Kraków 2015-08-18
Polski Przemysł Lotniczy – Część 18
PZL- Kalisz
Podczas okupacji niemieckiej w Kaliszu, w 1941 roku, powstał zakład przemysłowy, który przyjął nazwę „Zollern – Werke – Weser Flug”. Głównym zadaniem zakładu był remont pojazdów wojskowych na potrzeby wschodniego frontu. Remontowano tutaj głównie samochody ciężarowe i silniki do nich. Wraz ze zbliżającym się frontem zakład został ewakuowany. Część maszyn wywieziono w głąb rajchu. Zakład przejęli rosjanie, aby z początkiem 1946 roku, przekazać pod administrację Polską i fabryka została znacjonalizowana. Zgodnie z profilem zakładu (remont samochodów) otrzymał on nazwę Państwowe Zakłady Samochodowe. W takiej formule zakład funkcjonował w okresie 1946-1949. W 1949 roku, zakład zmienił nazwę na Zakłady Sprzętu Samochodowego (1949–1951), z następnie Kaliskie Zakłady Naprawy Samochodów (1951–1952). Wówczas zakład specjalizował się w remoncie spalinowych silników. W zakładzie wykonywano od nowa wiele podzespołów silnika, tak iż wyremontowane silniki były niemal nowymi produktami.
W wyniku wzrostu napięcia międzynarodowego, zakład zajął się remontem silników lotniczych. W czerwcu 1952 roku, zakład został przebranżowiony i otrzymał nazwę WSK (Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego) Delta – Kalisz, którą stosunkowo szybko zmieniono na WSK PZL Kalisz. Firmę włączono do grupy zakładów przemysłu lotniczo-silnikowego. Z oczywistych względów musiano rozbudować park maszyn i urządzeń.
Zakład PZL Kalisz zajął się produkcją silników lotniczych oraz części i podzespołów dla przemysłu lotniczego. Wykonywał również kompleksowe remonty silników oraz regenerację części.
Silnik M-11 D/FR. 1952 rok.
W 1952 roku, w zakładzie uruchomiono produkcję seryjną silników M-11 D, a nieco później wersji rozwojowej M-11 FR. Silnik M-11 jest 5-cylindrowy, w układzie gwiazdy, chłodzone powietrzem. Służył do napędu samolotów Po-2, CSS-13, Junak i innych.
Silnik AI-14 R (IA-14 R). 1956 rok.
W 1956 roku, w PZL Kalisz uruchomiono produkcję silników AI-14 R, które czasami były oznaczane IA-14 R. Silnik AI-14 został opracowany w CCCP pod kierunkiem Iwczenki, w drugiej połowie 40-lat. Nie wszedł jednak do produkcji seryjnej, gdyż powstał główny wariant tego silnika, który został wyposażony w reduktor. Stąd oznaczenie AI-14 R (AI-14 P). Zastosowanie reduktora pozwala zastosować śmigło o większej średnicy. Nawet 2,70 m. Takie śmigło daje wysoki ciąg statyczny i wyższą sprawność przy małych prędkościach. Polepsza charakterystyki startu i umożliwia bezproblemowe holowanie szybowca. Jednak są i minusy. Śmigło o większej średnicy zmniejsza prędkość maksymalną z około 210-220 km/h do 180-190 km/h. Silnik AI-14 R przeszedł próby państwowe w grudniu 1950 roku. Zbudowano kilka tysięcy egzemplarzy. Produkcję licencyjną prowadzono w Chinach (Zhuzhon HS-6), Czechosłowacji (AVIA M 462) oraz w Polsce, o czym poniżej. Silnik posłużył do napędu małych samolotów. Na jego bazie zbudowano wersje AI-14 V przeznaczoną do napędu śmigłowców. Silnik AI-14 R stał się także bazą silnika o mocy 300 KM, który otrzymał oznaczenie AI-14 RF. Generalnie silnik wprawiał w ruch dwu-łopatowe śmigło o stałym skoku natarcia.
Dla potrzeb Polskiego Lotnictwa w WSK PZL Kalisz uruchomiono produkcję licencyjną silników AI-14 R. Litera R oznacza zastosowanie reduktora. Produkcja trwała od 1956 roku, do 2007 roku. Silnik AI-14 R ma moc 260 KM. Jest zbudowany w układzie 9-cylindrowym, pojedynczej gwiazdy, chłodzony powietrzem. Rozruch sprężonym powietrzem. W następnych latach w PZL Kalisz opracowano wersję silnika AI-14 RC, która otrzymała elektryczny rozrusznik. Silnik posłużył do napędu samolotów: Jak-12, Gawron, Wilga.
