Kraków 2014-10-19
Historia
010b Rozdział 7.07.1943r.
OKB Jakowlew Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9.
Samoloty myśliwskie typu Jakowlew w Wojsku Polskim były użytkowane w ostatniej fazie drugiej wojny światowej i w pierwszych latach po wojnie.
Historia myśliwca Jak-1.
Samolot Jak-1 i jego pochodne, to te samoloty, które stworzyły zręby Ludowego Lotnictwa Polskiego, przy całkowitym zignorowaniu wspaniałych osiągnięć dwudziestolecia międzywojennego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Początki lotnictwa myśliwskiego w PRL były na terenie CCCP. Lotnictwo to z trudem uzyskało częściową suwerenność. Dlatego myśliwce; Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9, były niezwykle istotne dla Polski Ludowej. Często przywoływane było w opisach zmagań wojennych na Wschodnim froncie. Lecz przy próbie zgłębienia wartości zmagań bojowych, często okazywało się, że samoloty te wygrywały powietrzne pojedynki według zasady; siła złego na jednego. Samoloty aerodynamicznie były opracowane bardzo starannie, jednak budowano je niechlujnie. Z podłej jakości materiałów (drewna i kleju). Dlatego, aby wygrały one na froncie, musiały być zbudowane w tysiącach egzemplarzy. Łącznie zbudowano około 31 739 maszyn myśliwskich rodziny Jak, w tym 16 769 maszyn w odmianach Jak-9. Prawie wszystkie maszyny były zbudowane w trakcie drugiej wojny światowej (za wyjątkiem odmian Jak-9 P i Jak-9 W).
Geneza samolotu Jak-1.
Z końcem 30-lat, władze CCCP zorientowały się, że ich przyjaciele, Niemcy dysponują znacznie nowocześniejszą techniką lotniczą. Zwłaszcza szybszymi i zwrotniejszymi myśliwcami. W styczniu 1939 roku, na Kremlu odbyła się narada. Józef Stalin zobowiązał głównych konstruktorów do zbudowania nowych konstrukcji. W poszczególnych biurach powstały następujące projekty; I-200 Mikojana i Guriewicza (oznaczony następnie MiG-1), I-301 Ławoczkina, Gorbunowa i Gudkowa (oznaczony następnie ŁaGG-1), I-180 Polikarpowa (program anulowano) oraz I-26 Jakowlewa (oznaczony następnie Jak-1).
Jakowlew przy opracowaniu I-26, korzystał z doświadczeń zdobytych przy tworzeniu szkolno-treningowego samolotu UT-1. Do napędu przewidziano silnik rzędowy firmy Hispano-Suiza, rozwinięty w biurze konstrukcyjnym W. Klimowa. Początkowo miał być to silnik M-106 o mocy 1 350 KM (993,6 kW), ale sprawiał on problemy i nigdy nie wszedł do masowej produkcji seryjnej. Dlatego użyto silnik M-105 P o mocy 1 050 – 1 100 KM (nieco mniej zawodny). Uzbrojenie samolotu to były 2 działka i 2 karabiny maszynowe.
Prototyp I-26 był gotowy w grudniu 1939 roku. Oblot nastąpił w dniu 13.01.1940 roku. Podczas prób, wykryto jednak liczne wady samolotu, związane głównie z przekroczeniem masy i małą wytrzymałością. W swoim 43-locie prototyp I-26 uległ katastrofie, w której zginął jego oblatywacz Julian Piontkowski.
W dniu 23.03.1940 roku, oblatano drugi prototyp I-26-2. Otrzymał on powiększony statecznik pionowy i chłodnicę oleju pod silnikiem, charakterystyczne dla wszystkich dalszych wersji Jak-1 i większości myśliwców rodziny "Jak". Samolot osiągnął maksymalną prędkość 595 km/h. W dniach 1-15.06.1940 roku, samolot przechodził próby państwowe, których nie zaliczył.
We wrześniu 1940 roku, ukończono trzeci prototyp I-26-3, który w grudniu 1940 roku, przeszedł próby państwowe i mimo usterek zaliczył je.
Przygotowania do produkcji seryjnej trwały już od lutego 1940 roku. Pierwsze egzemplarze oparte na I-26-1, zanim opuściły hale produkcyjną były kilkakrotnie przebudowywane. Pierwszy z 12 samolotów seryjnych ukończono 22.03.1940 roku, i oblatano 7.06.1940 roku. Trafiły one do prób wojskowych.
Jak-1 (Як-1).
W grudniu 1940 roku, samolot otrzymał oznaczenie Jak-1. W tym czasie w CCCP wprowadzono nowy system nazewnictwa. Dotyczył on samolotów, silników, a nawet broni strzeleckiej.
Do końca 1940 roku, zbudowano 64 samoloty Jak-1. Podstawową wadą samolotu było przegrzewanie się oleju. Od października 1941 roku, na co dziesiątej maszynie montowano radiostacje, a na większości odbiorniki radiowe. Jednak masa samolotu doszła do 2 950 kg. Prędkość maksymalna samolotu zależała od konkretnego egzemplarza i wynosiła od 560 km/h do 587 km/h. Z uwagi na brak pleksiglasu, w wielu maszynach redukowano oszklenie kabiny tylnej półsfery. W zimie, z 1941/1942 roku, budowano maszyny z nartami. Chciano zaoszczędzić na gumie. Lecz takie podwozie obniżało prędkość maksymalną nawet o 40 km/h. Były egzemplarze uzbrajane w 6 niekierowanych pocisków rakietowych typu RS-82. Samoloty przeznaczone do lotów nocnych otrzymywały; radiokompas RPK-10, elektryczną sygnalizację położenia podwozia i reflektor do lądowania. Stosowano także silniki WK/M-105 PF (forsowany) gdzie zwiększono sprężanie w cylindrach, co podniosło moc do 1 180 KM. Mimo problemów z przegrzewaniem silnika, korzyści były decydujące podczas walki powietrznej.
