Historia
Northrop F-5 to naddźwiękowy lekki myśliwiec, który wywodzi się od samolotu szkolnego T-38 Talon. Northrop F-5 ma także różne nazwy własne: Freedom Fighter, Tiger, Tiger II.
Założenia konstrukcji.
W drugiej połowie 50-tych lat, europejskie kraje NATO, rozpoczęły poszukiwanie lekkiego samolotu wsparcia powietrznego, często określanego jako lekki bombowiec. Do rywalizacji stanął samolot włoski Fiat G-91 (późniejszy zwycięzca) i samolot francuski Etendard VI zwany początkowo Mystere 26. Amerykanie także włączyli się do tej rywalizacji. Jednocześnie z samolotem T-38 Talon (szkolny-treningowy) firma Northrop rozwinęła model lekkiego myśliwca oznaczonego N-156 F („f”-myśliwiec) Freedom Fighter. Oblot prototypu N-156 F wykonano w dniu 30.07.1959 roku, a więc zaledwie po trzech miesiącach od oblotu wersji szkolnej T-38 Talon.
Samolot N-156 F przegrał rywalizację w konkursie, pomimo iż niektórymi parametrami technicznymi znacznie przewyższał swoich konkurentów. Jak się później okazało i tak wiele krajów NATO, zamówiło właśnie F-5, nie kupując Fiat G-91.
Northrop F-5 A.
F-5 A stał się podstawową wersją samolotu. W USA trafił na wyposażenie wyłącznie jednostek szkolnych, służąc do nauki pierwszych zadań bojowych.
W pierwszej połowie 60-lat, samolot F-5 zamówiły; Grecja, Turcja, Tajwan, Filipiny, Etiopia, Libia, Maroko i Norwegia. W drugiej połowie 60-lat produkcję licencyjną F-5 podjęła Kanada, jako CF-5 A, Holandia, jako NF-5 A i Hiszpania. Wszystkie samoloty narodowe były oparte na wersji F-5 A.
Northrop RF-5 F.
Państwa użytkujące samoloty F-5 A wykazały zainteresowanie posiadaniem wersji rozpoznawczej. Firma Northrop na ich polecenie opracowała wersję rozpoznawczą oznaczoną RF-5 A. Jest to samolot myśliwski, który nie pozbawiony uzbrojenie. W przedniej części wygospodarowano miejsce na klimatyzowaną komorę, w której pomieszczono 4 aparaty fotograficzne typu KS-92, każdy z zapasem 30 m filmu. Aparaty były sterowane automatycznie przy pomocy przelicznika.
Northrop F-5 B.
Użytkownicy myśliwca F-5 A, dla szkolenia załóg, otrzymali wersje dwumiejscową oznaczoną F-5 B. Co ciekawe, nie przyjęli samolotów T-38 Talon, powszechnie stosowanych w USA. Było to spowodowane różnicami w budowie samolotów, co podniosłoby koszty eksploatacji. Najważniejsza była jednak niemożność wykonywania zadań bojowych. Samoloty F-5 B mogą wykonywać zadania bojowe. Nie posiadały tylko zabudowanych dwóch działek.
Northrop F-5 C.
Rozpoczęła się wojna w Wietnamie. Amerykanie postanowili wykorzystać myśliwce F-5 w tamtych warunkach. Dokładnie dla potrzeb tamtych warunków klimatyczno-pogodowych, opracowano wersję F-5 C. Całą operację modernizacji i użycia bojowego F-5, oznaczono kryptonimem Skoshi Tiger (Tygrysek).
12 egzemplarzy samolotów F-5 C dostarczono do Wietnamu z bazy Williams (USA) drogą powietrzną, z dwoma między lądowaniami na Hawajach i Filipinach. Mimo to musiano w powietrzu uzupełniać paliwo ze zbiornikowców KC-135 aż 16 razy. Odległość wynosiła 14 000 km. W Bazie Bien Hoa samoloty wylądowały w dniu 23.10.1965 roku, by zaledwie po 5 godzinach znaleźć się w walce. Samoloty spędziły w Wietnamie 6 miesięcy, z krótką przerwą na pobyt w USA, celem poprawy wyposażenia.
