Szczecin 2007-11-22
4 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w Goleniowie,
a następnie
2 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków” w Goleniowie.
1944r. – 1993r.
Powstanie 2. Pułku Bombowców Nocnych. 1944 rok.
Historia 2. PLM rozpoczyna się w identyczny sposób jak 1. PLM Warszawa. W dniu 1.04.1944 roku, na terenie CCCP w miejscowości Grigoriewskoje utworzono 2. Pułku Nocnych Bombowców „Kraków”. Stało się to na podstawie rozkazu Nr 001 dowódcy 1. Armii Polskiej w CCCP, generała brygady Zygmunta Berlinga, o powołaniu Polskich Sił Powietrznych. Była to po 1. PLM „Warszawa” druga Polska jednostka lotnicza utworzona na Wschodzie. Pułk utworzono na bazie żołnierzy 3. Dywizji Piechoty im. Romualda Trauguta.
W dniu 30.08.1944 roku, 2. PNB „Kraków”, razem z 1. PLM „Warszawa” i 3. Pułku Lotnictwa Szturmowego, który w stu procentach był sowiecki, utworzyły 4. Pomorską Mieszaną Dywizję Lotniczą. W dniu 31.10.1944 roku, powstało Dowództwo Lotnictwa Wojska Polskiego, na czele, którego stanął sowiecki generał Wiktor Połonin.
Głównym przeznaczeniem 2. PNB „Kraków”, było organizowanie i szkolenie Polskich jednostek lotniczych. Pułk był podzielony na trzy eskadry. W połowie 1944 roku, stan osobowy pułku przedstawiał się następująco; 35 pilotów, 34 nawigatorów i 85 żołnierzy personelu naziemnego. Jedynym typem samolotu, w który wyposażono jednostkę był dwupłat Po-2 zwany popularnie Kukuryźnikiem.
Pierwszym dowódcą jednostki został pułkownik pilot Józef Smaga. Lecz już w czerwcu 1944 roku, dowódcą został major pilot Siemion Worobiow. W dniu 12.08.1944 roku, 2. PNB przebazowano na lotnisko polowe koło Woli Rawskiej blisko frontu. Tak Pułk rozpoczął swój szlak bojowy. W 2. PNB początkowo pilotami byli wyłącznie moskale. Polacy byli zazwyczaj tylko strzelcami pokładowymi. Stopniowo w miarę szkolenia nowej kadry pilotów, moskali zamieniano na Polskich pilotów.
Kamuflaż wszystkich samolotów Polskiego Lotnictwa Ludowego był identyczny jak samolotów rosyjskich. Już od początku istnienia lotnictwa na samolotach malowano polskie znaki rozpoznawcze – szachownice. Dotyczyło to zarówno samolotów pilotów polskich, jak i sowieckich ( w 3. Pułku Lotnictwa Szturmowego ). Wynikało to z umowy wojskowej między dowództwami obu wojsk. Podobnie jak to miało miejsce w Anglii, szachownice były małe i umieszczane z przodu samolotu, w okolicach silnika. Były one jednak nieco większe od używanych w Anglii (bok szachownicy 300-350 mm). Rolę właściwych znaków rozpoznawczych pełniły rosyjskie gwiazdy – jak wynika ze zdjęć, malowane były na trzy sposoby: gwiazda bez obwódki, gwiazda z białą, grubą obwódką, gwiazda z białą, grubą obwódką i cienką czarną. Charakterystyczny był też sposób malowania kołpaków śmigła – 1. PLM miała je w kolorze żółtym, 2. PNB – niebieskim, a 3. PLSz – białym.
Sowieckie gwiazdy rozpoznawcze zniknęły, już po wojnie, w dniu 11.07.1945 roku, kiedy gen. Wiktor Połynin wydał rozkaz o przemalowaniu gwiazd na szachownice. Miało to zostać wykonane do dnia 20.07.1945 roku.
Działania wojenne.
Działania wojenne pułk rozpoczął w dniu 11.09.1944 roku, biorąc udział w bombardowaniu zgrupowania 19. niemieckiej dywizji pancernej. Piloci Pułku udzielili niewielkiej pomocy Warszawskim Powstańcom, zrzucając sprzęt, amunicję i żywność. Pułk działał w tym czasie w rejonie Czerniakowa, Żerania, Błonic i innych miejscowości położonych w pobliżu Warszawy. Działania Pułku to między innymi prowadzenie lotów wywiadowczych, udział w walkach o wyzwolenie Warszawy, w styczniu 1945 roku. Pułk uczestniczył również w walkach na Wale Pomorskim, a także w walkach o Berlin.
