Kraków 2017-05-09
Szkolenie lotnicze w Polsce.
Część 3.
1919-1920.
Bydgoszcz.
Pod koniec wielkiej wojny światowej, w 1918 roku na Lotnisku Bydgoszcz było zaledwie 14 - 16 samolotów, 10 osób kadry i około 100 osób obsługi naziemnej. Większość z nich była Polakami. Funkcjonowała tutaj szkoła obserwatorów lotniczych. W chwili wybuchu Powstania Wielkopolskiego dwóch pilotów Polaków (Antoni Bartkowiak i Alojzy Błażyński), którzy służyli w jednostce, uciekło do Wielkopolskich Oddziałów Powstańczych.
W styczniu 1920 roku, Miasto Bydgoszcz oficjalnie wróciło do Polski. Władze Polskie przejęły Lotnisko Bydgoszcz wraz z budynkami i infrastrukturą. Natomiast sprzęt, maszyny, urządzenia, części zapasowe, paliwa, oleje i smary zostały wywiezione przez wojsko niemieckie. Wszystkie magazyny i hangary zostały wyczyszczone i pozamiatane. Wojna nie zniszczyła infrastruktury Lotniska. Ani razu Lotnisko nie było zbombardowane. Lotnisko należało do największych Lotnisk w Rzeczypospolitej Polskiej, ale świeciło pustkami. Niemcy oficjalnie mówili, że „Polska to państwo sezonowe i teoretyczne, i jak to wszystko się skończy, wszystko wróci w granice rzeszy.” Dlatego wielu obywateli niemieckich początkowo pozostało w Bydgoszczy.
Stosunkowo szybko z Poznania do Bydgoszczy przebazowano; 10. Eskadrę Wywiadowczą (12 samolotów typu Breguet) oraz 15. Eskadrę Myśliwską (12 samolotów typu Spad i Fokker). Obie eskadry wkrótce wysłano na wschodni front wojny z wojskami bolszewickimi (Rosjanami).
Z uwagi na duże zaplecze Lotniska Bydgoszcz podjęto decyzję o ulokowaniu tutaj niemal całego Polskiego szkolenia lotniczego. Ważnym aspektem była także duża odległość o toczącej się wojny z wojskami rosyjskimi. Umieszczenie całego szkolenia lotniczego w jednym ośrodku miało ułatwić sprawy organizacyjne.
W sierpniu 1920 roku, z Dęblina przeniesiono Francuską Szkołę Pilotów, która miała już nazwę 1. Szkoła Lotników. We wrześniu 1920 roku, do Bydgoszczy przeniesiono Niższą Szkołę Pilotów z Krakowa z Lotniska Rakowice. W dniu 1 grudnia 1920 roku, wydano rozkaz o scaleniu szkół. W dniu 1 stycznia 1921 roku, szkoły formalnie połączono i zamieniono na ośrodek szkolący pilotów, obserwatorów, strzelców i mechaników. W ten sposób Bydgoszcz stała się największym ośrodkiem szkolenia lotniczego w Polsce. Komendantem Szkoły został ppłk. pilot Jan Kieżun. Wkrótce, ośrodek otrzymał nazwę Szkoła Pilotów w Bydgoszczy, czasami nazywaną także Niższą Szkołę Pilotów w Bydgoszczy. W późniejszych latach szkoła ta przechodziła szereg reorganizacji, przekształceń i zmian nazw. Od połowy 20-lat scentralizowano tu szkolenie podoficerów zawodowych lotnictwa o różnych specjalnościach.
Niższa Szkoła Pilotów w Bydgoszczy funkcjonowała w latach 1920-1926. Uczniami byli żołnierze z innych rodzajów broni, bo w tym czasie Lotnictwo Wojskowe nie było osobnym rodzajem broni. Szkoła kształciła pilotów oficerów, którzy byli już obserwatorami. Przeszkalano także oficerów i podoficerów technicznych, podoficerów administracji lotnictwa i skierowanych do Szkoły przez jednostki wojskowe zawodowych szeregowych.
Szkolenie pilotów trwało jeden rok i nie polegało tylko na nauce pilotażu. Składało się z wykładów, zajęć praktycznych i lotów. Kursanci poznawali budowę silnika i płatowca. Odbywali zajęcia praktyczne w tamtejszych warsztatach. Poznawali zagadnienia z zakresu nawigacji, kartografii, terenoznawstwa, meteorologii. Uczyli się obsługi urządzeń radiołączności. Ważna była także taktyka użycia lotnictwa. Do 1924 roku, szkolono wyłącznie w elementarnym pilotażu, bo szkoła nie posiadała typowych samolotów bojowych. Na stanie były samoloty francuskie: Caudron G.III, Nieuport 18, Nieuport 23, Morane Saulnier MS-30E.1 oraz niemieckie: Brandenburg C.I, Albatros B.II. Od 1925 roku, na stan wprowadzono dobre samoloty liniowe francuskie: Breguet XIV, Potez XV.
W listopadzie 1926 roku, w związku z powstaniem Oficerskiej Szkoły Lotniczej, Niższa Szkołę Pilotów przekształcono w Centralną Szkołę Podoficerów Pilotów Lotnictwa (1926 - 1929). W latach 1920-1926, w Bydgoszczy wyszkolono około 630 pilotów. W trakcie nauki śmiercią lotnika zgięło 12 żołnierzy, a kolejnych 12 zostało rannych. Rozbito około 30 samolotów. Mimo to poziom szkolenia był wysoki.