Ogółem samoloty Northrop F-5 C w Wietnamie wykonały 2 000 lotów bojowych w czasie 4 000 godzin. Stracono tylko dwa samoloty. Jeden ogniem obrony przeciwlotniczej w dniu 16.12.1965 roku. Drugi poważnie uszkodzony wrócił do bazy na jednym silniku. Poza walorami bojowymi, samolot wykazywał najwyższą gotowość operacyjną i najniższy nakład obsługi do godzin spędzonych w powietrzu. Oceny samolotu nie są jednak jednoznaczne. Powszechnie krytykuje się mały zasięg, a promień operacyjny w warunkach bojowych wyniósł tylko 240 km. (!). Zmuszało to do lotów z dodatkowymi zbiornikami paliwa na końcach skrzydeł. Wówczas maszyna zabierała tylko bomby 2 x 267 kg lub 2 x 340 kg. Na dodatek rozbieg wymagał pasa startowego o długości co najmniej 2 000 m, co ograniczało możliwości. Po analizie, samoloty przekazano Wietnamowi Południowemu -VNAF.
Samoloty dla Wietnamu Południowego F-5 A, B, E Tiger.
W dniu 17.04.1967 roku, 17 maszyn F-5 C i 2 maszyny F-5 B dwumiejscowe, przekazano pilotom i mechanikom przeszkolonym w USA. Liczba wykonywanych przez nich lotów szybko rosła. Z 388 lotów w czerwcu 1967 roku, do 527 lotów w grudniu 1967 roku. Eskadra stała się elitarną. Mimo niedużego udźwigu, przy pomocy bomb odłamkowo-burzących i napalmowych precyzyjnie niszczono cele. Udane było odparcie ofensywy komunistycznej w 1968 roku.
W 1968 roku, nowy prezydent USA Richard Nixon podjął decyzję o wycofywaniu amerykanów z Indochin. Ale należało wzmocnić Wietnam Południowy (kapitalistyczny). Jedynym myśliwcem, który mogli w krótkim czasie opanować piloci VNAF był F-5. Program zrealizowano w 1972 roku. Dostarczono wówczas myśliwców F-5 A dla uzbrojenia 7 dywizjonów. Ponieważ amerykanie nie dysponowali taką ilością maszyn, wypożyczono samolotu z Tajwanu, Korei i Iranu. Sam Tajwan dostarczył 48 maszyn. Z czasem samoloty miano zwrócić, a ich miejsce miały zająć nowe F-5 E. Łącznie Sajgon otrzymał 118 samolotów F-5 A, F-5 B, a wśród nich 8 samolotów RF-5 A.
W Sajgonie wszystkie F-5 nosiły nazwę Tiger, która utrwaliła się od czasu operacji Skoshi Tiger. Jest to nazwa niezgodna z przyjętą nazwą Freedom Fighter, pod którą samolot był eksportowany. Co ciekawe dla wersji F-5 E utrwaliła się powszechnie nazwa zwyczajowa Tiger II.
Z czasem do Sajgonu zaczęły przybywać maszyny F-5 E, prosto z firmy Northrop. Uzupełniały one straty, a także podmieniały samoloty zwracane właścicielom.
W latach 1973-1975, sytuacja Wietnamu Południowego systematycznie się pogarszała. Myśliwce F-5 wykonywały coraz to trudniejsze zadania. Operacje te miały na celu przerwanie szlaku Ho Chi Minha oraz obronę wysuniętych placówek. Jednocześnie malała pomoc amerykanów. Zdolność bojowa eskadr spadała, a obrona przeciwlotnicza komunistów stawała się bardziej skuteczna. Wprowadzono wyrzutnie rakiet przeciw-lotniczych i ręczne rakiety Strieła. Rakiety przeciw-lotnicze szczególnie dotkliwie odczuły samoloty RF-5 A. Nie posiadały one wyposażenia WRe. Ich możliwości rozpoznawcze stały się iluzoryczne. Nad szlakiem Ho Chi Minha utracono 4 samoloty.