Jak-1 M.
Dopiero w listopadzie 1942 roku, ukończył badania państwowe samolotu z silnikiem M-106 P o mocy 1 350 KM. Mimo licznych uwag, podjęto decyzje o jego produkcji, choć wkrótce ją musiano przerwać. Wystąpiły problemy z chłodzeniem silnika. Prędkość wzrosła o 10-20 km/h, a maksymalna do 606 km/h. W styczniu-lutym 1943 roku, zbudowano 47 myśliwców Jak-1 z silnikiem M-106 (z płatowcem Jak-1 B), lecz tylko 19 maszyn odebrało wojsko.
W samolocie Jak-1 M w większym stopniu wykorzystano duraluminium. Dzięki zmianom, masę samolotu udało się zredukować do 2 655 kg. W celu polepszenia osiągów samolotu, podejmowano próby zmniejszenia jego masy. Odbywało się to głównie poprzez redukcję wyposażenia i uzbrojenia. Samoloty potrafiły osiągnąć prędkość do 592 km/h.
W dniu 22.06.1941 roku, braterska miłość między Rosjanami i Niemcami została poddana próbie. Niemcy ruszyli na wschód po ropę naftową. Do tego czasu, zbudowano 425 samolotów Jak-1, łącznie z prototypami. Jednak Rosjanie posiadali małą liczbę przeszkolonych pilotów, więc do walki stanęły tylko trzy pułki. Dopiero w 1942 roku, myśliwiec Jak-1 stał się liczącym w wojnie myśliwcem. Z początkiem 1943 roku, był już podstawową maszyną, uzupełnianą przez myśliwiec Jak-7, dwumiejscowe.
Łącznie wyprodukowano od marca 1940 roku do lipca 1944 roku, około 8 670 samolotów Jak-1. Samolot użytkowano wyłącznie na froncie wschodnim. Samolot Jak-1 i zapoczątkowaną przez niego rodzinę myśliwców można ocenić jako średnio udane konstrukcje. Przez cały okres produkcji borykały się z problemami wynikającymi z kiepskiej jakości wykonaniem.
Jak-3 (Як-3).
Myśliwiec Jak-3 był rozwinięciem Jak-1 M. Samolot miał konstrukcję mieszaną. Badania państwowe przeszedł w październiku 1943 roku. Zwiększono uzbrojenie do działka 20 mm i dwóch wkm 12,7 mm UBS.
Produkcję Jak-3 uruchomiono w marcu 1944 roku, w zakładzie nr 292 w Saratowie. Później także w zakładzie nr 31 w Tbilisi. W celu polepszenia aerodynamiki, zastosowano opływowy jednoczęściowy wiatrochron przed pilotem, pozbawiony płyty pancernej, oraz uszczelniono wnętrze kadłuba. Seryjne samoloty miały słabsze osiągi od prototypu i borykały się z licznymi problemami. (W nurkowaniu odklejało się poszycie skrzydeł. Łamały się golenie podwozia. Brakowało radiostacji łączności.). Większość problemów rozwiązano jesienią 1944 roku. Odmiana Jak-3 P otrzymała mocniejsze uzbrojenie. Zbudowano 596 maszyn.
Odmiana Jak-3 WK-107A, otrzymała silnik WK-107A o mocy startowej 1 650 KM. Pierwszy prototyp Jak-3 z nowym silnikiem obltano 6.01.1944 roku.
Wśród zmian było przesunięcie kabiny pilota o 40 cm do tyłu i zwiększenie pojemności zbiorników paliwa do 519 litrów. Uzbrojenie składało się z dwóch działek 20 mm B-20S. Pomimo zwiększonej masy do 2 984 kg, prędkość wyniosła 611 km/h nad ziemią i 720 km/h na wysokości 5 750 m.
Prace nad samolotem Jak-3 kontynuowano długo po zakończeniu wojny. W marcu 1946 roku, zakład w Saratowie zbudował trzy dalsze prototypy Jak-3 z kadłubem konstrukcji mieszanej i metalowymi skrzydłami, pokrytymi duraluminium. Mimo planów produkcji serii 75 sztuk, samolot ten ostatecznie nie wszedł do produkcji. Samolot nie zaliczył testów państwowych.
W marcu 1945 roku, w zakładzie w Tbilisi ukończono prototyp Jak-3 z silnikiem WK-107A, o konstrukcji całkowicie metalowej. Pokrycie wykonano z blachy duraluminiowej. Uzbrojenie składało się z dwóch działek 20 mm B-20S i B-20M. Prędkość na wysokości 5 900 m wyniosła 706 km/h. Do 9.06.1945 roku, trwały próby państwowe, które samolot ukończył pomyślnie, mimo stwierdzonej konieczności dopracowania silnika. W 1945 roku, zakład w Tbilisi wypuścił 40 metalowych Jak-3, dalsze 8 w 1946 roku. Jednakże na tym produkcję wstrzymano na korzyść lepszego Jak-9.
Jak-3 pojawił się na froncie w dniu 20.06.1944 roku. Toczył zwycięskie pojedynki z Bf.109, FW.190A oraz bombowcami Ju.87. Jak-3 nadawał się jako myśliwiec frontowy, ale z uwagi na mały zasięg nie można było go wykorzystać jako samolotu patrolowego i eskortowania bombowców.
Jak-7 (Як-7).
Myśliwiec Jak-7 wywodzi się z konstrukcji Jak-1.
