Kraków 2008-10-16
Historia
016b Rozdział kwiecień 1945 rok.
Samolot Lisunow Li-2 to samolot transportowy wzorowany na amerykańskim samolocie Douglas DC-3. Zarówno samoloty Li-2, jak i DC-3 były używane w Polsce po drugiej wojnie światowej. Głównymi użytkownikami było Wojsko Polskie oraz PLL LOT. Oficjalnie, pierwsze samoloty Lisunow Li-2 zostały przyjęte na uzbrojenie Wojska Polskiego w kwietniu 1945 roku.
Historia konstrukcji Lisunow Li-2.
W 1936 roku, radziecka delegacja wyjechała do USA celem zakupu licencji samolotu pasażerskiego mającego być podstawowym samolotem w liniach lotniczych Aerofłot. W tym czasie Aerofłot korzystał z wysłużonych maszyn pasażerskich będących przeróbkami samolotów bombowych. Rosyjski wybór padł na samolot Douglas DC-2, który w 1934 roku, wykonał pierwszy lot. Lecz już w grudniu 1935 roku, w USA oblatano powiększoną wersję tego samolotu oznaczoną DC-3. Negocjacje były prowadzone w głównej wytwórni firmy Douglas w Santa Monica. Rozmowy sfinalizowano w 1937 roku, podpisując porozumienie o zakupieniu praw produkcyjnych i 20 maszyn seryjnych DC-3, plus dwa egzemplarze całkowicie w częściach. Maszyny dostarczono do CCCP drogą morską, częściowo zdemontowane. Posłużyły jako wzorce dla produkcji seryjnej, przeskalowania miar anglosaskich na metryczne, dostosowania technologii do znanych w CCCP oraz do celów szkoleniowych dla pilotów i mechaników.
Aby nie zostawiać wątpliwości to należy napisać, że Amerykanie sprzedali Rosjanom licencje samolotu pasażerskiego DC-3, który z kolei został opracowany na bazie samolotu transportowego, wojskowego Douglas C-47 Dakota, który armia USA miała na wyposażeniu, podczas II wojny światowej około 10 000 sztuk, a łącznie zbudowano około 13 000 maszyn.
Jeszcze do dnia dzisiejszego (2008 rok) lata kilkanaście egzemplarzy samolotów DC-3 i pochodnych. Praca w CCCP nie była łatwa, gdyż dokumentację techniczną należało wykonać praktycznie od początku, zamieniając miary anglosaskie na metryczne. Należało poszukać zamienników części wyposażenia. W konstrukcji wprowadzono aż 1 293 zmiany konstruktorsko-technologiczne.
W tym miejscu należy się także wyjaśnienie odnośnie zespołu napędowego. Samolot DC-3 (C-47) był napędzany silnikami tłokowymi 14-cylindrowymi, w układzie podwójnej gwiazdy, chłodzone powietrzem Pratt-Whitney Twin Wasp R-1830-92, o mocy startowej 2 x 883 kW (2 x 1 200 KM). Moc tych silników zapewniała praktycznie nieprzerwany start w momencie awarii jednego z silników. Natomiast Li-2 otrzymał słabsze silniki, co znacznie pogarszało bezpieczeństwo. Zastosowano silniki licencyjne firmy Wright Cyclone R-1820, chłodzone powietrzem, 9-cylindrowe w układzie pojedynczej gwiazdy, o mocy 2 x 736 kW (2 x 1 000 KM), oznaczone w CCCP początkowo M-1820, a później M-62 / ASz-621 R. Śmigła Li-2 były metalowe, 3-łopatowe, typu AW-7N-161 o średnicy 3,5 m. W samolotach DC-3 stosowano śmigła Hamilton-Standard także 3,5 m średnicy.
Dopiero w połowie 1938 roku, rozpoczęto przygotowania do podjęcia produkcji seryjnej. Na zakład produkcyjny wybrano fabrykę Nr 84 mieszcząca się w Chimkach niedaleko Moskwy. Z tego też powodu samolot otrzymał oznaczenie PS-84 (PS pasażyrskij samoliet, 84 nr fabryki). Uprzedzając fakty, nazwa Li-2 została nadana dopiero w 1942 roku, a była związana z nazwiskiem Borysa Pawłowicza Lisunowa. Lisunow był głównym konstruktorem i prowadził prace nad przystosowaniem samolotu Douglas DC-3 do możliwości rosyjskiego przemysłu. Niestety, w 1946 roku, Lisunow zmarł i samolot Li-2 był jedyną jego konstrukcją.
