Poznań 2018-12-22
Lotnisko Ławica – Poznań
Część 3.
Ławica 1919-1939.
W niepodległej Polsce.
W dniu 3 maja 1919 roku, z okazji Święta Konstytucji 3 Maja, na polu wzlotów Lotniska Ławica urządzono ogromną paradę wojskową z udziałem piechoty, kawalerii, artylerii i lotnictwa.
We wrześniu 1919 roku, Lotnisko Ławica stało się miejscem pierwszych w niepodległej Rzeczypospolitej Polski zawodów sportowych i pokazów lotniczych. W związku z tym na łamach gazet ukazała się odezwa zapowiadająca planowanie pokazów i konkursów lotniczych na dzień 28 wrzesień 1919 roku. Impreza trwała dwa dni. Na pokazy przybyło kilka tysięcy widzów. W konkursie pilotażu startowało 10 zawodników, w akrobacji 5 zawodników, w zadaniach bojowych 7 zawodników. Dla publiczności organizowano przeloty samolotem pasażerskim oraz wzloty balonem.
Już w dniu 30 października 1919 roku, w gmachu Towarzystwa Przyjaciół Nauk, odbyło się oficjalne zainaugurowanie działalności Aeroklubu Polski. Przyjęto statut i wybrano władze. Warto wspomnieć, że jednym z celów było stworzenie „wielkiej floty handlowej napowietrznej”.
Aeroklub Polski początkowo działał tylko w Wielkopolsce i to on w kwietniu 1920 roku, na konferencji generalnej FAI w Paryżu, został przyjęty na członka tej organizacji.
W dniu 10 maja 1921 roku z Lotniska Ławica wystartowały dwa samoloty w pierwsze w Polsce loty komercyjne, do Warszawy i do Gdańska. Na pokładach samolotów była poczta, a firmą było przedsiębiorstwo Aerotarg. Już w 20-tych latach XX wieku Lotnisko Ławica funkcjonowała w sieci połączeń pasażerskich i pocztowych na linii Warszawa-Poznań-Berlin-Paryż.
W dniu 11 sierpnia 1923 roku, założono spółkę akcyjną pod nazwą Wielkopolska Wytwórnia Samolotów – „Samolot”. Co prawda, początkowo firma nie mieściła się przy Lotnisku Ławica, ale była silnie z nim związana. Firma powstała z inicjatywy prezesa Związku Lotników Polskich Czesława Wawrzyniaka. W dniu 27 kwietnia 1924 roku odbyło się uroczyste poświęcenie fabryki z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej profesora Stanisława Wojciechowskiego.
Wielkopolską Wytwórnię Samolotów „Samolot” zorganizowano w rejonie skrzyżowania obecnej ulicy Polnej i Rokietnickiej. Ulica Polna zawsze była Polną. Nawet za Prusaków nazywała się Feldstrasse (Feld znaczy pole). Polskojęzyczna nazwa została ustalona 29 sierpnia 1919 roku i ponownie, po okupacji w 1945 roku. Ulica Polna biegnie z południa na północ. W 1919 roku ulica Polna była ulicą, która ograniczała zwartą zabudowę Poznania po wschodniej stronie, od nielicznej zabudowy wiejskiej i pól uprawnych po stronie zachodniej. Po wschodniej stronie ulicy Polnej mieściły się koszary 6. Pułku Grenadierów V Korpusu Armii Pruskiej, zajęte przez Wojsko Polskie. Ulica Rokietnicka na planie Poznania pojawia się dopiero w 1956 roku. Została zaprojektowana jednak dekadę wcześniej, o czym świadczy plan Poznania z 1948 roku. Wcześniej były tu pola i ogródki działkowe. Zbudowane w WWS „Samolot” samoloty transportowano zaprzęgami konnymi na Lotnisko Ławica.
Pierwszym samolotem zbudowanym w wytwórni od podstaw był Hanriot-14, który w dniu 22 lutego 1925 roku, został ochrzczony. Początkowo budowano samoloty na licencji francuskiej. Korzystano także z francuskich sposobów organizacji pracy.