Silnik WN-3. 1957 rok.
Silnik WN-3 to kolejna konstrukcja budowana seryjnie w zakładzie. W odróżnieniu od poprzednich silników była to konstrukcja czysto Polska. Dla nowego Polskiego samolotu TS-8 Bies nie było odpowiedniego silnika. Konstrukcje z państwa moskiewskiego nie spełniały wymagań stawianych napędowi nowego samolotu. Zespół kierowany przez inżyniera Wiktora Narkiewicza w 1952 roku, opracował odpowiedni silnik, który okazał się bardzo udaną jednostką napędową, spełniającą stawiane wymagania. Było to rozwinięcie wcześniejszego silnika WN-2. Projekt opierał się na sprawdzonych rozwiązaniach Polskich konstrukcji przedwojennych. Silnik nie posiadał sprężarki (nie był wymagany wysoki pułap lotu) i reduktora (chodziło o osiąganie możliwie dużych prędkości). Silnik jest uruchamiany za pomocą sprężonego powietrza. W PZL Kalisz podjęto produkcję seryjną, która trwała do 1970r., i zakończyła się zbudowaniem 329 sztuk. Silnik stanowił napęd samolotów TS-8 bies oraz samolotu pasażerskiego MD-12. Podstawowe dane WN-3: 7-cylindrowy, w układzie pojedynczej gwiazdy, chłodzony powietrzem, pojemność 13,4 litra, stopień sprężania 6,2, masa 240 kg, moc max 320 KM (przy 2 350 obr./min., moc nominalna 283 KM.
Silnik ASz-62 IR. 1960 rok.
Zakłady PZL Mielec stały się głównym producentem samolotów An-2. Również produkcję silników do tych samolotów postanowiono ulokować w Polsce. Początkowo produkcję silników planowano umieścić tylko w PZL Rzeszów, lecz zapadła decyzja o produkcji także w Kaliszu. Produkcję silników ASz-62 IR umieszczono w zakładach PZL Kalisz, gdzie pierwszy egzemplarz zmontowano w 1960r. Silnik ASz-62 R był także produkowany w PZL Rzeszów przez kilka lat począwszy od 1961r. Silnik ASz-62 IR w PZL Kalisz jest produkowany do chwili obecnej (2015r.).
ASz-62 IR to silnik opracowany w CCCP na bazie Yankeskiego silnika Wright R-1820, który służył między innymi do napędu bombowców B-17. ASz-62 IR jest 9-cylindrowy, jedno-gwiazdowy, chłodzony powietrzem, z reduktorem, gaźnikowy, z rozrusznikiem bezwładnościowym.
Silnik ASz-62 IR był i jest szeroko wykorzystywany w samolotach budowanych na terenie Polski: An-2, PZL M 18 Dromader, PZL-106 Kruk. Dużym osiągnięciem zakładu było zastosowanie silnika ASz-62 IR do napędu samolotu Airtech Canada DHC-3/1000 Otter. Modyfikacja była wykonana przez Airtech Canada i polegała na zastosowaniu silnika PZL Kalisz Asz-62 IR o mocy 746 kW (1 000 KM).
Silnik ASz-62 IR był produkowany w wielu wersjach. Pracuje na paliwie lotniczym, benzynie samochodowej i paliwach alternatywnych. W 2013r., zakład PZL Kalisz zaprezentował wersję silnika ASz-62 IR-16E z elektronicznym wtryskiem paliwa (bez gaźnika). Całe sterowanie jest elektroniczne i zaprojektowane przez naukowców z Politechniki Lubelskiej. Przy okazji wydłużeniu uległ resurs i silnik dysponuje większą mocą. Jego produkcja ruszyła w 2015r. Cena silnika to ponad 300 000 złotych.
Podstawowe dane silnika ASz-62 IR: średnica 1,38 m, masa suchego silnika 567 kg, pojemność 29,911 litra (1 825 cali3, w Amerykańskiej nomenklaturze), stopień sprężania 6,4, moc max 1 000 KM, moc nominalna 820 KM, zużycie paliwa 200 l/h
Silnik WK-1 A / Lis-2.
W 1971 roku, zakład WSK PZL Kalisz przejął od WSK Rzeszów produkcję turboodrzutowych silników i podzespołów silników WK-1A / Lis-2, które stanowiły napęd samolotów wojskowych Lim-2, SB Lim-2.
Silnik TWD-10 B.