Pierwsze radzieckie PS-84 (DC-3) zostały zbudowane w 1939 roku, a do czerwca 1941 roku, zbudowano zaledwie 72 maszyny. Trafiły one do Aerofłotu i były wykorzystywane na potrzeby wojenne. Produkcja Li-2 / PS-84 na potrzeby wojska trwała do 1946 roku i zamknęła się liczbą około 3 000 sztuk. Po wojnie dalsza produkcja była prowadzona głównie na potrzeby cywilne i na eksport do 1952 roku i wyniosła łącznie 4 863 sztuki. Podstawowa wersja PS-84 / Li-2 zabierała na pokład 3 członków załogi i 26 pasażerów.
Li-2 dla Polski. 1945 rok.
Polscy piloci z samolotami typu Douglas DC-3 (C-47) zetknęli się podczas II wojny światowej w Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. Po II wojnie światowej w Polskim Lotnictwie Wojskowym użytkowano 17 maszyn Li-2 T. Pierwsze egzemplarze trafiły do Ludowego Wojska Polskiego w kwietniu 1945 roku. Do końca 1945 roku, na stanie było już 6 maszyn. W 1960 roku, 17 sztuk, w 1970 roku, 12 sztuk. Przez ostatnie trzy lata eksploatowano jeszcze 3 maszyny, które spisano ze stanu w 1974 roku, kończąc po 19 latach definitywnie ich eksploatację.
W 60-latach, Li-2 eksploatowano głównie w 13. Pułku Lotnictwa Transportowego w 1 Eskadrze, obsługując między innymi skoczków spadochronowych. Oprócz zadań typowo wojskowych wykonywano także loty czarterowe, loty z pomocą humanitarną, czy loty dla Narodowego Banku Polskiego.
Li-2 i DC-3 w PLL LOT.
W 1946 roku, reaktywowane przedsiębiorstwo lotnicze PLL LOT przejęło od wojska 10 maszyn Li-2. Tymi samolotami uruchomiono pierwszą po wojnie linię krajową Warszawa-Gdańsk.
Także 1946 roku, zakupiono 9 maszyn DC-3, które rozpoczęto eksploatować na liniach zagranicznych. Otrzymały one rejestracje SP-LKA, SP-LKB, SP-LKC, SP-LKD, SP-LKE, SP-LKF, SP-LKG, SP-LKH, SP-LKI. Były to samoloty kupione z demobilu, w wersji C-47 A. W kabinie pasażerskiej były jedynie metalowe ławeczki. Kabinę zmodernizowano i zamontowano 21 foteli, w układzie 2+1 w 7 rzędach. W 1957 roku, dokonano kolejnej modyfikacji wnętrza montując 24 fotele. Ostatni DC-3 w LOT zakończył służbę w 1959 roku i został sprzedany do Iranu.
Trzeba przyznać, że dokładne określenie liczby eksploatowanych samolotów w Polsce; w wojsku i PLL LOT jest bardzo trudne. Część samolotów eksploatowanych w PLL LOT nosiły barwy cywilne, ale były na stanie wojska. Według dostępnych informacji w PLL LOT w 1946 roku, było 20 maszyn Li-2, 1947 roku, 29 sztuk, 1953 roku, 39 sztuk, 1955 roku, 40 sztuk. Samoloty Li-2 eksploatowano w PLL LOT do 1967 roku. Według innych danych do 1969 roku. Na pewno samolot Li-2 był najliczniej eksploatowanym samolotem w PLL LOT.
Samolot DC-3 / Li-2 rejestracja SP-LKE „Ewa” z początkiem 60-lat, został wyposażony w specjalną aparaturę. Pozwalała ona na kontrolę z powietrza pracy naziemnych urządzeń VOR i ILS. Właścicielem samolotu był Zarząd Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych (ZRLiLK). Samolot był pomalowany w barwy biało czerwone, aby był dobrze widoczny z ziemi. Swoje zadanie maszyna spełniała od lipca 1967 roku do 10 listopada 1970 roku, kiedy to została zastąpiona przez samolot Ił-14 SP-LNB zwany popularnie „Papuga”. Samolot DC-3 / Li-2 SP-LKE trafił do Muzeum w Czyżynach w czerwcu 1974 roku. Jednak po kilku latach został podpalony przez młodych wandali i został niemal doszczętnie zniszczony.
W tym czasie do Muzeum Lotnictwa i Astronautyki (późniejsze Muzeum Lotnictwa Polskiego) trafił także samolot Li-2 w wersji transportowej Nr 39 18436204, wycofany z eksploatacji w 13. Pułku Lotnictwa Transportowego (JW. 1616) w Balicach. Oba samoloty ustawiono przed hangarem muzeum. Także i ten samolot został zniszczony przez wandali. Oba egzemplarze uległy kasacji.