Podstawowym samolotem szkolnym w CCCP był UT-2. Jednak podczas działań wojennych Rosjanie cierpieli na brak dwumiejscowych wersji myśliwców szkolnych. Na początku 1940 roku, w biurze Jakowlewa rozpoczęły się prace nad dwumiejscową wersją szkolną samolotu I-26 (Jak-1), oznaczoną UTI-26 (UTI – ucziebno-trenirowocznyj istriebitiel – myśliwiec szkolno-treningowy). Samolot zaprojektowano na bazie drugiego prototypu I-26-2. Dodano drugą kabinę w układzie tandem. Jako uzbrojenie zastosowano tylko dwa km 7,62 mm. Samolot miał jednak dużo wad, podobnie jak wersja jednomiejscowa. Prace nad samolotem bardzo się przedłużały. Dopiero w lutym 1941 roku, samolot przeszedł pomyślnie próby państwowe i został skierowany do produkcji seryjnej, pod oznaczeniem Jak-7UTI. Budową samolotów zajął się zakład w Moskwie, który do tej pory produkował samoloty Jak-1. Pierwszy samolot seryjny oblatano 18.03.1941 roku lub 18.05.1941 roku. Planowano budowę 6 000 sztuk. Jednak w dniu 22.06.1941 roku, „bracia” wzięli się za głowy, i wyprodukowano zaledwie 186 maszyn Jak-7 UTI. Biuro konstrukcyjne zostało zmuszone do przerobienia samolotu na jednomiejscowy myśliwiec. Fabrykę w Moskwie ewakuowano za Ural. Produkcję Jak-7 w wersji jednomiejscowej podjęto w fabryce Nr 153 w Nowosybirsku.
W drugiej kabinie umieszczono płytę pancerną chroniącą pilota z tylnej półsfery. Często w drugiej kabinie, bez fotela, przewożono mechaników. Samolot uzbrojono w; dwa działka 20 mm SzWAK, dwa km 7,62 mm, sześć prowadnic npr RS-82. Samolot miał prędkość max tylko 560 km/h, ale był bardziej stateczny niż Jak-1.
Samolot Jak-7 pojawił się na froncie zimą 1941 roku. Jak-7, podobnie jak Jak-1 ustępował samolotom niemieckim. Zwłaszcza w manewrach pionowych i prędkości maksymalnej. Dobry był tylko w walce poziomej, kołowej. Miał niewielki zasięg. Był prosty w pilotażu.
W wyniku kolejnych modyfikacji wprowadzono nowe oznaczenie Jak-7 A (1942 rok). Oszklenie tylnej kabiny zastąpiono sklejką i samolot nabrał charakterystycznego kształtu w postaci długiego garbu. Niewielkiej poprawie uległa aerodynamika samolotu. Prędkość max 571 km/h. Zbudowano około 150 maszyn.
Ulepszoną wersję Jak-7 B produkowano wielkoseryjnie. Nieco zmieniono uzbrojenie. Zmieniono chłodnice oleju i wody. Zamontowano dodatkowy 80-litrowy zbiornik paliwa. Zbudowano 5 120 maszyn.
W trakcie eksploatacji wymieniano silniki na mocniejsze M-105PF (WK-105PF), o mocy 1 180 KM.
Również w trakcie produkcji zlikwidowano garb za kabiną, a owiewka stała się kroplowa. Samolot zaczął być podobny do pierwszych samolotów Jak-9. Na bazie samolotu Jak-7 B budowano odmianę rozpoznawczą, z aparatem fotograficznym AFA-1M. Zbudowano około 350 samolotów.
Kiedy CCCP osiągnął przewagę na froncie wschodnim, ponownie powrócono do produkcji wersji szkolno-treningowej, którą teraz oznaczono Jak-7 W. Samolot pozbawiono całkowicie uzbrojenia, a podwozie było stałe.
Jak-7 B był myśliwcem, który w walce zaczynał dorównywać myśliwcom niemieckim. Silną stroną Jak-7 B było jego uzbrojenie. Niejednokrotnie lepsze od samolotów przeciwnika. Rosjanie zaczynali górować nad Niemcami ilością samolotów wprowadzonych do walik. Kiepska była przejrzystość oszklenia kabiny, przez co piloci często latali z otwartą owiewką, co pogarszało prędkość lotu.
Jak-9 (Як-9).
Myśliwiec Jak-9 był rozwinięciem samolotu Jak-7. W okresie 1942-1948, zbudowano łącznie 16 769 sztuk. Podstawowymi wersjami były: myśliwiec dalekiego zasięgu Jak-9 D i myśliwiec z ciężkim uzbrojeniem Jak-9 T z 1943 roku, myśliwce Jak-9 M i Jak-9 U z 1944 roku, samolot szkolno-treningowy Jak-9 W z 1945 roku, oraz powojenny myśliwiec Jak-9 P.
Poprzednie samoloty miały podstawowe wady w postaci małej prędkości maksymalnej i małym zasięgiem. Nowy samolot otrzymał dodatkowe zbiorniki paliwa. Dzięki dostawom aluminium z USA, w większej ilości w konstrukcji wprowadzono duraluminium. Duraluminium zastosowano głównie w konstrukcji skrzydeł, które do tej pory były drewniane. Nowe skrzydło stało się teraz znacznie lżejsze. W skrzydłach umieszczono zbiorniki paliwa. Dla obniżenia masy samolotu zredukowano uzbrojenie, stanowiło teraz działko 20 mm i 1 k.m.
Nowy samolot przeszedł próby państwowe, które zakończono 5.08.1942 roku. W ich wyniku samolot skierowano do produkcji seryjnej, jako Jak-9. Produkcję samolotu Jak-9 podjęto od października 1942 roku, w zakładzie nr 153 w Nowosybirsku. Do marca 1943 roku, zbudowano 195 Jak-9 podstawowej wersji, a dalsze 264 od stycznia do sierpnia 1943 roku, w zakładzie nr 166. Łącznie zbudowano 459 egzemplarzy.