W czasie 8 miesięcy udziału w walkach Pułk wykonał 2 121 lotów. 1/3 ogólnej ilości lotów to działania w rejonie Warszawy. Na rezultaty działań pułku (w okresie 38 nocy) składa się 266 zniszczonych dział i moździerzy, 2 387 samochodów, 8 wagonów kolejowych, 7 reflektorów przeciwlotniczych. Uderzenia pułku wywołały: 111 pożarów, zburzyły ok. 300 budynków, spowodowały 43 wybuchy składów paliw i amunicji oraz wyeliminowały z walki ok. 1 200 żołnierzy nieprzyjaciela. Pułk nie poniósł przy tym strat w ludziach. Zniszczonych zostało jedynie 5 samolotów.
Dokładnie w dniu zakończenia wojny, 8.05.1945 roku, Pułk otrzymał rozkaz powrotu do Polski. Został przebazowany na lotnisko w Bydgoszczy, gdzie stacjonował od 1945 roku do 1957 roku.
Lotniska na których bazował 2. PNB, w okresie drugiej wojny światowej:
Grigoriewskoje – od 1.04.1944r. do 3.06.1944r. Gostomel – od 4.06.1944r. do 16.08.1944r. Dys – od 17.08.1944r. do 18.08.1944r. Wola Rawska – od 17.08.1944r. do 12.01.1945r. Radzymin – od 13.01.1945r. do 23.01.1945r. Gaj – od 24.01.1945r. do 8.02.1945r. Bydgoszcz – od 9.02.1945r. do 11.03.1945r. Mirosławiec – od 10.03.1945r. do 14.04.1945r. Barnówko – od 13.04.1945r. do 21.04.1945r. Heckelberg – od 20.04.1945r. do 1.05.1945r. Möthlow – od 1.05.1945r. do końca wojny.
Dowódcy 2 PNB „Kraków”, w okresie II wojny światowej:
Ppłk Józef Smaga – od 1.04.1944r. do 1.08.1944r. Mjr Siemion Worobiow – od 2.08.1944r. do końca wojny (?).
Okres pokoju 1945r.-1946r. 2. PLSz „Kraków”.
Z końcem drugiej wojny światowej, wszystkie Polskie jednostki otrzymały rozkaz powrotu do Polski. W dniu 10.05.1945 roku, 2. PNB rozpoczął służbę na lotnisku w Bydgoszczy. Wiele jednostek zostało rozformowywanych, ale 2. PNB pozostał. Jednak został przezbrojony całkowicie w samoloty szturmowe. Zmienił się charakter wykonywanych zadań i oczywiście zmieniono nazwę na 2. PLSz „Kraków” ( pułk lotnictwa szturmowego ). Stało się to na mocy Rozkazu z dnia 1.09.1945 roku. Za udział w wojnie przeciwko wojskom niemieckim 2. PLSz „Kraków”, stacjonujący w Bydgoszczy, został odznaczony Orderem Virtuti Militari V Klasy.
Druga połowa 40-lat charakteryzowała się próbą utworzenia przez Polskę takiego lotnictwa, aby sprostało wymaganiom czasu pokoju. Planowano utworzyć trzy pułki myśliwskie, trzy pułki myśliwsko-szturmowe i jeden pułk bombowy.
W dniu 24.01.1946 roku, na mocy Rozkazu Naczelnego Dowódcy WP powstają nowe jednostki, inne są likwidowane, a pozostałe przeformowane. Na mocy tego Rozkazu powołano do istnienia 2. Dywizję Lotnictwa Szturmowego ze składem; 4. PLSz ( poprzedni 2. PLSz „Kraków” ), 5. PLSz ( poprzedni 3. PLSz ), 6. PLSz, 7. PBN ( Pułk Bombowców Nocnych ). Dywizja ta była składem Lotnictwa Wojska Polskiego. W dniu 1.09.1946 roku, 4. PLSz w Bydgoszczy otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Bydgoszczy.