Z początkiem 1975 roku, wojska komunistyczne przystąpiły do decydującej ofensywy. W dniu 30.03.1975 roku, zdobyto miasto Da Nang i rozpoczęto natarcie na Sajgon. Armia Wietnamu Południowego była w rozsypce.
Jednym z efektów tych wydarzeń była dezercja pilota F-5 E. W dniu 8.04.1975 roku, pilot Nguyen Thanh Trung wystartował do ataku na nacierającego przeciwnika z lotniska Bien Hoa. Już w powietrzu, pilot zgłosił kłopoty z silnikiem i powrót do bazy. Jednak zamiast tam powrócić dwukrotnie z wysokości 300 m zaatakował pałac prezydenta w Sajgonie. Za każdym razem zrzucając bomby 2 x 134 kg (2 x 250 funtów). Następnie z działek ostrzelał skład paliwa należący do firmy Shell i wylądował na lotnisku komunistów. Powitano go owacyjnie. Już 28.04.1975 roku, wziął udział w ataku na lotnisko koło Sajgonu, w zdobycznym samolocie Cessna A-37 B.
Jeszcze w dniu 15.04.1975 roku, siły komunistyczne zniszczyły 20 samolotów F-5 i A-37 na lotnisku Bien Hoa.
W dniu 30.05.1975 roku, Sajgon upadł. Zanim to nastąpiło, 26 samolotów F-5, w tym 22 maszyny F-5 E odleciały do Tajlandii. Tam zabezpieczyli je amerykanie w bazie U-Tapao. Samoloty pożyczone oddano właścicielom. Natomiast samoloty F-5 E i te które nie zdążono wysłać do Wietnamu przekazano jednostkom treningowym USA. Odgrywały one rolę samolotów radzieckich w pozorowanych walkach do 90-lat.
Komuniści zdobyli 27 myśliwców F-5 E i 60 myśliwców F-5 A, B, C. W Moskwie postanowiono to wykorzystać. Jeden ze zdobytych, zdatnych do lotu F-5 A, razem z dokumentacją, częściami zapasowymi i dwoma silnikami postanowiono wysłać koleją do Moskwy. Ponieważ nie umiano zdemontować skrzydeł, więc je … obcięto. Przy okazji poprzecinano wszystkie przewody. Po dotarciu do Moskwy, prowizorycznie naprawiony samolot pokazano na wystawie zdobycznego sprzętu. Po czym samolot wyremontowano i oblatano 16.07.1976 roku. Za sterami siedział płk Aleksandr Sawicz.
Przeprowadzono także próby porównawcze z myśliwcem MiG-21 M, najlepszym wówczas myśliwcem w CCCP. Samolot F-5 A dzięki doskonałej zwrotności wyszedł z nich zwycięsko. Wyniki wywarły duże wrażenie na konstruktorach w OKB Mikojana. Bardzo wysoko oceniono konstrukcję. Na przykład: prądnica (generator prądu) była dwa razy mniejsza od radzieckiej, a akumulatory wydajniejsze i mniejsze. Zestawy przyrządów podobne ale mniejsze, a kilka z nich miało liniowe wskaźniki. Seledynowy kolor wnętrza zaskoczył inżynierów. Podobny kolor pojawił się potem w kabinie MiG-23. Samolot F-5 A okazał się prosty w obsłudze.
Komuniści wietnamscy poprosili Rosjan o zastąpienia wyposażenia amerykańskiego rosyjskim, aby można było nadal użytkować samoloty. Zadania nie wykonano, bo rosyjska awionika i inne urządzenia były większe i nie mieściły się w amerykańskim płatowcu.
W 1979 roku, samoloty F-5 komunistycznego Wietnamu brały udział w ofensywie na Kambodżę. Wietnam eksploatował myśliwce do końca 80-lat, na zasadzie kanibalizacji sprzętu.
Northrop F-5 E.
Nie da się ukryć, że piętą Achillesa myśliwca był zbyt mały zasięg. Tankowanie w powietrzu nie może być rozwiązaniem dla krajów biedniejszych. Dlatego kolejna wersja, przy zachowaniu dotychczasowych zalet, powinna mieć większy promień działania.