Jak-9 D. Kiedy Rosjanie przeszli do ofensywy w 1943 roku, pojawiła się potrzeba posiadania myśliwców o większym zasięgu, mogących operować w większej odległości od lotniska. W wersji Jak-9 D samolot zabiera 650 litrów paliwa. Od marca 1943 roku, do czerwca 1946 roku, zbudowano 3 058 (3 035) sztuk.
Jak-9 T to wersja z poprawionym uzbrojeniem. Samolot otrzymał działko 37 mm, 32 naboje, strzelające przez piastę śmigła. Z działka strzelano tylko krótkimi seriami 2-4 pociski. Przyczynkiem było otrzymanie pomocy z USA w postaci myśliwców Bell P-39 Airacobra. Działko takie okazało się skuteczne do niszczenia naziemnych umocnień i pojazdów opancerzonych. Prototyp zbudowano w styczniu 1943 roku. W marcu 1943 roku, ukończono badania państwowe i samolot skierowano do produkcji w zakładzie nr 153. Do końca produkcji w lipcu 1945 roku, zbudowano 2 748 sztuk.
Jak-9 K to nieudana wersja samolotu wyposażona w działko 45 mm NS-45. Zbyt silny odrzut, doprowadzał do uszkodzenia konstrukcji samolotu, gdzie pierwszym objawem było rozszczelnienie zbiorników paliwa. Zbudowano tylko 53 maszyny.
Jak-9 R to wersja rozpoznawcza. Samolot otrzymał aparat fotograficzny AFA-1M lub AFA-3S/50 w przedziale za kabiną pilota. Samoloty powstawały w wyniku przeróbki samolotów Jak-9 i Jak-9 D w jednostkach liniowych. Niektóre serie produkcyjne samolotów Jak-9 otrzymywały aparaty fotograficzne w trakcie produkcji.
Jak-9 M odpowiada wersji Jak-9 D. Przesunięto tylko kabinę o 0,4 m do tyłu. W okresie maj 1944 roku do czerwca 1945 roku, zbudowano 4 239 maszyn.
Jak-9 B to samolot wyposażony w rodzaj komory bombowej. Zabierał maksymalnie 4 x 100 kg. Zbudowano 109 maszyn.
Jak-9 U to myśliwiec ulepszony. Pierwszy prototyp Jak-9 U, zbudowany w listopadzie 1943 roku. Następnie zastosowano silnik WK-107 A, w miejscu WK-105. W okresie kwiecień 1944 roku, do sierpnia 1945 roku, zbudowano 3 921 maszyn Jak-9 U.
Jak-9 PD był pierwszym myśliwcem wysokościowym. Zbudowano 30 maszyn, które jednak nie wzięły udziału w walce.
Jak-9 UT był połączeniem wersji Jak-9 U z cięższym uzbrojeniem strzeleckim. Od lutego do maja 1945 roku, zbudowano 282 samoloty tej wersji.
Jak-9 W. Była to dwumiejscowa wersja szkolno-treningowa bazowej wersji samolotu Jak-9 (wywoznoj). Główną różnicą było dodanie drugiej kabiny instruktora za kabiną pilota, we wspólnej długiej przeszklonej osłonie. Samolot przeszedł próby państwowe w kwietniu 1945 roku, po czym od sierpnia 1945 roku do sierpnia 1946 roku, zbudowano 793 samoloty, w tym 337 przebudowano z Jak-9 M.
Jak-9 P był powojenną wersją myśliwską, bezpośrednim rozwinięciem Jak-9 U z takim samym silnikiem WK-107A, sylwetką i uzbrojeniem (działko 20 mm i dwa wkm). Najistotniejszą zmianą było zastąpienie mieszanej konstrukcji samolotu konstrukcją całkowicie metalową. Do marca 1948 roku, zbudowano w zakładzie nr 153 w Nowosybirsku 751 samolotów Jak-9 P.
Jak-1, 3, 7, 9 w Wojsku Polskim.
1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.
Od września 1943 roku, Jak-1 M używane były w Polskim 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” do końca wojny. Używane były także w 9., 10. i 11. Pułku. Po wojnie, Jak-1 M używane były w Polsce do 1946 roku.
W ślad za 1. Dywizją Piechoty im Tadeusza Kościuszki, pod przewodnictwem komunistów, zorganizowanych w Związku Patriotów Polskich, zaczęto tworzyć eskadrę lotniczą. Dla potrzeb eskadry wydzielono lotnisko Grigoriewskoje, położone 150 km na południe od Moskwy. W dniu 7.07.1943 roku, rozpoczęto formowanie 1. Samodzielnej Eskadry Lotniczej. W dniu 23.07.1943 roku, rozpoczęto szkolenie pierwszej grupy żołnierzy-pilotów. Kandydaci rekrutowali się z innych rodzajów wojsk. Głównie z piechoty. Ponieważ generalnie uczniowie posiadali zerową wiedzę o lotnictwie, a i liczne braki w zakresie fizyki, matematyki, mechaniki, dlatego szkolenie teoretyczne było intensywne i długie. Brak było nie tylko literatury, ale zeszytów, piór i ołówków. Szkolenie lotnicze rozpoczynano na szkolno-treningowych UT-2. Był to niezwykle trudny samolot w pilotażu. W sierpniu 1943 roku, 1. Samodzielna Eskadra Lotnicza (Myśliwska) została przeformowana w 1. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. W wrześniu 1943 roku, dostarczono kilka egzemplarzy samolotów szkolno-treningowych Jak-7 W. Dostarczono także jednomiejscowe myśliwce Jak-1 M oraz Jak-7 B. W dniu 6.10.1943 roku, 1. PLM otrzymał nazwę własną "Warszawa". Obowiązki dowódcy pełnił początkowo kapitan obserwator Tadeusz Wicherkiewicz. Od lutego 1944 roku, dowódcą mianowano ppłk pilota Iwana Tałdykina, który w Polsce nosił imię Jan.