Jednak druga połowa 40-lat to okres bardzo trudny dla Polskiego Narodu. Byliśmy pod coraz silniejszą dominacją sowiecką. Wielu naszych rodaków nie mogło powrócić do kraju, a ci którzy wrócili byli szykanowani, często więzieni i nierzadko skazywani na śmierć, za rzekome szpiegostwo na rzecz Zachodu. Ten los nie ominął Polskich lotników walczących w drugiej wojnie światowej na Zachodzie. Sowieccy oficerowie rządzili w Polskich dowództwach, a dorównywali im komuniści z Polskim rodowodem. Były też czystki, czyli usuwanie niewygodnych żołnierzy. Przykłady można mnożyć.
Jeśli chodzi o sprzęt latający to sytuacja wyglądała źle. Wciąż korzystano z samolotów, które brały udział w wojnie. Nowe samoloty pojawiły się dopiero w lutym 1949 roku, w postaci nienowoczesnych konstrukcji typu Ił-10. Co gorsza, to nie było widoku na nowoczesny sprzęt, gdyż sowieckie biura konstrukcyjne nie prowadził żadnych prac nad nowoczesnym samolotem szturmowym.
Na mocy Rozkazu z dnia 28.12.1953 roku, 4. PLSz otrzymała ponownie, po sześciu latach przerwy, nazwę własną „Kraków”. Tylko ten pułk i 1. PLM dostąpiły zaszczytu otrzymania nazwy wyróżniającej.
Lotnisko Goleniów.
Lotnisko obok Szczecina ma nazwę Goleniów-Glewice, a obecnie Port Lotniczy Szczecin. Położenie geograficzne 53,35 N 14,54 E. Elewacja 47 m npm. Lotnisko położone jest około 4 km na wschód od miasta Goleniów, przy drodze krajowej Nr 6. Lotnisko zostało wyposażone w jeden pas startowy (RWY) o wymiarach 2 500 m x 60 m. Orientacja pasa startowego 13/31. RWY posiada nawierzchnię betonową i asfaltową. W okresie 1957-1993, lotnisko było wykorzystywane, jako lotnisko wojskowe i okazjonalnie cywilne. Od 1993 roku, lotnisko jest tylko lotniskiem cywilnym, wykorzystywanym dla ruch pasażerskiego, cargo i dla lotnictwa sanitarnego. Osiedle oficerskie ulokowano w pobliskiej miejscowości Maszewo.
4 PLSz „Kraków” przeniesiony do Goleniowa. 1957 rok.
W 1957 roku, 4. PLSz został przebazowany z Bydgoszczy na lotnisko w Goleniowie, na którym stacjonował do momentu rozformowania w 1993 roku.
W 1957 roku, 4. PLSz przyjął na uzbrojenie samoloty Polskiej produkcji typu Lim-1 / 2. Wprowadzenie do uzbrojenia tych maszyn wywołało w pułku duże zmiany. Rozpoczęto szkolenie na samolotach z napędem turboodrzutowym. Nowy sprzęt pozwolił na wykonywanie także zadań myśliwskich, dlatego pułk stał się pułkiem myśliwsko-szturmowym, czyli 4. PLM-Sz „Kraków”. Wiosną 1960 roku, pułk otrzymał na wyposażenie pierwsze myśliwce Lim-5.
W 1960 roku, 4. PLM-Sz z Goleniowa podlegał bezpośrednio pod 8. Dywizję Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Bydgoszczy. W skład tej dywizji, oprócz 4. PLM-Sz wchodziły pułki; 5. PLM-Sz w Bydgoszczy i 48. PLM-Sz w Inowrocławiu. Z kolei 8. DLM-Sz podlegała pod Dowództwo Lotnictwa Operacyjnego z siedziba w Poznaniu.
4 PLM „Kraków”. 1963 rok.
W 1963 roku, w pułku nastąpiły kolejny zmiany. Ponieważ jednostka została wytypowana jako pułk, który został przezbrojony w naddźwiękowe myśliwce MiG-21, i stał się Pułkiem Lotnictwa Myśliwskiego. Potem nastąpiły kolejne zmiany organizacyjne. Pułk został wyłączony ze struktur 8. DLM-Sz, i został podporządkowany pod 5. BDLM ( Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego ) w Świdwinie. Dywizja ta posiadała w swoim składzie dwa pułki myśliwskie 4. PLM i 40. PLM.