W pierwszej połowie 70-lat, konstrukcję poddano znacznej modernizacji. Przebudowie uległy skrzydła. Otrzymały one zmodyfikowane napływy. Skrzydła mają rozpiętość zwiększoną o 0,44 m. Zamontowano klapy na krawędzi natarcia, które razem z klapami tylnymi mogą przybierać automatycznie pięć położeń, w zależności od prędkości i wysokości lotu. Zastosowano nowy zespół napędowy. Samolot otrzymał oznaczenie F-5 E. Pierwszy lot wykonano w dniu 11.08.1972 roku. Pierwsze dostawy dla USAF rozpoczęto wiosną 1973 roku, a na eksport w grudniu 1973 roku.
Poprawie uległy dane taktyczno-techniczne myśliwca. Promień działania z maksymalną ilością paliwa, dwoma pociskami rakietowymi Sidewinder i 5-cio minutowa walką z włączonymi dopalaczami, wyniósł 1 056 km. A z kolei promień działania z maksymalną ilością paliwa, dwoma pociskami rakietowymi Sidewinder i bombami 2 x 240 kg., z 5-cio minutową walką, przy profilu lotu wysoko-nisko-wysoko, wyniósł 890 km.
W dniu 25.09.1974 roku, pierwszy lot wykonał samolot oznaczony F-5 F. Jest to dwumiejscowy myśliwiec zbudowany na bazie F-5 E. Kadłub samolotu wydłużono o 1,08 m. Usunięto jedno działko dla zmniejszenia masy konstrukcji. Lotnictwo USAF zamówiło 118 sztuk. Dostawy rozpoczęto w 1978 roku.
W 1975 roku, samoloty F-5 były używane przez: Norwegię, Belgię, Holandię, Hiszpanię, Grecję, Turcję i Kanadę oraz oczywiście Wietnam. W sierpniu 1979 roku, dostarczono odbiorcy tysięczny egzemplarz samolotu F-5, w wersji F-5 E/F. W 1982 roku, firma Northrop twierdziła, że F-5 jest najpowszechniej stosowanym w państwach Zachodnich myśliwcem naddźwiękowym. W tym czasie 28 państw na świecie eksploatowało ponad 2 300 maszyn F-5 w kilku odmianach, razem z samolotami T-38. W 1980 roku, produkcja samolotu odbywała się w tempie 5 samolotów miesięcznie.
Northrop RF-5 E.
W marcu 1978 roku, firma Northrop otrzymała zamówienie na wersję rozpoznawczą. Dużym zmianom uległ przód kadłuba samolotu z odchylanym na bok przednim stożkiem, w celu montażu różnego rodzaju wyposażenia rozpoznawczego.
Northrop F-5 E do Polski.
Problemy z utrzymaniem w eksploatacji myśliwców F-5 przez Wietnam Komunistyczny spowodowały szukanie pomocy w Polsce. W 1977 roku, wpłynęła oficjalna prośba o opracowanie instrukcji eksploatacyjnej i wymianę podzespołów na produkowane w państwach Bloku Wschodniego. Między innymi montażu działek NS-23/NR-23. Jesienią drogą morską przypłynął do Polski F-5 E o numerze seryjnym 73-00852, a dalej koleją do Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych w Warszawie.
Samolot dotarł w stanie zdolnym do lotów, jednak ich nie przeprowadzono. Skończyło się na uruchomieniu silników i kołowaniu. Przystąpiono natomiast do demontażu. Wyniki badań pozwoliły przyswoić sobie wiedzę Polskim inżynierom, ale celu podstawowego nie osiągnięto. Tłumaczono się brakiem odpowiednich surowców i materiałów. Ich import z „drugiego obszaru płatniczego” był wykluczony. Wietnamczycy powrócili do domu. Jak widać do „bratniej pomocy” nie doszło.
Samolot trafił do Instytutu Lotnictwa na Okęcie. Tu posłużył podpatrywaniu rozwiązań, które wykorzystano w Orliku, Irydzie i silniku K-15.