Iwan Tałdykin to oficer rosyjski, as myśliwski (8 zwycięstw powietrznych). W 1938 roku, ukończył oficerska szkołę lotnicza i został skierowany do pułku myśliwskiego. W okresie 1939-1940, walczył przeciwko Finlandii. Był kilkakrotnie ranny. W dniu 22.06.1941 roku, stanął do walki przeciwko braciom-Niemcom. Ponownie był kilkakrotnie ranny. Po wyjściu ze szpitala otrzymał przydział na dowódcę i głównego instruktora 1. PLM Warszawa. Walczył na szlaku bojowym od Warki do Kołobrzegu. W dniu 16.03.1945 roku, zginął śmiercią lotnika, pilotując samolot Jak-9 nr 345315, nb 15. Dwa samoloty szturmowe Ił-2 w eskorcie dwóch myśliwców Jak-9 wyruszyły do zadania ataku na cele naziemne. Warunki atmosferyczne szybko się pogarszały. Zwiększało się zamglenie. Iwan Tałdykin popełnił błąd pilotażowy i zignorował rozkaz dowódcy 4. Pomorskiej Mieszanej Dywizji Lotnictwa. Załogi miały przerwać zadanie, gdy podstawa chmur obniży się do 300 m, a było już poniżej 100 m. Samolot zderzył się z ziemią. Pilot zginął na miejscu.
Do kwietnia 1944 roku, w 1. PLM wykonywano tylko loty szkolne i szkolno-bojowe. Dopiero 9.04.1944 roku, Pułk stał się pułkiem bojowym. Na początku czerwca 1944 roku, 1. PLM Warszawa, po pierwszym etapie szkolenia został przeniesiony w rejon Kijowa. Ponieważ Stalin bardzo dbał, aby Polski Żołnierz nie walczył na Naszych Kresach, pułk nie skierowano do walki, tylko wyznaczono mu zadanie dalszego szkolenia, które nazwano treningiem bojowym.
W okresie lipiec-sierpień 1944 roku, 1. PLM został pozbawiony wszystkich samolotów szkolnych i szkolno-bojowych, które przesunięto do jednostek tyłowych. Na uzbrojeniu pozostały tylko bojowe Jak-1 M. Pułk składał się z trzech eskadr po 12 myśliwców, plus 4 myśliwce klucza dowódcy. Razem było etatowo 40 myśliwców Jak-1 M.
W dniu 30.08.1944 roku, 1. PLM „Warszawa” razem z 2. PNB (pułk nocnych bombowców) „Kraków” i 3. Pułku Lotnictwa Szturmowego, który w stu procentach był rosyjski, utworzyły 4. Pomorską Mieszaną Dywizję Lotniczą. W dniu 31.10.1944 roku, powstało Dowództwo Lotnictwa Wojska Polskiego, na czele którego stanął Rosjanin generał Wiktor Połonin.
W sierpniu 1944 roku, 1. PLM został przeniesiony na Lotnisko Zadybie Stare, co komuniści określili, jako przebazowanie pułku do kraju. Wówczas Lotnisko Zadybie Stare znajdowało się w odległości zaledwie 24 km od linii frontu. W dniu 23.08.1944 roku, jednostka wykonała pierwsze zadanie bojowe. Ugrupowanie złożone z pary samolotów szturmowych Ił-2 z 611. PLSz osłaniał klucz samolotów myśliwskich Jak-1 M z 1. PLM razem z parą rosyjskich myśliwców z 233. PLM. Jak wynikało z raportów, zniszczono kilkanaście pojazdów mechanicznych nieprzyjaciela. Dzień ten w PRL stał się Świętem Polskiego Lotnictwa (od 1950r. do 1989r.).
Do styczniowej ofensywy (1945 rok) Pułk niemal codziennie wykonywały loty bojowe. Ponieważ samoloty niemieckie na niebie pojawiały się rzadko, więc do walk dochodziło sporadycznie. Musimy pamiętać, że Niemcy już wówczas przygotowywali się do obrony swojego kraju na granicy Odry i Wału Pomorskiego. Głównymi zadaniami Polskich lotników była osłona szturmowców i rozpoznanie.
Podczas prowadzonej ofensywy styczniowej w dniach 16-22.01.1945 roku, 1. PLM wykonał 221 lotów bojowych w czasie 215 godzin. W dniu 19.01.1945 roku, 1. PLM osłaniał komunistyczną defiladę zwycięstwa w Warszawie.
W dniu 22.01.1945 roku, Pułk został przebazowany na lotnisko w Sannikach. W lutym 1945 roku, Pułk został przeniesiony na lotnisko w Bydgoszczy, aby wziąć udział w walkach o Wał Pomorski. Miesiąc później (marzec 1945r.) Pułk operował już z Mirosława. W marcu 1945 roku, 1. PLM zaczął otrzymywać samoloty Jak-9 M i Jak-9 T. Loty bojowe polegały głównie na osłonie lotnictwa szturmowego (Jak-9 M), patrolowaniu, rozpoznawaniu (Jak-9 D) i swobodnemu polowaniu na nieliczne już myśliwce wroga. Zdarzały się także ataki na cele naziemne (Jak-9 T). W kampanii Pomorskiej w dniach od 2.02. do 13.04.1945 roku, 1. PLM wykonał 213 lotów bojowych w czasie 276 godzin. Stoczono 8 walk powietrznych i przeprowadzono 121 ataków na cele naziemne. Stracono 4 pilotów i 4 samoloty. Następnie, aby móc wziąć udział w operacji berlińskiej Pułk przeniesiono na lotnisko Baranówka, a potem Lauenberg ( w dniu 12.04.1945 roku) i Mohtlow, gdzie Pułk zakończył swoje działania bojowe. W walkach o zdobycie Berlina 1. PLM zestrzelił 8 wrogich samolotów. Bilans 9 miesięcy walk (23.08.1944r. – 6.05.1945r.) dla 1. PLM to; 1 401 loty bojowe, w czasie 1 393 godzin, stoczono 56 walk powietrznych, zestrzelono 9 samolotów (8 Fw 190, 1 Bf 109), na ziemi zniszczono 10 baterii plot, 1 moździerz 611 mm, 60 samochodów, 10 parowozów, 3 pociągi, 1 samolot Ju 52 na ziemi. Pułk utracił; 15 osób, w tym mjr Tadeusz Wicherkiewicz wziętego do niewoli. Stracono 5 Jak-1 i 7 Jak-9.