Samoloty Li-2 po zakończeniu eksploatacji stały się dużymi atrakcjami dla kilku miast w Polsce. Jeden z samolotów trafił do Lublina na teren Parku Ludowego. Urządzono w nim kawiarnię-bufet. Dla wielu mieszkańców Lublina i okolic była to pierwsza w życiu okazja zobaczyć samolot z bliska, a nawet obejrzeć jak samolot wygląda w środku.
Podobną atrakcją uraczono mieszkańców Wieruszowa. Na tle innych, ten samolot jest niezwykły, bo stoi na „lotnisku” w Wieruszowie do dnia dzisiejszego (2019 rok). Na „lotnisku” bo tak ten park nazwali mieszkańcy, chociaż tutaj nigdy lotniska nie było. Samolot trafił do Wieruszowa około 1968 roku. Również w samolocie urządzono kawiarnię-bufet, który po paru latach zlikwidowano. Samolotu na szczęście nie usunięto. Mało tego. W 2016 roku, samolot został gruntownie obejrzany przez mechanika lotniczego, czy przypadkiem samolot w pewnym momencie nie przełamie się lub nie odpadnie skrzydło, stwarzając niebezpieczeństwo dla osób będących w pobliżu. Okazało się, że za wyjątkiem nieoryginalnej podłogi wszystko jest w dobrym stanie i samolot może nadal cieszyć swoim widokiem mieszkańców. Niektórzy mieszkańcy tak bardzo się rozochocili, że sądzili, że samolot jest oglądany przez mechanika, bo powróci do latania. Niestety, marzenie nierealne. Samolot odmalowano.
Ostatni Polski Li-2.
Ostatni latający Li-2 T nr 18439102 nb 027 ( 05 ), ex SP-LDA, w maju 1974 roku, wylądował na macierzystym lotnisku 13. Pułku Lotnictwa Transportowego w Balicach. Ustawiono go w Lesie Wolskim, na wprost wejścia do ZOO i został zamieniony na kawiarnię. Praktycznie był bufetem. Jednak i ten samolot nie oparł się wandalom. Po kilku latach został przetransportowany do Czyżyn. Został skompletowany z silnikami i innym wyposażeniem z dwóch innych zniszczonych DC-3 / Li-2 nr 23442002 rejestracja SP-LKE i Li-2 nr 18436204. Samolot ten do dzisiaj jest jednym z najcenniejszych eksponatów muzeum w Krakowie.
Wersje Li-2.
Li-2 B – samolot pełniący rolę samolotu bombowego. Opracowany w 1942 roku. Zabierał bomby o łącznej masie 1 500 kg. Dodatkowo był uzbrojony w 1 stały (nieruchomy) strzelający do przodu i 2 ruchome k.m. kal. 7,62 mm.
Li-2 F – samolot fotogrametryczny wykonujący zdjęcia wykorzystywane w kartografii i gospodarce. Opracowany w 1945 roku, zbudowany w niewielkiej liczbie.
Li-2 G – samolot transportowo-desantowy. Opracowany w 1942 roku. Zabierał na pokład 26 skoczków spadochronowych lub ładunek o masie 2 800 kg. Wersja ta była także używana do holowania szybowców transportowych i desantowych. Holowano 1 lub 2 szybowce.
Li-2 GP – wersja pasażersko-towarowa, (kombi), która zabierała 10 pasażerów i 1 200 kg ładunku jednocześnie. Także opracowany w 1942 roku.
Li-2 P – samolot pasażerski zbudowany w największej liczbie. Zabiera na pokład 28 pasażerów. Wersja ta była używana w PLL LOT.
Li-2 S – wersja Li-2 G o zwiększonym zasięgu. Opracowany dla zrzucania grup dywersyjnych na głębokim zapleczu przeciwnika. Opracowany w 1943 roku.
Li-2 T – typowa wersja transportowa. Opracowany w 1942 roku. W Lotnictwie Polskim eksploatowany od kwietnia 1945 roku, stosowany także jako desantowy.
Li-2 W – samolot rozpoznania meteorologicznego, przystosowany do lotów na wysokościach do 8 000 m. Wyposażono go w silniki M-621 R z turbinowymi sprężarkami RK-19. W locie wysokościowym załoga korzystała z masek. Samolot opracowano w 1945 roku.
Konstrukcja
Lisunow Li-2 to dwusilnikowy samolot transportowy, opracowany w wielu odmianach i wersjach. Podstawowe to wersje pasażerskie i towarowe. Konstrukcja klasyczna metalowa, dolnopłat wolnonośny.