Wstyd o tym pisać, ale samolot, który trafił do Polski był traktowany brutalnie. Był źle składowany. Podczas demontażu i ponownym składaniu tracił wiele elementów wyposażenia przez „łowców pamiątek”. Nie przystoi to do tego stopnia kultury jaki powinien panować w Polskim Lotnictwie. Ostatecznie w 90-latach trafił do Muzeum w Krakowie.
W 2015 roku, samolot F-5 E nr 73-00852 poddano konserwacji i otrzymał nową powłokę lakierniczą. Samolot pozostał w barwach: kamuflaż zielony, ciemno zielony, brązowy; czyli taki jak był dostarczony do Polski w 1977 roku. Na kadłubie samolotu jest znak rozpoznawczy Sił Zbrojnych Republiki Wietnamu (VNAF). Na usterzeniu pionowym jest flaga Wietnamu Południowego – Żółty prostokąt z trzema poziomymi, czerwonymi kreskami. Wietnam Południowy istniał w latach 1955-1975. W 1975 roku, został zajęty przez Komunistyczny Wietnam Północny. Samolot ponownie ustawiono na wystawie plenerowej, tym razem bliżej głównego hangaru.
Northrop F-5 E do Czechosłowacji.
Ponieważ nadzieje w Polsce rozwiały się, Wietnamczycy poprosili o pomoc Czechosłowację. W 1981 roku, przekazano im samolot Northrop F-5 numer 73-00878, który był zapakowany do dwóch kontenerów po samolotach L-39, dostarczonych wcześniej do Wietnamu. Czesi także nie pomogli. Samolot trafił do muzeum w Pradze.
Konstrukcja
Samolot Northrop F-5 to jednomiejscowy lub dwumiejscowy, dwusilnikowy naddźwiękowy samolot szkolno-bojowy, zbudowany w układzie klasycznym. Dolnopłat. Konstrukcja samolotu wykonana głównie ze stali i tytanu, a pokrycie zewnętrzne z duraluminium.
Skrzydła trapezowe, o względnej grubości 4,8 %. Wydłużenie 3,75. Zastosowano profil NACA 65A0048. Skos krawędzi natarcia wynosi 24 stopnie. Konstrukcja wielodźwigarowa z frezowanym pokryciem. Skrzydła wyposażono w klapy szczelinowe na rozpiętości około 50 %. Lotki umieszczone dalej na rozpiętości około 25 % (nie do końca). Na krawędzi natarcia rozmieszczono klapy przednie na całej rozpiętości. Ich konstrukcja jest przekładkowa. Sterowanie hydrauliczne.
Kadłub samolotu o konstrukcji półskorupowej. Zgodnie z „regułą pól” przewężono jego środkową część. Przednia stożkowa część kadłuba kryje we wnętrzu wyposażenie, a wśród niego stację radiolokacyjną z niewielką anteną. Nad wnęką podwozia przedniego umieszczono przedział uzbrojenia strzeleckiego złożonego z dwóch działek usytuowanych symetrycznie. Pod kadłubem przed komorami podwozia głównego umieszczono dwa hamulce aerodynamiczne. Kabina pilota ciśnieniowa i klimatyzowana. Fotel katapultowany układem rakietowym firmy Northrop klasy 0-225. Użycie możliwe przy prędkości ponad 225 km/h. Wiatrochron składa się z jednego okna. Owiewka jednoczęściowa, podnoszona hydraulicznie do góry w tył. Za kabiną umieszczono zbiorniki paliwa, a na zewnątrz nieregulowane naddźwiękowe chwyty powietrza. Silniki umieszczono obok siebie w tyle kadłuba. Tylna część jest odłączana dla umożliwienia łatwego dostępu do silników.
Usterzenie poziome płytowe o obrysie trapezowym i konstrukcji przekładkowej i pojedynczym dźwigarem. Zamontowane jest z niewielkim ujemnym wznosem. Usterzenie pionowe z podziałem na ster i statecznik. Ster konstrukcji przekładkowej.
