Kraków 2018-05-12
Konstrukcja
249a Rozdział 16.11.1979 rok. PZL WSK Świdnik PZL-Sokół
Opis do zdjęcia: Śmigłowiec PZL W-3WA Sokół nb 0702 nr 360702, został zbudowany w 1996 roku, dla Wojska Polskiego, jako śmigłowiec nie uzbrojony. Czasami jest oznaczany jako W-3T, transportowy. Został pomalowany w dwubarwny kamuflaż: zielono – brązowy. W maju 1996 roku, został zaprezentowany na targach ILA w Berlinie. Miał wówczas rejestrację cywilną SP-SYK. Śmigłowiec służył kolejno w: 47. Szkolny Pułk Śmigłowców, 3. Ośrodek Szkolenia Lotniczego, 2. Eskadra Lotnictwa Transportowo – Łącznikowego. Został przebudowany na wersję ratownictwa lądowego i został przydzielony do 33. Baza Lotnictwa Transportowego w Powidzu.
Konstrukcja PZL-Sokół.
Śmigłowiec PZL-Sokół został zbudowany w układzie klasycznym, z jednym wirnikiem nośnym i śmigłem ogonowym, czyli układ Sikorskiego. Śmigłowiec ma konstrukcję metalową.
Śmigłowiec PZL-Sokół ma bardzo dobrze zaprojektowaną kabinę ładunkową, w której mieścić się 12 osób. Wymiary; długość 3,20 ( 3,70 ) m, szerokość 1,56 ( 1,60 ) m, wysokość 1,40 m. Dostęp do kabiny ładunkowej zapewniają przesuwane drzwi na prawej burcie (nieco z tyłu) i lewej burcie (nieco z przodu). Drzwi na prawej burcie mają wymiary 1,25 m x 1,20 m. W kabinie ładunkowej przewidziano dźwig (wyciągarka). W wersji sanitarnej przewidywano transport czterech chorych na noszach i dwie osoby personelu medycznego. Kokpit od kabiny pasażerskiej jest oddzielony szafami osprzętu, ale istnieje przejście między obu kabinami. W tyle kadłuba są kolejne przedziały osprzętu śmigłowca i bagażnik. Kadłub w dużej mierze jest łączony metodą zgrzewania, które zastąpiło powszechne nitowanie. Jednak nitowania nie udało się całkowicie wyeliminować.
Statecznik poziomy jest ruchomy. Został sprzężony kinematyczne ze sterowaniem skokiem ogólnym wirnika nośnego, co poprawia stateczność i sterowność podłużną śmigłowca.
Podwozie trójpodporowe. Przednie z dwoma kołami na wspólnej osi, o wymiarach 400 x 150 mm. Podwozie główne z kołami pojedynczymi, o wymiarach 500 x 250 mm. Przewidywano możliwość łatwego montażu pływaków lub nart, co jest stosowane.
Silniki PZL-10 W.
Silniki umieszczono ponad kabiną ładowni. Napędem śmigłowca są dwa silniki turbinowe PZL-10 W. Są one modyfikacją rosyjskich silników TWD-10, które były opracowane jako napęd samolotu Antonow An-28. Silnik opracował Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Komunikacyjnego PZL w Rzeszowie. Nowością konstrukcyjną było zamontowanie silników bezpośrednio do boków przekładni głównej i ramy pod przekładnią. Takie rozwiązanie ma duże zalety. Zmniejsza poziom hałasu, drgań konstrukcji i ryzyko pożaru. Moc startowa jednego silnika PZL-10 W wynosi 640 kW ( 870 KM ). Moc nadzwyczajna, wykorzystana w przypadku awarii drugiego silnika wynosi 735,5 kW ( 1 000 KM ). (Dane z 1984 roku). Silnik o mocy 2 x 662 kW (Dane z 2005 roku).