W WSK PZL Kalisz prowadzono także produkcję podzespoły do silnika TWD-10 B. Silnik ten jest wykorzystywany do napędu samolotów transportowych An-28 / M-28.
80-lata.
Kryzys 80-lat XX wieku spowodował znaczny spadek ilości budowanych silników. Zakład szukał rozwiązań wyjścia z tej trudnej sytuacji. Podejmował współpracy z innymi zakładami stając się podwykonawcą części do ich produkcji. Dobra baza maszynowa i wysoko wyszkolona załoga pozwoliły na rozpoczęcie produkcji podzespołów do silników turboodrzutowych.
90-lata.
Przemiany społeczno-gospodarcze zapoczątkowane w 1989 roku, spowodowały rozpoczęcie szerokiej współpracy zakładu z Wolnym Światem. Zaczęto poszukiwać zarówno nowych rynków zbytu na własne wyroby, jak i podjęto współpracy przy produkcji podzespołów dla obcych produktów.
1994 rok.
W 1994 roku, zakład WSK PZL Kalisz podjął współpracę z firmą ENGINE SYSTEMS, obecnie GENERAL ELECTRIC TRANSPORTATION. GENERAL ELECTRIC TRANSPORTATION to firma Yankeska, dawniej znana jako GENERAL ELECTRIC RAIL. Jest oddziałem gigantycznego koncernu General Electric. Firma produkuje urządzenia dla przemysłu kolejowego, morskiego, górniczego, wiertniczego i wytwarzania energii. Ma siedzibę w Chicago, w stanie Illinois, a ich główny zakład produkcyjny znajduje się w Erie w Pensylwanii. Są tam budowane lokomotywy. Silniki spalinowe do nich produkowane są w Grove City, Pensylwania. Zakład PZL Kalisz do nich właśnie wykonuje podzespoły. W maju 2011r., podano informację, że powstanie kolejne fabryka lokomotyw w Fort Worth w Teksasie, dla zaspokojenia rosnącego popytu.
1995 rok.
W 1995 roku, zakład w Kaliszu rozpoczął współpracę z firmą Hispano Suiza, obecnie Turbomeca oraz Sulzer Textil.Hispano Suiza to firma hiszpańsko-francuska działająca w branży militarnej, motoryzacyjnej i lotniczej. Początki koncernu sięgają 1898r. Firma znana jest z produkcji luksusowych oraz opancerzonych samochodów, broni i silników. Zakład PZL Kalisz rozpoczął współpracę z oddziałem zajmującym się produkcją silników turbinowych służących do napędu śmigłowców. Oddział ten, po przekształceniach stał się firmą Turbomeca z kapitałem francuskim. Turbomeca to znany producent małej i średniej mocy silników turbo-wałowych dla śmigłowców. Firma produkuje także silniki do samolotów i rakiet oraz turbiny dla zastosowań przemysłowych i morskich. W 2001r., firma Turbomeca stała się częścią korporacji SNECMA GRUPA. Zakład PZL Kalisz produkował dla korporacji elementy wirników.
Sulzer Textil to znany na Świecie szwajcarski producent maszyn tekstylnych dla przemysłu włókienniczego. PZL Kalisz produkuje podzespoły to tych maszyn.
1996 rok.
W dniu 17.10.1996 roku, firma WSK PZL Kalisz została skomercjalizowana (sprywatyzowana) i stała się spółką prawa handlowego SA. Stało się to na podstawie Art. 17 Ustawy z dnia 3.02.1993 roku, o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.
Pierwsze 10-lecie XXI wieku.
Zakład PZL Kalisz zdobył ważne certyfikaty; ISO 9001-2000, PART 145 (poprzednio JAR 145) o zgodności z europejskimi wymaganiami przepisów lotniczych, PART 21 G na produkcje silników, przekładni lotniczych i części do nich, AQAP-2110 na wymagania NATO dotyczące zapewnienia jakości podczas projektowania, prac rozwojowych i produkcji, AS 9100, NADCAP na procesy chemiczne i badania nieniszczące. Certyfikaty te pozwoliły na uzyskanie całego szeregu certyfikatów na wyroby gotowe (podzespoły silników tłokowych) eksportowane do USA (Federal Aviation Administration USA), Kandy (Ministerstwo transportu Kanady), Chiny. Firma współpracowała z takimi korporacjami jak; Goodrich, Avio, Pratt & Whitney Kalisz, Thales, General Electric Transportation Systems. Zakład w Kaliszu ściśle współpracuje z Polskimi Siłami Powietrznymi.