9., 10., 11. PLM.
W planach rosyjskich, w czasie II wojny światowej, było utworzenie Polskiego Związku Lotniczego, jako 3. Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego. Z powodu braku odpowiedniego sprzętu przystąpiono do formowania 3. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego w składzie trzech pułków myśliwskich, którym nadano oznaczenia 9. PLM, 10. PLM, 11. PLM.
Podstawą był rozkaz operacyjny Naczelnego Dowództwa Armii Rosyjskiej z dnia 7.09 (08).1944 roku oraz Zarządzenie Wykonawcze Sztabu Generalnego Armii Rosyjskiej, w którym była mowa o powołaniu 1. Mieszanego Korpusu Lotniczego. Miejscem formowania była osada Karłówka na Ukrainie, okolice miast Charków i Kazań. Formowanie rozpoczęto w dniu 20.09.1944 roku. Korpus utworzono w okresie od września 1944 roku do stycznia 1945 roku.
W skład korpusu wchodziła 3. DLM (dywizja lotnictwa myśliwskiego). Jej formowanie rozpoczęto na bazie 10. BSz-T (brygady szkolno-treningowej) z 2. AL (armii lotniczej).
W skład 3 DLM weszły następujące pułki: 9. PLM, 10. PLM, 11. PLM.
Pułki te początkowo stacjonowały w Karłówce, około 100 km na południowy-zachód od Charkowa. Otrzymały one samoloty myśliwskie z 248. PLM z Krasnogrodu, który w tym czasie miał niepełny stan osobowy. Dowódcą dywizji mianowano ppłk Wasyla Dobraszowa (?).
Od dnia 17.09.1944 rokur. na lotnisku Krasnogród rozpoczęto szkolenie pilotów z 9 PLM, a na lotnisku Karłówka pilotów z 10 PLM i 11 PLM. Jako podstawowe uzbrojenie przewidywano samoloty; Jak-9 M, Jak-9 T i Jak-9 D, chociaż w pierwszych miesiącach podstawowym samolotem stał się Jak-1 M. Gotowość do rozpoczęcia działań wojennych osiągnięto z początkiem 1945 roku, a w dniu 20.01.1945 roku, przystąpiono do przebazowania dywizji na teren Polski, chociaż rozkaz Dowódcy Lotnictwa CCCP został wydany dopiero w dniu 24.01.1945 roku. Rosjanie bardzo dbali o to, aby Polacy nie walczyli na terenach Wschodniej Rzeczpospolitej Polskiej, a do walki przystąpili dopiero po przekroczenie linii rzeki Bug. 3. DLM otrzymała rozkaz stacjonowania na lotnisku węzła kutnowskiego. Rejon Sochaczewa i Kutna. Przebazowanie przeprowadzono w kilku rzutach powietrznych i kołowych, a zakończono w marcu 1945 roku. Następnie pułki przeniesiono na zachód bliżej frontu.
Finałowym akordem działań wojennych stał się udział Polskich jednostek w operacji berlińskiej. W walkach wzięły udział 1. PLM, 9. PLM, 10. PLM, 11. PLM. Dominowały zadania rozpoznawcze nad zachodnimi rejonami Brandenburgii. W walkach powietrznych zniszczono 16 samolotów niemieckich i kolejne 4 samoloty na ziemi. Zniszczono wiele samochodów, czołgów, wozów bojowych, wagonów, parowozów. W Polskim Lotnictwie były użytkowane wszystkie podstawowe wersje myśliwców Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9.
Okres pokoju. 1945-1950 rok.
W dniu zakończenia II wojny światowej Pułk otrzymał (jak wszystkie Polskie jednostki utworzone na terenie CCCP) rozkaz powrotu do Polski. Przebazowanie zakończono w dniu 10.05.1945 roku. Pułki oczekiwały na przydzielenie nowych zadań na czas pokoju. Zmniejszono skład osobowy i ograniczono liczbę lotów szkolnych.
Z chwilą zakończenia działań wojennych w Ludowym Wojsku Polskim były niemal wszystkie samoloty z rodziny Jak. Najwięcej na froncie było samolotów Jak-9 M (około 140 sztuk), uzupełnione wersjami Jak-9 T (około 25 sztuk) i Jak-9 D (około 6 sztuk). Na zapleczu było po kilka maszyn innych wersji.
Po wojnie, myśliwce Jak-1 M używane były w Polsce do lutego 1946 roku.
W lipcu 1945 roku, sprowadzono do Polskiego Wojska około 20 maszyn dwumiejscowych Jak-9 W, przeznaczonych do szkolenia pilotów. Od 1947 roku, Wojsko Polskie otrzymało pierwsze myśliwce powojennej produkcji, w postaci maszyn Jak-9 P.
Samoloty Jak-9 D używano w 1. PLM Warszawa oraz w 14. Pułku Rozpoznania Lotniczego i Korygowania Ognia Artylerii, który włączono w struktury Polskiego Wojska.