Fabryka opracowała i wykonała prototypy samolotów; SP-1 (inżyniera Piotra Tułacza), Hanriot-28 S (sanitarny), Bartel BM-2 (inżyniera Ryszarda Bartela, szkolny) oraz kolejne jego konstrukcje; BM-4 a/b/c/d/e, BM-5 a/b/c, BM-6. Łącznie zaprojektowano i zbudowano 12 konstrukcji, z których kilka produkowano seryjnie.
Miesięcznie budowano około 20 samolotów. Maksymalnie można było zbudować 35 maszyn, w ciągu miesiąca. Fabryka wykonywała także remonty silników, w tempie 30 sztuk/miesiąc.
W dniu 12 września 1929 roku, na skutek zwarcia w instalacji elektrycznej wybuch pożar. Straty były ogromne. Spłonęło 10 nowych samolotów i nowo sprowadzone maszyny. Z ogromnym poświęceniem fabrykę odbudowano i powrócono do produkcji samolotów. Mimo to w marcu 1931 roku, dyrekcja firmy ogłosiła upadłość. W ciągu 5 lat produkcji zbudowano 297 samolotów. Obiekty byłej fabryki przejął 3. Pułk Lotniczy w Poznaniu i na ich bazie urządzono wojskowe warsztaty.
W latach 30-tych Lotnisko Ławica otrzymało pierwszą utwardzoną drogę startową. Budowa nowej drogi startowej (RWY) była koniecznością. Dotychczasowe pole wzlotów było prostokątne i ze spadkiem w kierunku południowym. Podczas startu taki układ bardzo ułatwiał rozbieg samolotom. Ale lądowanie było tylko z kierunku południowego, pod stok. Kiedy lądowanie było nieudane, nie było szans na ponowny start, bo na końcu były hangary. Nową drogę startową umieszczono na nowym terenie (kierunek wschód-zachód), który był nieco podmokły. Dlatego zdecydowano się na drogę utwardzoną. Już wówczas nastąpił podział lotniska na część południową – komunikacyjną i północną – wojskową.
Rozbudowa Lotniska Ławica.
W Rzeczypospolitej Lotnisko Ławica stało się najważniejszym lotniskiem Wielkopolski. Tutaj umieszczono 3. Pułk Lotniczy. Na jego potrzeby zaczęto rozbudowywać bazę. Przede wszystkim zbudowano kolejne pięć dużych budynków. Na obecną chwilę trudno jest ustalić, w których latach powstały.
Pierwszy z nowych budynków to koszarowice, który domyka plac apelowy o strony północnej. Jego budowa spowodowała przesunięcie głównej bramy na północ w kierunku ulicy Dąbrowskiego.
Drugi budynek postawiono jeszcze bliżej ulicy Dąbrowskiego. Był on umieszczony najbliżej głównej bramy. Umieszczono w nim między innymi sztab 3. Pułku Lotniczego.
Trzeci budynek ulokowano w pobliżu głównego magazynu i pierwszego hangaru. Został przewidziany, jako kolejny magazyn dla powiększającej się jednostki.
Czwarty budynek to kolejny koszarowiec. W zamyśle miał domykać plac apelowy od strony zachodniej. Jednak jego postawienie wymagałoby rozebrania bocznic kolejowych. Dlatego zbudowano go dalej na zachód, a przed nim umieszczono nowy plac apelowy.
Piąty budynek to w zamyśle miał być sztab, domek pilota lub kasyno.
Szósty budynek został zbudowany nieco na uboczu w zachodniej części kompleksu koszarowego. Umieszczono w nim służbowe mieszkania dla kadry i ich rodzin.
W kolejnych latach zbudowano jeszcze kilka murowanych baraków. Drewniane baraki z okresu pruskiego zostały z czasem rozebrane. W ich miejscu zrobiono plac ćwiczeń.
Bocznica kolejowa została wydłużona do wschodniej części lotniska, czyli na teren stacji lotniczej. Jeden tor poprowadzono w kierunku południowym, a drugi w kierunku wschodnim. Ostatni remont torów na terenie Ławicy przeprowadzono w 1989 roku.