Skrzydła proste trzyczęściowe. Centropłat na stałe mocowany do kadłuba z gondolami silnikowymi. Zewnętrzne części skrzydeł demontowane. Kadłub o przekroju kołowym. Złożony z trzech części. W przedniej umieszczono kabinę załogi. Część środkowa to przestrzeń ładunkowa. Tylna część podtrzymuje klasyczne usterzenie.
Usterzenie klasyczne z podziałem na stery i stateczniki. Stateczniki kryte płótnem.
Podwozie z kółkiem ogonowym stałym. Podwozie główne z pojedynczymi kołami na podwójnej goleni. Chowane do komór w gondolach silnikowych, częściowo wystają z obrysu.
Silniki.
DC-3 (C-47) był napędzany silnikami tłokowymi 14-cylindrowymi, w układzie podwójnej gwiazdy, chłodzone powietrzem Pratt-Whitney Twin Wasp R-1830-92 o mocy startowej 2 x 883 kW (2 x 1 200 KM). Moc tych silników zapewniała praktycznie nieprzerwany start w momencie awarii jednego z silników. W samolotach DC-3 stosowano śmigła Hamilton-Standard, o 3,5 m średnicy.
Natomiast Li-2 otrzymał słabsze silniki, co znacznie pogarszało bezpieczeństwo. Zastosowano silniki licencyjne firmy Wright Cyclone R-1820, chłodzone powietrzem, 9-cylindrowe w układzie pojedynczej gwiazdy, o mocy 2 x 736 kW (2 x 1 000 KM), oznaczone w CCCP początkowo M-1820, a później M-62 / ASz-621 R. Śmigła Li-2 były metalowe, 3-łopatowe, typu AW-7N-161 o średnicy 3,5 m.
Zestawienie
Bardzo trudno jest opracować w pełni wiarygodne zestawienie samolotów Lisunow Li-2 eksploatowanych w Polsce. Przyczyn są wielorakie. Przede wszystkim samoloty były przekazywane między wojskiem, a przedsiębiorstwem PLL LOT i to nieraz wielokrotnie. Drugim poważnym problem jest świadome lub nieświadome mylenie samolotów DC-3 z samolotami typu Li-2, a jedne i drugie były użytkowane w Polsce. Napisaliśmy – świadome – gdyż ówczesnej władzy (50-lata) nie pasował sprzęt pochodzenia „imperialistycznego”. Jest wiele publikacji gdzie pod Polskim DC-3 widnieje podpis Li-2.
Wojsko Polskie.
Wojsko Polskie miało na stanie 17 maszyn Li-2. 10 maszyn na pewien czas wypożyczyło firmie PLL LOT.
Samoloty miały typowe wojskowe malowanie. Większość powierzchni ciemnozielona. Dolne części kadłuba, skrzydeł i usterzenia poziomego kolor niebieski. Duże szachownice umieszczone zgodnie z regulaminem; w tyle kadłuba, na usterzeniu pionowym i na skrzydłach. Na usterzeniu pionowym także biały numer fabryczny i sporo większy, także biały numer burtowy. W momencie, kiedy samolot użytkowała firma PLL LOT zamalowywano szachownice i numery, a malowano; rejestrację w tyle kadłuba i na skrzydłach, napis Polskie Linie Lotnicze LOT nad oknami, godło PLL LOT na usterzeniu pionowym i stylizowaną flagę Polską na sterze kierunku.
Wojsko eksploatowało samoloty Li-2 do 1974 rok.
PLL LOT.
PLL LOT miało na stanie łącznie 40 maszyn Li-2. W tej liczbie było 9 maszyn DC-3. Samoloty Li-2 eksploatowano do 1967 roku lub 1969 roku. Samoloty Li-2 nowo wyprodukowane i wprowadzone na etat PLL LOT często pozostawały niemalowane w naturalnej barwie aluminium, a otrzymywały jedynie wszystkie elementy przynależności do firmy PLL LOT (patrz niżej).
DC-3 zakupiono w 1946 roku dla PLL LOT z demobilu. Samoloty te otrzymały klasyczne malowanie firmy PLL LOT. Cały samolot biały. Na wysokości okien niebieski pas z dwoma wąskimi liniami powyżej i poniżej. Nad pasem duży napis Polskie Linie Lotnicze LOT. Rejestracja w tylnej części kadłuba i pod skrzydłami. W przedniej części kadłuba stylizowany żuraw. Na usterzeniu poziomym godło firmy LOT. Samoloty te użytkowane w latach 1946 – 1959. Większość maszyn sprzedano, w tym do Iranu.
Zestawienie Lisunow Li-2 i Douglas DC-3 w Polsce.
Opracował Karol Placha Hetman