Oferta PZL Kalisz obejmuje; lotnicze silniki tłokowe (ASz-62 IR-16, Asz-62 IR-M18, Asz-62 IR-M18/K9-BA, Asz-62 IR-M18/K9-BB, AI-14 RA), części zamienne i podzespoły do tych silników, sprężarki, reduktory, przekładnie, uszczelnienia, części do silników samochodowych benzynowych i wysokoprężnych, olejowe pompy zębate, turbosprężarki, zawory, wały, korbowody. Główna działalność zakładu to wykonawstwo podzespołów silnikowych.
2010 roku.
W 2010 roku, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4.10.2010r., spółka WSK PZL Kalisz SA została wpisana na listę przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu dla Gospodarki Narodowej Rzeczypospolitej, która prowadzi działalność na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa.
2011 roku.
W 2011 roku, zakład rozpoczął budowę nowego proekologicznego silnika lotniczego tłokowego PZL-200 o mocy 200 KW. Silnik nie wszedł do produkcji seryjnej.
2020 rok.
WSK PZL Kalisz nadal produkuje silniki ASz-62 IR oraz części zamienne, koła i przekładnie zębate, części do silników wysokoprężnych, korpusy do skrzyń przekładniowych i pomp. Zakład należy do Polskiej Grupy Zbrojeniowej.
Adres.
WSK PZL-KALISZ S.A.
Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-KALISZ S.A.
ul Częstochowska 140
62-800 Kalisz
tel. 62 504 61 00, fax 62 503 24 33
Pratt & Whitney Kalisz. 1992 rok.
Spółka Pratt & Whitney Kalisz powstała w lipcu 1992r., jako Spółka Joint-Venture pomiędzy Pratt & Whitney Canada i WSK PZL Kalisz. Obiekty zakładu zostały postawione w sąsiedztwie WSK PZL Kalisz. Na początku 1996r., P&WC odkupiła wszystkie akcje i stała się jedynym udziałowcem P&WK. W 2003r., do firmy P&WK przyłączono firmę Aerotech-Kalisz Sp. z o.o. Obecnie (2015r.) Pratt & Whitney Kalisz w 100 % należy do Pratt & Whitney Canada.
Pratt & Whitney Canada to potentat w produkcji silników turbośmigłowych, turbowentylatorowych i turbowałowych, do różnego typu samolotów i śmigłowców. Zakład w Kaliszu zatrudnia około 1 500 pracowników. 97 % jej produkcji jest wysyłana bezpośrednio do Kanady. W Kaliszu są produkowane między innymi; wały główne silnika, jarzma reduktorów planetarnych, aparaty kierujące sprężarek osiowych, labirynty uszczelniające turbin, koła zębate pomp olejowych, wałki zębate skrzynek napędów, sworznie reduktorów planetarnych, sprzęgła, koła zębate, koła pierścieniowe, przewody rurowe i inne. Asortyment zawiera ponad 2 000 pozycji. Park maszynowy składa się z najwyższej klasy obrabiarek obsługiwanych przez pracowników o unikalnych umiejętnościach. Maszyny stosowane w procesach P&WK są wykonane przez firmy należące do światowej czołówki. Gwarantuje to najwyższą doskonałość, jakość i powtarzalność obróbki, a także serwis na światowym poziomie. Produkcja detali do turbinowych silników lotniczych wymaga zastosowania najlepszych jakościowo materiałów (również tytanu, magnezu, stopów niklu oraz żaroodpornych i żarowytrzymałych stopów inconelu) oraz technologii obróbki (obróbka powierzchni napylanych plazmowo). Niektóre przekładnie są obciążone tysiącami koni mechanicznych mocy, a prędkość obrotowa niektórych kół zębatych produkowanych przez P&WK wynosi ponad 20 000 obr/min. Dla zabezpieczenia potrzeb produkcji, Pratt & Whitney Kalisz posiada własną Narzędziownię, co pozwala na konstruowanie, wykonywanie i regenerowanie specjalistycznego oprzyrządowania. W obszarze jakości P&WK posiada certyfikaty ISO 9001:2000, AS 9000, jak również Spółka wdrożyła zintegrowany system zarządzania środowiskowego i bezpieczeństwa pracy według norm ISO 14001 i PN-N – 18001. P&WK współpracuje z 14 uczelniami technicznymi i instytutami badawczo-rozwojowymi w Polsce. Na terenie Firmy funkcjonuje Centrum Medyczne, które zapewnia opiekę w obszarze obligatoryjnych badań pracowniczych oraz inne dodatkowe badania i szczepienia profilaktyczne.
