozdziału zasilania – RW (kryptonim Roma). Dwie elektrownie (generatory prądotwórcze) ESD100.
6 Bateria startowa ma 6 wyrzutni rakiet SM-90. Do tego 6-8 samochodów transportowo-załadowczych STZ. Stojaki dla gotowych do użycia rakiet. Stojaki były Polskiego projektu i produkcji. Pociski rakietowe bojowe i ćwiczebne (bez ładunku bojowego z wypełnieniem do masy nominalnej).
Rozwijanie zestawu S-75 Wołchow na nowym miejscu trwało 4-6 godzin.
Pociski rakietowe bojowe i ćwiczebne (bez ładunku bojowego z wypełnieniem do masy nominalnej). W czasie normalnej gotowości bojowej pięć wyrzutni było załadowanych stale rakietami bojowymi, a jedną ćwiczebną. Pod wiatami na samochodach transportowo-załadowczych znajdowała się szósta rakieta do pełnego uzbrojenia oraz sześć kolejnych do ponownego przeładowania wyrzutni w celu szybkiego odtworzenia gotowości bojowej. Kolejne rakiety (58 egzemplarzy) znajdowały się w magazynach Baterii Technicznej Dywizjonu Ogniowego bądź w Dywizjonie Technicznym na szczeblu Brygady WOPK. Zestaw rakietowy S-75 Wołchow użytkowany w Polsce wyposażony był w dwa rodzaje rakiet: starsze 20DP i nowsze 20DSU.
Pocisk rakietowy składa się z: silnika startowego, w którym paliwem było 12 sztuk lasek prochowych o długości około 1,2 m każda, wadze 600 kg. Drugi stopień to część marszowa z silnikiem marszowym, układem sterowania i głowicą bojową. Silnik marszowy był na paliwo ciekłe (TG-02, popularnie Samina) w zbiorniku i utleniacza, którym był stężony kwas azotowy. W kulistym zbiorniku było powietrze o ciśnieniu do 400 atm, używany do napędu sterolotek. Urządzenie nadawczo-odbiorcze do komunikowania się z SNR (Stacją Naprowadzania Rakiet). Głowica bojowa.
Komunikacja odbywała się przez Radionadajnik Komend (RNK), pokładową stację radiolokacyjną (radio-zapalnik), wysyłającą impulsy w przestrzeń w celu wykrycia obiektu. W przypadku otrzymania 7 „pozytywnych” odpowiedzi następowało inicjowanie ładunku bojowego.
W kwietniu 1975 roku, przyjęto oficjalnie do uzbrojenia zmodernizowaną wersję rakiety W-760W (izdielije 5W29).
W CCCP była w uzbrojeniu wersja rakiety z głowicą nuklearną, o mocy 15 kT, przeznaczona do niszczenia szczególnie ważnych celów, zwłaszcza zgrupowań bombowców przeciwnika.
System S-75 był rozlokowany na przygotowanych, zamaskowanych stanowiskach stałych; wyrzutnie miały umocnione podłoże, otoczone były wałem ziemnym i rozmieszczone koliście wokół centralnie położonego, umocnionego stanowiska dowodzenia, które znajdowało się wewnątrz usypanego z ziemi wzgórza. Ulokowane w nim były żelbetowe garaże mieszczące poszczególne kabiny systemu. Na szczycie znajdowało się stanowisko kabiny SNR z nadajnikami i pięcioma antenami. Na osobnych stanowiskach były umieszczone: radarowa stacja wstępnego przeszukiwania i radiowysokościomierz. Stacja była wyposażona w urządzenia rozpoznania swój-obcy. W pobliżu były trzy wiaty kryjące samochody transportowo-załadowcze STZ z rakietami do ponownego załadowania wyrzutni. Całość była połączona systemem dróg dojazdowych. Dywizjony ogniowe miały przygotowane także uproszczone stanowiska zapasowe zlokalizowane w pobliżu miejsc stałej dyslokacji.
Naprowadzanie rakiet systemu S-75 na cel odbywało się z wykorzystaniem jednej z trzech metod: T/T – Trzech Punktów, w której Stacja Naprowadzania Rakiet (SNR), rakieta i cel znajdowały się zawsze w jednej linii. PW – Połowicznego Wyprzedzenia, w której do wzoru określającego tor lotu rakiety wprowadzono współczynnik wyprzedzenia. K – metoda K, wykorzystywana do strzelania do celów nisko lecących, w której w początkowej fazie lotu rakiety jej tor był podnoszony w górę, dalszy etap lotu odbywał się według metody PW.
Dane T-T pocisku rakietowego W-760W:
Masa startowa: 2 326 kg
Długość całej rakiety 10,78 m
Średnica 0,65 m
Długość drugiego stopnia 8,22 m
Średnica drugiego stopnia 0,50 m
Rozpiętość destabilizatorów 0,69 m
Rozpiętość skrzydeł 1,69 m
Rozpiętość stateczników 2,57 m
Silnik: dwustopniowy; pierwszy stopień na paliwo stałe (laski prochowe), drugi stopień na paliwo ciekłe w postaci mieszaniny węglowodorów, ze stężonym kwasem azotowym jako utleniaczem.
Prędkość maksymalna: 3,5 Ma
Pułap maksymalny 40 000 m
Pułap efektywny 18 600 m
Zasięg maksymalny 56 km
Głowica: odłamkowo-burząca, o masie 195 kg, żeliwny odlew dzielący się na 8 000 odłamów w chwili wybuchu 113 kg mieszaniny trotylu z heksogenem.
Głowica jest detonowana dwoma niezależnymi zapalnikami.
Rażenie skuteczne do 120 m
Rażenie maksymalne 244 m
Opracował Karol Placha Hetman