Centralna Szkoła Podoficerów Pilotów Lotnictwa (1926 - 1929) była kontynuatorką dotychczasowego szkolenia lotniczego. Komendantem Szkoły był mjr pilot Tadeusz Prauss, a następnie płk pilot Jerzy Borejsza. Instruktorami byli między innymi: mjr pilot Jerzy Garbiński, mjr pilot Donat Makijonek, mjr pilot Bolesław Stachoń, kpt. pilot Zygmunt Pistl, por. pilot Janusz Meissner, por. pilot Bohdan Kleczyński, por. pilot Ludwik Szul.
W Szkole nadal stosowano wzorce francuskie: instrukcje, regulaminy, itp. Sprzęt był francuski. Używano samolotów Hanriot H.28, Hanriot H.19, Potez XV, Potez XXVII, Breguet XIV, Spad 61C.1 (1 egzemplarz), Caudron i kilka samolotów Morane Saulnier AR35EP2.
Nauka pilotażu w Centralnej Szkole Podoficerów Pilotów Lotnictwa składała się z trzech etapów: pilotaż wstępny, podstawowy i pilotaż na samolotach bojowych. W ramach teorii kursanci zdobywali wiedzę z dziedziny taktyki, użycia broni gazowej, terenoznawstwa, fizyki, budowy płatowca, budowy silnika, łączności, radiotelegrafii, mechaniki, aerodynamiki, meteorologii, astronawigacji, obrony przeciwlotniczej, struktur i historii Wojska Polskiego. Nauka trwała jeden rok.
W 1929 roku, Centralna Szkoła Podoficerów Pilotów Lotnictwa została włączona w skład Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy i została przemianowana na Szkołę Podoficerów Pilotów.
Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy powstało w 1928 roku i było jednostką, która dzisiaj moglibyśmy nazwać centrum logistycznym szkolenia lotniczego w Bydgoszczy. Centrum skupiało wszystkie szkoły i kursy lotnicze realizowane na terenie Lotniska Szwedowo. W 1929 roku, placówka otrzymała nazwę Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 2, która pod tą nazwę przetrwała do 1939 roku. Z czasem Centrum skupiało w swojej strukturze także kursy lotnicze prowadzone poza Bydgoszczą na innych lotniskach. Były to głównie kursy specjalistyczne organizowane w czasie lata w ramach poligonów i ćwiczeń.
Co prawda szkolenie pilotów, obserwatorów i strzelców pokładowych było bardzo ważne, to drugą ważną dziedziną szkolenia lotniczego było szkolenie mechaników lotniczych specjalności: silniki, płatowe, rusznikarze, radiowcy. Na Lotnisku Szwedowo przeprowadzano remonty kapitalne silników i płatowców. Naprawiano samoloty po kraksach.
W 1926 roku, na terenie Lotniska Bydgoszcz powstała pierwsza w kraju Cywilna Szkoła Mechaników Lotniczych, na bazie działającej od 1922 roku, wojskowej Szkoły Mechaników Lotniczych oraz wydziału mechanicznego przy Państwowej Szkole Przemysłowej w Bydgoszczy. W szkole uczyło się kilkuset uczniów, a wykłady prowadzili profesorowie Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bydgoszczy oraz instruktorzy Centralnej Szkoły Podoficerów Lotnictwa. Z tej właśnie szkoły pochodziło wielu wysoko wykwalifikowanych mechaników lotniczych, którzy wykazali się nadzwyczajnymi umiejętnościami walki z okupantem niemieckim podczas drugiej wojny światowej.
Ostatecznie po koniec 30-lat, na Lotnisku Bydgoszcz znajdowało się Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 2, które obejmowało trzy szkoły lotnicze: Szkołę Podchorążych Lotnictwa – grupa techniczna w Warszawie, Szkołę Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich, Batalion Szkolny Lotnictwa w Świeciu. W związku z zagrożeniem kolejną wojną prowokowaną przez państwo niemieckie, w październiku 1938 roku, Szkołę Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich przeniesiono do Krosna, gdzie rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych miał powstać nowy ośrodek szkolenia personelu lotniczego. W bydgoskiej szkole pilotów uczyli się oficerowie i podoficerowie przede wszystkim w zakresie pilotażu podstawowego na kursach trwających rok. W pierwszych latach istnienia szkoły wypracowano tak zwaną Polską szkołę pilotażu opierającą się o wzorce francuskie. Zimą trwał kurs teoretyczny, a w sezonie wiosenno-letnim szkolenie praktyczne, między innymi na samolotach Bartel, RWD, Breguet, Potez.
Łącznie w okresie dwudziestolecia wyszkolono na lotnisku bydgoskim około 1 000 oficerów, podoficerów i szeregowych. Do najbardziej znanych instruktorów-pilotów w Bydgoszczy należeli między innymi: mjr pil. Jerzy Józef Wieniawa-Długoszewski, por. pil. Franciszek Żwirko (absolwent szkoły w Bydgoszczy z 1923 rok), Stanisław Skarżyński, Bolesław Orliński, Karol Pniak, Stanisław Płonczyński, Stanisław Rogalski, Zygmunt Puławski. W okresie międzywojennym, Bydgoszcz należała do piątki silnych ośrodków wojskowego szkolenia lotniczego obok; Grudziądza, Dęblina, Ławicy i Torunia. Trwało to do czasu, kiedy w 30-latach, rozwinęło się podstawowe szkolenie lotnicze organizowane przez ligę LOPiP.
Od 1933 roku do 1963 roku (z przerwą wojenną) funkcjonowała także niedaleko Bydgoszczy Szkoła Szybowcowa w Fordonie, która w okresie międzywojennym wykształciła około 10% pilotów szybowcowych w Polsce, a po wojnie kolejne 4 211 absolwentów.
Opracował Karol Placha Hetman