Od 1964 roku, Pułk rozpoczął intensywne przeszkalanie pilotów i personelu technicznego na samoloty MiG-21. Oficjalnie szkolenie rozpoczęto w dniu 1.04.1965 roku. Pułk stał się prekursorem w wykorzystywania DOL ( drogowe odcinki lotniskowe ) dla samolotów MiG-21. Pierwszym pilotem, który dokonał lądowania i startu samolotem MiG-21, na drodze DOL był kpt. pilot Zbigniew Biedrzycki. Około 1967 roku, podstawowym typem samolotu w pułku był oczywiście samolot MiG-21: w wersjach PF ( około 5 egzemplarzy ) i PFM ( około 12 egzemplarzy ). Ale pułk dysponował jeszcze Polskimi samolotami Lim-2 / 5 ( około 15 egzemplarzy ).
Opis zdjęcia: Ten samolot MiG-21 nb 10 był używany w 4. PLM. Na kadłubie jest godło 4. PLM.
2 PLM „Kraków”. 1967 rok.
W 1967 roku, nastąpiła korekta w organizacji Lotnictwa Operacyjnego. 4. PLM otrzymał nowy numer i nazwę własną 2. PLM „Kraków”. Stało się to na podstawie Rozkazu Nr 07/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 4.05.1967 roku, w sprawie przekazania jednostkom wojskowym historycznych nazw i numerów oddziałów frontowych oraz ustanowienia dorocznych świąt jednostek. 2. PLM przejął tradycje rozformowanego 2. PLM w Krakowie-Czyżynach.
1971 rok.
5 Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego została przemianowana na 3. Brandenburską Dywizję Szturmowo-Rozpoznawczą. Stało się to na podstawie zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Nr 012/Org z dnia 6.03.1971 roku. Równocześnie, Szef Sztabu Wojsk Lotniczych Nr 03 z dnia 27.03.1971 roku, zmieniono podległości pułków. Dlatego 3. BDLSz-R otrzymał 8. PLSz z Mirosławca, 32. PLRTiA z Sochaczewa. Pozostał 40. PLM przemianowany na 40. PLSz i przezbrojony w samoloty szturmowe. 2. PLM z Goleniowa wyszedł ze struktur 3. BDLSz-R i od tej pory bezpośrednio podlega pod Poznań. Ta organizacja pułku trwa najdłużej, bo aż do 1990 roku.
1990 rok.
Przemiany społeczno-polityczne w Polsce 1989 roku, musiały także doprowadzić do zmian w Lotnictwie Polskim. Na podstawie Rozkazu MON z dnia 1.07.1990 roku, nastąpiło połączenie Wojsk Lotniczych, zwanych poprzednio Lotnictwem Operacyjnym z Wojskami Obrony Powietrznej Kraju. W ten sposób powstały Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej. W takiej sytuacji 2. PLM „Kraków” trafił do 2. Korpusu Obrony Powietrznej, ze Sztabem i Dowództwem w Bydgoszczy.
W tym czasie pułk na stanie posiadał 24 samoloty MiG-21 M / MF i 5 samolotów MiG-21 UM.
1993 rok.
Zarządzeniem dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej Nr 90 z dnia 23.09.1993 roku, i rozkazem dowódcy 2. KOP Nr 46 z dnia 12.10.1993 roku, 2. PLM „Kraków” z dniem 31.12.1993 roku, został rozformowany. W dniu 10.01.1994 roku, odbyła się ostatnia zbiórka pułku. Posiadane samoloty przekazano do innych pułków lotniczych, między innymi do 1. PLM „Warszawa”. Ostatnie maszyny odleciały z lotniska w Goleniowie we wrześniu 1993 roku.
Wspomnienia.
W 10-rocznicę odlotu ostatnich myśliwców z pułku w Goleniowie zorganizowano zbiórkę byłej kadry zawodowej i dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej na murze nowo wybudowanego portu lotniczego. Pułk przez cały okres swej działalności należał do przodujących jednostek Polskiego lotnictwa. Odznaczony został ( już w 1945 roku ) Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy oraz krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski ( w 1975 roku ) Honorowe pamiątki i odznaki, jakie otrzymał Pułk to między innymi: Gryf Pomorski, Złota Odznaka "Za pracę społeczną dla Krakowa", "Za zasługi dla Aeroklubu", "Zasłużony dla lotnictwa", Honorowa Odznaka I stopnia za zasługi dla PLL "LOT".