Technologicznie firma składa się z Zakładu Nr 1, Zakładu Nr 2 i Narzędziowni.
Zakład nr 1 Pratt & Whitney Kalisz to zakład produkcyjny skupiający 4 wydziały produkcyjne obróbki mechanicznej, w skład których wchodzi łącznie 10 linii produkcyjnych oraz wydział Obróbki Cieplnej (Hartownia). Zakład nr 1 P&WK to centrum doskonałości kół zębatych. Na poszczególnych liniach produkowane są koła zębate, koła stożkowe o zębach łukowych, koła zębate pomp olejowych, koła zębate reduktorów oraz wałki zębate skrzynek napędów. W 2008r., zakład wzbogacił się o nowe obrabiarki.
W 2000r., powstała Spółka Aerotech Kalisz. W styczniu 2004r., została przekształcona w Zakład nr 2 Pratt & Whitney Kalisz. W skład jednostki wchodzi 9 linii produkcyjnych specjalizujących się w produkcji części bez uzębienia. W 2008r., zakład zatrudniał 421 Pracowników bezpośrednio produkcyjnych 110 Pracowników pośrednio produkcyjnych, Pracowników kontroli, Pracowników dozoru. Nad przygotowaniem produkcji od strony technologicznej czuwa 39 technologów, natomiast nad zapewnieniem bezawaryjności maszyn kontrolę sprawuje 20 mechaników. O doskonałości produkcji świadczy fakt, że zaledwie 0,4 % podzespołów jest odchyłowych (wykonanych niezgodnie z normami).
2020 rok.
W zakładzie w Kaliszu, ponad 1 600 pracowników produkuje komponenty i części do silników lotniczych dla koncernu Pratt & Whitney, wiodącego w świecie lidera dostarczającego silniki do samolotów biznesowych, komunikacji lokalnej, międzykontynentalnej i śmigłowców. Zakład jest głównym dostawcą w grupie UTC w trzech obszarach produkcji: złożonych kół zębatych, aparatów kierujących, wałów głównych silników. Zakład uczestniczy w programie produkcji komponentów do nowego typu przekładni FGDS do najnowszego silnika lotniczego w rodzinie Pratt & Whitney PW 1000 Pure Power. Silniki te, cechują się wyjątkowymi parametrami technicznymi, napędzają między innymi samoloty Airbus A320 NEO. Właścicielem Pratt & Whitney Kalisz jest Pratt & Whitney Canada, która zatrudnia obecnie ponad 10 000 pracowników w 200 krajach. W 2017 roku, zakład Pratt&Whitney Kalisz obchodził swój 25. Jubileusz.
Zakład mieści się przy ulicy Elektrycznej 4 A w Kaliszu.
Pratt & Whitney Kalisz
ul. Elektryczna 4a
62-800 Kalisz
Wielkopolski Klaster Lotniczy. 2009 rok.
W dniu 15.05.2009r., firmy z branży lotniczej utworzyły Stowarzyszenie Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego pod nazwą Wielkopolski Klaster Lotniczy. Celem stowarzyszenia jest działanie na rzecz rozwoju firm lotniczych z terenu Kalisza. W 2010r., w Kaliszu funkcjonowały aż cztery firmy produkujące podzespoły dla przemysłu lotniczego: Pratt & Whitney Kalisz, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „PZL Kalisz”, Vac Aero Kalisz oraz Meyer Tool Poland, które zatrudniały około 3 000 osób. Organizacja była wspierana przez uczelnie; Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Politechnika Poznańska, Poznański Park Naukowo Techniczny. W 2011r., do Wielkopolskiego Klastra Lotniczego należało 19 podmiotów o zróżnicowanym profilu działalności. Były to: Aeroklub Ostrowski Lotnisko Michałków, Beta PHU S.C., El Metal Maria Mortezaei, Cactus Studio Agencja Reklamowa, Firma Budowlana Marek Antczak, Impel Security, KPMG Tax M.Michna sp.k., Meyer Tool Poland, MHM Home Nieruchomości, Polsko-Kanadyjska Izba Gospodarcza, Pratt & Whitney Kalisz, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Kal Pap, PWSZ, Raiffeisen Bank Polska, Sandvik Polska, Sójka&Maciak Adwokaci Sp.Kk., Tepron-Wieluń, VAC AERO Kalisz, WSK PZL Kalisz.
Opracował Karol Placha Hetman