Samoloty Jak-3 używane były podczas wojny i po wojnie w Ludowym Lotnictwie Polskim. Były one głównie w kluczach dowódców pułku. Łącznie w Wojsku Polskim użytkowano około 25 maszyn Jak-3.
Jedynie 8 maszyn Jak-7 B używało Ludowe Lotnictwo Polskie do treningu w 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. Nieco więcej używano w Polsce szkolnych Jak-7 W (około 22 sztuk), także do celów transportowych i kurierskich. Samoloty Jak-7 W i Jak-7 B eksploatowano w Polsce od września 1943 roku do 23.09.1946 roku, kiedy to wykonano ostatni lot.
W dniu 24.01.1946 roku, doszło do zatwierdzenia nowej organizacji Polskiego Lotnictwa Wojskowego. Rozkazem Naczelnego Dowódcy WP powstają nowe związki taktyczne. Między innymi 1. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego ze składem; 1. PLM „Warszawa”, 2. PLM (poprzedni 10. PLM), 3. PLM (poprzedni 11. PLM). Pułki planowano ulokować odpowiednio w Warszawie, Krakowie i Poznaniu lub Wrocławiu. Dla 1. PLM i wojsk rosyjskich, wybudowano nowoczesne lotnisko Bemowo. Zanim jednak lotnisko Bemowo zostało oddane do użytku 1. PLM przebazowano do Modlina, gdzie kontynuowano szkolenie na samolotach tłokowych Jak-9.
Podstawowym samolotem został Jak-9 P. Były to pierwsze samolot myśliwski w Lotnictwie Polskim zbudowano po zakończeniu wojny. Przyjęto ich na stan około 100 sztuk. Myśliwce z napędem tłokowym zaczęto wycofywać od 1950 roku.
Samoloty Jak-9 W były najdłużej użytkowanymi samolotami myśliwskimi o napędzie tłokowym użytkowane w Lotnictwie Polskim, bo do września 1959 roku.
W Ludowym Wojsku Polskim użytkowano; Jak-1 M – około 75 sztuk, Jak-3 – około 25 sztuk, Jak-7 B – około 8 sztuk, Jak-7 W- około 22 sztuki, Jak-9 – 1 sztuka, Jak-9 M – około 140 sztuk, Jak-9 T – około 25 sztuk, Jak-9 D – około 6 sztuk, Jak-9 W – około 20 sztuk, Jak-9 P – około 100 sztuk.
Egzemplarze muzealne w Polsce:
Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni – Jak-9 P, nr taktyczny 2, użytkowany w Eskadrze Lotnictwa Marynarki Wojennej do 1956 roku. Przekazany do zbiorów muzealnych 12.12.1956 roku, jako dar Dowództwa Marynarki Wojennej.
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie – Jak-9 P, nr taktyczny 23, użytkowany w 1. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego od 1947 roku do 1950 roku. Przekazany do zbiorów muzeum 10.08.1950 roku, jako dar Dowództwa Wojsk Lotniczych.
Pomimo użytkowania około 422 myśliwców rodziny "Jak" w Wojsku Polskim zachowały się tylko dwa egzemplarze. Lecz podobnie było w innych krajach Europy Wschodniej. Świadczy to o wyjątkowo niskiej jakości tych konstrukcji, które nie wytrzymały próby czasu.
Konstrukcja
Samoloty myśliwskie Jak-1 – Jak-9 to jednosilnikowe, jednomiejscowe dolnopłaty. Istniały odmiany dwumiejscowe szkolno-bojowe. Konstrukcja mieszana; drewniano-metalowa (stal i duraluminium). Wraz ze zwiększaniem dostaw duraluminium z USA, procentowy udział tego stopu metalu w konstrukcji płatowca wzrastał.
Skrzydła.
Skrzydła konstrukcji drewnianej, dwudźwigarowe, pokryte sklejką. Lotki kryte płótnem. Z czasem konstrukcja lotek była metalowa. Samolot Jak-3 otrzymał skrzydło o konstrukcji metalowej, dwudźwigarowe, pokryte sklejką i płótnem. Jak-7 miał skrzydło drewniane jak Jak-1. Z uwagi, że Jak-7 postawał jako samolot dwumiejscowy, to w tyle pozostała przestrzeń bagażowa. Jak-9 otrzymał skrzydło o konstrukcji metalowej.
Kadłub samolotu.
Kadłub technologicznie podzielony jest na część przednią i zasadniczą. Przednia część składa się z silnika zamontowanego na łożu. Całość okryta tłoczonymi blachami stalowymi i duraluminiowymi. Kadłub zasadniczy wykonano, jako stalowa kratownica, łączona przy pomocy spawania. W części środkowe pokryty sklejką. W pozostałej części kryty płótnem.
Kabina pilota zamknięta, oszklona pleksiglasem. Wiatrochron stały. Zwykle wykonana z szyby pancernej o grubości 65 mm. Za pilotem czasami montowano także szybę pancerną. Owiewka odsuwana do tyłu. Z powodu małej przejrzystości pleksiglasu piloci często latali z otwartymi owiewkami. Tylne oszklenie, z uwagi na brak pleksiglasu, często wypełniano sklejką. Fotel pilota był od tyłu lekko opancerzony. Jak-3 w kabinie otrzymał dodatkową osłonę pancerną w lewej burcie.
Usterzenie samolotu.
Usterzenie klasyczne, konstrukcji drewnianej pokryte sklejką. Stery konstrukcji metalowej (duraluminium) pokryte płótnem.
Podwozie samolotu.
Podwozie z kołem ogonowym. Podwozie główne chowane w skrzydła w kierunku kadłuba. Pokrywy komory podwozia posiadały pełne lub niepełne zakrycie pokrywami. Kółko ogonowe początkowo chowane. Później pozostawiano je niechowane. W samolotach Jak-9 kółko ogonowe ponownie jest chowane.