Sala Pamięci 2 PLM "Kraków". 2005 rok.
Przez kilka lat, w Goleniowie w zabytkowej Bramie Wolińskiej, oprócz Punktu Informacji Turystycznej i Sali Historii Miasta mieściła się również Sala Pamięci 2. PLM "Kraków". To właśnie tu, po rozwiązaniu pułku przeniesiono część eksponatów, które znajdowały się w Sali Tradycji 2. PLM na terenie jednostki. Można tu było obejrzeć księgi pamiątkowe, albumy z setkami zdjęć, wycinki z czasopism traktujące o pułku, jego dokonaniach i osobach, pamiątkowe puchary, modele samolotów oraz kilka elementów sprzętu i wyposażenia. Sala Pamięci funkcjonowała dzięki życzliwości władz miasta i dbałości pracujących tu osób. Lecz sala została zlikwidowano, a eksponaty przeniesiono. (Nie mamy informacji gdzie?) To co pozostało jest zawarte na kilku zdjęciach pana Janusz Klus, które kilkanaście lat temu znaleźliśmy w internecie. W internecie nie ma już żadnych informacji o Sali Pamięci 2 PLM Kraków.
Lim-2 nb 1967. rok.
W 1967 roku, w Goleniowie, przed Garnizonowym Klubem Oficerskim ustawiono na postumencie samolot PZL Lim-2, na którym umieszczono fikcyjny numer burtowy 1967, który jest datą. Samolot był przenoszony kilka razy. ostatecznym miejscem było skrzyżowanie ulic Szkolnej i Jagiełły. Kiedy rozformowano 2 PLM, miasto nie było zainteresowane symboliczną kosmetykę i koniecznymi naprawami. Przed ze złomowaniem samolot uratowała decyzja o przeniesieniu eksponatu do 22 Bazy Lotniczej w Malborku! W dniu 2006-07-20 roku, samolot zdjęto z cokołu i przewieziono do Malborka. Dowództwo jednostki w Malborku zgodziło się przejąć samolot, który po wyremontowaniu został ustawiony jako pomnik na terenie bazy.
MiG-21 UM nb 9353. 2008 rok.
W 2008 roku, w Goleniowie, przed urzędem miasta ustawiono na postumencie samolot MiG-21 UM nb 9353 / nr 516999353. Samolot został dostarczony do Polski w 1981 roku. Zakończył służbę w Łasku 10. ELT, w 2003 roku. W 2015 roku, samolot poddano renowacji.
Katastrofy, wypadki i awarie na MiG-21 Pułku w Goleniowie.
1 W dniu 8.03.1967 roku, katastrofie MiG-21 F-13 z 4 PLM Goleniów. Pilot porucznik Paweł Kacprzak zginął. Okolice miejscowości Wierzchosław.
2 W dniu 24.08.1973 roku, katastrofie uległ MiG-21 F-13 z 2 PLM, nad wyspą Wolin. Pilot porucznik Jan Turowski zginął. Przyczyn katastrofy nie ustalono. W tym czasie panowały złe warunki atmosferyczne.
3 W dniu 12.12.1980 roku, katastrofie uległ MiG-21 PFM z 2 PLM Goleniów w okolicach miejscowości Wierzchosłwa. Pilot podpułkownik Henryk Halka zginął. Podpułkownik Henryk Halka był dowódcą Pułku. Był kandydatem na Polskiego kosmonautę w grupie czterech osób. Zginął tuż po starcie z Lotniska Goleniów w DTWA. Jednoznacznych przyczyn katastrofy nie ustalono.
4 W dniu 12.05.1983 roku, wypadkowi uległ MiG-21 PFM z 2 PLM na lotnisku Goleniów. Pilot porucznik Wiesław Kalicki katapultował się na wysokości 3 900 m.
5 W dniu 1.09.1983 roku, wypadkowi uległ MiG-21 PFM z 2 PLM nad poligonem Nadarzyce. Pilot kapitan Roman Jóźwik przeżył.
6 W dniu 2.12.1983 roku, wypadkowi uległ MiG-21 MF z 4 PLM w okolicy miejscowości Rychowa. Porucznik Eugeniusz Wojciechowski. Los pilota nieznany.
Opracował Karol Placha Hetman