Kraków 2015-01-22
Polski Przemysł Lotniczy – Część 05
Wielkopolska Wytwórnia Samolotów SA Samoloty.
W dniu 11.08.1923 roku, założono spółkę akcyjną pod nazwą Wielkopolska Wytwórnia Samolotów – Samolot, która stała się drugą firmą, po Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie, produkującą samoloty w Polsce. Firma powstała z inicjatywy prezesa Związku Lotników Polskich Czesława Wawrzyniaka. W dniu 27.04.1924 roku, odbyło się uroczyste poświęcenie fabryki z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej profesora Stanisława Wojciechowskiego.
Początkowo firma nie mieściła się przy Lotnisku Ławica. Jej biura i warsztaty projektowe były w budynkach między lotniskiem, a centrum miasta, w odległości około 3 km od lotniska. Dopiero w późniejszym okresie firma otrzymała warsztaty i hangar na Lotnisku Ławica, dzierżawiąc je od 3. Pułku Lotniczego. Ostatecznie WWS Samolot przy Lotnisku Ławica dysponowała obszarem 12,5 ha. Początkowo w firmie pracowało około 100 pracowników. W 1925 roku, zatrudnionych było aż 500 osób. Od 1926 roku, liczba pracowników się zmniejszała.
Dyrektorami naczelnymi byli kolejno; inż Piotr Tułacz, inż Roman Rosinkiewicz, Kazimierz Nencki. Biuro projektowe prowadził inż. Piotr Tułacz, a od 1926 roku, inż. Ryszard Bartel. To od jego nazwiska, niektóre konstrukcje otrzymały nazwy Bartel BM. Jednym z powodów utworzenia firmy, było złożone w 1923 roku, zamówienie na samolot liniowy przez Departament Żeglugi Powietrznej. Projektem był samolot WZ-VIII-bis opracowany przez inż. Władysława Zalewskiego. Do budowy prototypu i podjęcia produkcji jednak nie doszło.
Pierwszym samolotem zbudowanym w wytwórni był Hanriot-14, który w dniu 22.02.1925 roku, został ochrzczony. Aktu dokonał generał Włodzimierz Zagórski. Było to związane z otrzymanym przez firmę WWS Samolot w 1924 roku, zamówieniem na samoloty szkolne Hanriot. Do budowy maszyn wykorzystywano półfabrykaty dostarczane z Francji. W okresie 1925r.-1926r., firma zbudowała 120 maszyn, które początkowo były oznaczone HD-14, a nieco później Hanriot H-28. Biuro konstrukcyjne na bazie Hanriot H-28 opracowało wersję sanitarną przeznaczona do przewozu jednego rannego na noszach. Samolot otrzymał oznaczenie H-28s. Zbudowano także 80 samolotów Hanriot H-19. Łącznie zbudowano około 200 samolotów pochodzących z Francji.
Początkowo budowano samoloty na licencji francuskiej. Korzystano także ze francuskich sposobów organizacji pracy. Pierwszą własną konstrukcją zakładu był samolot sportowy SP-1, którego konstruktorem wiodącym był inż. Piotr Tułacz. Samolot został zbudowany i oblatany w lipcu 1926 roku.
W grudniu 1926 roku, powstał kolejny samolot sportowy, tym razem pod kierownictwem inż. Ryszarda Bartla. Samolot oznaczono BM-2. Samolot okazał się lepszy od poprzednika. Już w 1927 roku, powstał ulepszony samolot szkolny oznaczony BM-4. Zakład otrzymał zamówienie na jego produkcje seryjną i w 1928 roku, wykonał 22 maszyn, w odmianach a/b/c/d/e. Także w 1928 roku, powstał samolot BM-5, również przeznaczony do treningu. Był produkowany seryjnie w okresie 1929r.-1930r. BM-5 powstał w odmianach a/b/c. Dostarczone Wojsku samoloty BM-4 i BM-5 służyły w szkołach w Bydgoszczy i Dęblinie oraz w Lotnictwie Marynarki Wojennej w Pucku. W marcu 1930 roku, powstał jeszcze jeden samolot oznaczony BM-6, ale jego produkcji już nie podjęto.
Miesięcznie budowano około 20 samolotów. Maksymalnie można było zbudować 35 maszyn w ciągu miesiąca. Łącznie zaprojektowano około 17 konstrukcji samolotów i szybowców, z których kilka produkowano seryjnie. Fabryka wykonywała także remonty silników, w tempie 30 sztuk/miesiąc.
WWS Samolot współpracowała z Aeroklubem Poznańskim i czynnie wspierała amatorską twórczość konstrukcyjną. W 1925 roku, powstało w niej kilka szybowców. Brały one udział w II Krajowym Konkursie Szybowcowym. Zbudowano tutaj także samolot sportowy HL-2 konstrukcji Jerzego Medwieckiego.
WWS Samolot wzięła udział w konkursie na projekt dwusilnikowego samolotu pasażerskiego, który został ogłoszony w 1928 roku, przez Ministerstwo Komunikacji. Tutaj powstało także kilka amatorskich samolotów sportowych. Niecodzienną konstrukcją był ścigacz wodny zbudowany przez inż. Michała Bohatyrewa z 1924 roku.
W dniu 12.09.1929 roku, na skutek zwarcia w instalacji elektrycznej wybuch pożar. Straty były ogromne. Z ogromnym poświęceniem fabrykę odbudowano i powrócono do produkcji samolotów. Mimo to w marcu 1931 roku, dyrekcja firmy ogłosiła upadek. Nie było zamówień na produkty. W ciągu 5 lat produkcji zbudowano 297 samolotów. Cenne urządzenia i maszyny zostały sprzedane do PZL w Warszawie. Część fachowców wyjechała do pracy w PZL w Warszawie lub Podlaskiej Wytwórni Samolotów, ewentualnie do Lublina. Obiekty byłej fabryki przejął 3. Pułk Lotniczy w Poznaniu i na ich bazie urządzono wojskowe warsztaty.
Konstrukcje Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów "Samolot".
Michał Bohatyrew, 1924r, ślizgacz wodny.
Hanriot HD-14 (H-28), 1925r, samolot szkolny, licencja francuska.
Michał Bohatyrew "Miś", 1925r, szybowiec.
S-I, 1925r, szybowiec.
S-III, 1925r, szybowiec.
SP-1, lipiec 1926r, samolot sportowy, inż. Piotr Tułacz, studium samolotu myśliwskiego.
Bartel BM-2 (M-2), grudzień 1926r, samolot szkolno-sportowy.
ST-4, 1926r, projekt samolotu treningowego.
MN-2, 1927r, projekt samolotu komunikacyjnego z możliwością budowy wersji bombowej i desantowej.
Bartel BM-3, 1927r, projekt samolotu treningowego.
Bartel BM-4a/b/c/d/e, 1927r, samolot szkolny.
HL-2 Haroldek, 1927r, samolot sportowy.
Bartel BM-5a/b/c, 1928r, samolot treningowy.
MN-3, 1928r, samolot sportowy, konstruktor Michał Offierski.
O-2, 1928r, samolot sportowy.
Bartel BM-6, 1930r, samolot treningowy i myśliwski.
MN-5, 1930r, samolot szkolno-sportowy, konstruktor Michał Offierski.
Janowski, 1930r, samolot sportowy.
Opracował Karol Placha Hetman