Zespół napędowy.
Silnik: rzędowy 12-cylindrowy w układzie V. Silnik chłodzony cieczą. Instalacja olejowa także chłodzona:
Jak-1/-7 – M-105P lub M-105PA – moc 1 100 KM na wysokości 2 000 m, 1 050 KM na 4 000 m. Chłodnica cieczy pod kadłubem, na wysokości krawędzi spływu skrzydeł i tylnej części kabiny pilota. Chłodnica oleju pod silnikiem.
Jak-1/-7/-9 – M-105PF – moc na małej wysokości 1 260 KM (700 m), na średniej wysokości 1 180 KM (2 700 m).
Jak-3/-9 – WK-105PF2. Moc na średniej wysokości 1 240 KM. Chłodnica cieczy pod kadłubem, na wysokości kabiny pilota. Chłodnica oleju w centropłacie, z wlotami powietrza u nasady skrzydeł.
Jak-3/-9 – WK-107A. Moc na małej wysokości 1 650 KM (1 800 m), na średniej wysokości 1 500 KM (3200 m).
Wlot powietrza do gaźnika u nasady lewego skrzydła.
Śmigło trzyłopatowe. Średnica 3,0 m: Metalowe przestawialne (WISz-61P na Jak-1, WISz-105SW na Jak-1b). Drewniane nieprzestawialne w locie (WISz-105D-50 na Jak-1b).
Zapas paliwa: Jak-1 – 408 litrów w 4 zbiornikach w skrzydłach. Jak-3 – 270 litrów w 2 zbiornikach w skrzydłach i jednym wyrównawczym w kadłubie.
Uzbrojenie:
Jak-1: działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (120-130 nabojów) i 2 zsynchronizowane karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS nad silnikiem (po 750 nabojów) (salwa sekundowa 1,856 kg). Jak-1b: działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (140 nabojów) i 1 zsynchronizowany wkm 12,7 mm UBS po lewej stronie nad silnikiem (200 nabojów). Jak-1 – Od października 1941 roku (43. seria) montowano pod skrzydłami 6 prowadnic dla niekierowanych pocisków rakietowych RS-82. Zaprzestano je montować w maju 1942 roku, z uwagi na pogorszenie osiągów samolotu (skompletowano w tej wersji 1 148 samolotów). Ponownie, na większości samolotów z silnikiem M-105PF (od 80. do 126. i od 148. serii do końca) montowano cztery wyrzutnie pocisków rakietowych RS-82 i dwa wyrzutniki dla bomb 100 kg, lecz z powodu obniżenia osiągów samolotu, na wielu z nich były one demontowane w jednostkach. Pociski RS-82 mogły służyć do zwalczania grup bombowców lub celów naziemnych. Jak-3: działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i 2 zsynchronizowane wkm 12,7 mm UBS nad silnikiem (po 150 nabojów) (pierwsze 197 samolotów – działko i jeden wkm). Jak-3P: działko 20 mm B-20M strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i 2 zsynchronizowane działka 20 mm B-20S nad silnikiem (po 130 nabojów) (masa salwy sekundowej: 3,52 kg). Jak-3 WK-107A: działko 20 mm B-20M strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i zsynchronizowane działko 20 mm B-20S nad silnikiem (120 nabojów). Jak-7UTI: 1 zsynchronizowany karabin maszynowy 7,62 mm SzKAS nad silnikiem. Jak-7, 7A: 1 działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i 2 zsynchronizowane karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS nad silnikiem (po 750 nabojów – Jak-7, 500 nabojów – 7A) (salwa sekundowa 1,856 kg). Jak-7B: 1 działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła i 2 zsynchronizowane wkm 12,7 mm UBS nad silnikiem (140 i 260 nabojów) (salwa sekundowa 2,72 kg). Jak-7 – Do 10.05.1942 roku, montowano pod skrzydłami 6 prowadnic dla niekierowanych pocisków rakietowych RS-82 lub wyrzutniki dla bomb 25-100 kg. Zaprzestano je montować z uwagi na pogorszenie osiągów samolotu. Pociski RS-82 mogły służyć do zwalczania grup bombowców lub celów naziemnych. Jak-9, 9D, 9M: 1 działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i 1 zsynchronizowany wkm 12,7 mm UBS nad silnikiem (200-220 nabojów). Jak-9T: 1 działko 37 mm NS-37 strzelające przez wał śmigła (32 naboje) i 1 zsynchronizowany wkm 12,7 mm UBS nad silnikiem (200-220 nabojów). Jak-9U, P: 1 działko 20 mm SzWAK strzelające przez wał śmigła (120 nabojów) i 2 zsynchronizowane wkm 12,7 mm UBS nad silnikiem (po 170 nabojów). Jak-9UT: 1 działko 37 mm NS-37 strzelające przez wał śmigła (30 nabojów?) i 2 zsynchronizowane działka 20 mm B-20S nad silnikiem (po 120 nabojów).
Wyposażenie:
Radiostacja montowana na samolotach składała się z odbiornika PSI-4 "Maliutka" i nadajnika PSI-3 "Orieł". Pierwsze samoloty nie miały radiostacji, następnie odbiorniki montowano, na co dziesiątym, później co piątym, co trzecim, a od 20.08.1942 roku na każdym samolocie. Nadajniki również montowano na co dziesiątym (maszyny dowódców), od 20.08.1942 roku, na co piątym, a od 1.10.1942 roku, na co trzecim samolocie.
Dane T-T samolotów Jak-1 – Jak-9:
Zestawienie
Samolot myśliwski Jak-1, Jak-3, Jak-7, Jak-9 w Wojsku Polskim
Opracował Karol Placha Hetman