Podwozie trójpodporowe z pojedynczymi kołami. Przednie koło montowane na pół-widelcu. Sterowane hydrauliczne. Amortyzatory olejowo-powietrzne ( olejowo-gazowe ) zamontowane w goleni. Chowanie w kierunku lotu. Podwozie główne także z amortyzatorami w goleniach. Hamulce hydrauliczne wielotarczowe. W sytuacji awaryjnej wypuszczanie podwozia ręczne.
Wyposażenie samolotu.
Dwa niezależne układy hydrauliczne o ciśnieniu 20,6 MPa. Zasilają one powierzchnie sterowe, hamulce kół głównych, klapy aerodynamiczne, kierują kołem przednim, wysuwają podwozie i przeładowują działka. Instalacja olejowa o pojemności 9 litrów. Instalacja tlenowa dla pilota.
Instalacja elektryczna zasilana poprzez dwie prądnice i akumulatory niklowo-kadmowe.
Wyposażenie radio-nawigacyjne to; stacja radiolokacyjna o zasięgu 37 km., system naprowadzania na cel, system identyfikacji swój-obcy, dwie radiostacje UHF, system nawigacyjny TACAN i ILS, centrala danych aerodynamicznych, radiokompas, telefon pokładowy. Można także dodatkowo zamontować; układ nawigacji bezwładnościowej, układ automatycznego lądowania, komputer do sterowania lotem.
Wyposażenie Northrop F-5 E.
Stacja radiolokacyjna typu Emerson AN/APQ-153 o zasięgu wykrywania celu wielkości myśliwca około 20 km. Celownik optyczny. Przelicznik danych aerodynamicznych typu Garret. Bezwładnościowe urządzenie nawigacyjne Litton LN-33 lub zwykłe Tacan EI AN/ARN-118. Radiostacja Magnavox AN/ARC-164.
Napęd.
Silniki General Electric J85-GE-5 o ciągu 2 x 12,16 kN., a z dopalaniem 2 x 17,48 kN.
Silniki General Electric J85-GE-21 A o ciągu 2 x 15,60 kN. ( 2 x 1 600 kG. ) z dopalaniem 2 x 22,40 kN.
Silnik składa się z; wieńca wlotowego z regulowanymi łopatkami i instalacją odladzania, 9-stopniowej sprężarki osiowej o sprężu 8,3 : 1 i wydatku powietrza 24 kg/s, pierścieniowej komory spalania z 12-stoma podwójnymi wtryskiwaczami, dwustopniową turbiną z temperaturą gazów na wlocie 977 stopni Celsjusza oraz dopalacza. Wymiary silnika; średnica 533 mm., długość 2 858 mm., masa suchego 310 kg. Jednostkowe zużycie paliwa bez dopalacza wynosi – 1,00 kg/kGh, a z dopalaniem – 2,13 kg/kGh. Do końca 1979 roku, wyprodukowano ponad 12 000 silników.
Zapas paliwa w miękkich trzech zbiornikach kadłubowych wynosi odpowiednio 1 117, 814, 609 litrów. Łącznie 2 504 litrów. Pod skrzydłami i kadłubem można podwieszać dodatkowe zbiorniki paliwa.
Uzbrojenie.
Dwa działka M-39 kal. 20 mm., z zapasem po 280 naboi. Z działkami sprzężono fotokarabin z filmem o szerokości 16 mm i długości 15 m.
Masa podwieszonego uzbrojenia wynosi 3 175 kg., na 4 węzłach pod skrzydłami i jednym pod kadłubem. Typowe środki bojowe; k.p.r. AIM-9 Sidewinder montowane zwykle na końcach skrzydeł, k.p.r. klasy p-z AGM-65 Maverick, bomby Mk-83 GP o masie 227 kg., bomby Mk-84 o masie 908 kg., zbiorniki z napalmem, zasobniki LAU-68 z 7 sztukami n.p.r. kal. 70 mm., zasobniki LAU-3 z 19 sztukami n.p.r. kal. 70 mm., bomby kasetowe CBU-24, -49, -52, -58.
Zestawienie
W Polsce nie eksploatowano samolotów Northrop T-38 Talon i Northrop F-5 Tiger.
Opracował Karol Placha Hetman