Bocznica kolejowa na lotnisko została poprowadzona ze stacji kolejowej Ławica. Stację tę oddano do użytku w 1902 roku. Obecnie (2019 rok) stacja ta nosi nazwę Poznań Wola. Bocznica kolejowa na lotnisko został przerwana w 90-latach XX wieku, kiedy to rozpoczęto modernizację węzła drogowego ulicy Dąbrowskiego. Warto wspomnieć, że ulica Dąbrowskiego została wytyczona w 1828 roku, jako szosa pocztowa z Poznania do Berlina. W XIX wieku dyliżans pocztowy tę drogę pokonywał w 26 godzin.
Kiedy zbudowano główne obiekty koszarowe 3. Pułku Lotniczego część koszarowa sięgała już do ulicy Dąbrowskiego. Miała powierzchnię około 17 hektarów.
Najbliżej ulicy Dąbrowskiego umieszczono park samochodowy. Jego garaże, w okresie 2017-2018 zostały wyremontowane i przeznaczone na muzeum broni pancernej, które do tej pory mieściło się w koszarach wojsk pancernych w Poznaniu.
Park lotniczy, czyli zaplecze typowo lotnicze, przechodziła w okresie 1919-2009 liczne zmiany. Powstawały nowe obiekty, a stare rozbierano. Tutaj była stacja paliw, do której dochodziły tory kolejowe. Z innych obiektów były tutaj: garaże, remiza straży pożarnej, wartownia, laboratoriom paliw i samrów.
3. Pułk Lotniczy.
3 Pułk Lotniczy został zorganizowany w dniu 20 lipca 1921 roku. Święto jednostki obchodzono w dniu 29 sierpnia. Pierwszym dowódcą mianowano pułkownika Aleksandra Serednicki. Podstawą do sformowania jednostki był rozkaz Ministra Spraw Wojskowych z 20 lipca 1921 roku.
W skład jednostki weszło: Dowództwo, V. Dywizjon Myśliwski z 13. oraz 15. Eskadrą Myśliwską, VII Dywizjon Wywiadowczy z trzema eskadrami (1., 5., 10. Eskadra Wywiadowcza), III Lotniczy Batalion Uzupełnień, Kwatermistrzostwo, Park Lotniczy, Port Lotniczy, Eskadra Treningowa, Pluton Radio, Pluton Foto, Szkoła Obsługi Technicznej.
W 1925 roku, w ramach reorganizacji lotnictwa rozformowano VII Dywizjon Wywiadowczy, a w jego miejsce sformowano dowództwa I i II Dywizjonu Lotniczego i 34 Eskadrę Lotniczą. Ponadto dokonano zmiany nazewnictwa i numeracji eskadr.
Po zakończeniu reorganizacji skład pułku wyglądał następująco: Dowództwo, I Dywizjon Lotniczy (31 Eskadra Lotnicza, 32 Eskadra Lotnicza), II Dywizjon Lotniczy (34 Eskadra Lotnicza, 35 Eskadra Lotnicza), III Dywizjon Myśliwski (111 Eskadra Myśliwska, 112 Eskadra Myśliwska(, Kwatermistrzostwo, Park Lotniczy, Port Lotniczy, Eskadra Treningowa, Pluton Radio, Pluton Foto, Szkoła Obsługi Technicznej.
W marcu 1926 roku rozpoczęto formowanie III Dywizjonu Lotniczego (33 i 36 Eskadry Lotnicze) i IV Dywizjonu Myśliwskiego (117 i 118 Eskadry Myśliwskie), lecz już w maju tego roku oba pododdziały zostały rozwiązane.
Dzień przed wybuchem II wojny światowej – 31 sierpnia 1939 r. – samoloty 3. Pułku zostały przebazowane na lotnisko Lublinek i jego lotniska polowe. Pozostawiono tylko trzy samoloty myśliwskie typu PZL-11 dla osłony Lotniska Ławica.
Pułk Lotniczy – dowódcy:
płk pil. Aleksander Serednicki (lipiec 1921-marzec 1922); ppłk pil. Camillo Perini (kwiecień 1922-kwiecień 1925); płk pil. Sergiusz Abżółtowski (maj 1925-czerwiec 1929); ppłk pil. Władysław Kalkus (lipiec 1929-sierpień 1933); ppłk obs. Edward Karaś (wrzesień 1933-październik 1937); ppłk pil. Tadeusz Jarina (listopad 1937-sierpień 1939).
Opracował Karol Placha Hetman