W Rzeszowie pracami nad silnikiem PZL-10 W kierował inż Hubert Nowak. W 1986 roku, w Rzeszowie uruchomiono produkcję seryjną silników PZL-10W. Turbina napędowa PZL-10 W jest adaptacją turbiny Głuszenko TWD-10B, opracowanej w Omskim Biurze Projektowania Silników w 1970 roku, dla napędu samolotów takich jak An-28 (M-28 Bryza) czy An-3. Produkcja tych silników trafiła do Polski wraz z licencją na produkcję samolotów An-28. Po prywatyzacji WSK PZL Rzeszów właścicielem zakładu stała się firma Pratt-Whitney. Silnik wyposażono wówczas w system elektronicznego sterowania FADEC.
Przeniesienie napędu na tylne śmigło ogonowe jest realizowane poprzez wał transmisyjny, który jest wykonany z rur duraluminiowych. Sprzęgła wykonano jako wpusty wieloklinowe, zamiast stosowanych do tej pory przegubów Kardana.
Do obsługi silnika wykorzystuje się jego pokrywy, które po otwarciu stanowią pomost dla pracowników technicznych. Podobnie rozwiązanie jest stosowane w kilku innych śmigłowcach; Mil Mi-6, Mil Mi-8. Na kadłubie śmigłowca są także uchwyty i stopnie, aby była możliwa obsługa lotniskowa śmigłowca bez pomostów remontowych. Śmigłowiec PZL-Sokół otrzymał automat utrzymujący odpowiednie obroty wałów turbin silników, co znacznie ułatwia pilotaż. Ewentualnie jest możliwe przejście na sterowanie ręczne. Zbiorniki paliwowe w śmigłowcu są typu miękkiego, wykonane z cienkiej tkaniny gumowanej.
Wirnik nośny śmigłowca PZL-Sokół jest czterołopatowy. Łopaty wykonano z włókna szklanego przesyconego żywicą epoksydową. Przed oblodzeniem łopatę chroni elektro-oporowa instalacja grzewcza. Końcówki łopat są tak ukształtowane, aby maksymalnie zmniejszyć straty brzegowe. Średnica wirnika nośnego wynosi 15,70 m i jest możliwie najmniejszą, aby zapewnić założone parametry śmigłowca.
Śmigło ogonowe śmigłowca PZL-Sokół jest trójłopatowym o średnicy 3,00 m. Łopaty wykonano z włókna szklanego przesyconego żywicą epoksydową. Piastę wykonano z tytanu. W układzie hydraulicznym sterowania śmigłem ogonowym zastosowano sygnalizator ostrzegający pilota przed gwałtownymi manewrami. Dla bezpieczeństwa wiele instalacji i systemów zdwojono, a niektóre są nawet potrójne. W śmigłowcu zastosowano dwukanałowy pilot automatyczny. Śmigłowiec PZL-Sokół został przystosowany do lotów w dzień i w nocy.
Projektowany okres międzynaprawczy śmigłowca wynosi 1 500 godzin. Żywotność dla głównych zespołów konstrukcyjnych śmigłowca wynosi 4 500 godzin. Żywotność ogólnotechniczna śmigłowca wynosi 9 000 godzin.
Opis do zdjęcia: PZL W-3RM „Anakonda” nb 0815 jest przeznaczony do ratownictwa morskiego. Śmigłowiec został zmodyfikowany w 2012 roku.
Opis do zdjęcia: PZL W-3WARM "Anakonda" nb 0906 nr 360906. Zbudowany w 2002 roku. Śmigłowiec należy do Marynarki Wojennej i bazuje w 43. Bazie Lotnictwa Morskiego.
Dane T-T PZL-Sokół:
Średnica wirnika nośnego 15,70 m. Średnica śmigła ogonowego 3,00 m. Długość maksymalna z wirującym wirnikiem 18,85 m. Szerokość kadłuba 3,25 m. Masa własna 3 850 kg. Masa całkowita 5 810 kg. Masa maksymalna 6 000 – 6 400 kg. Masa użyteczna 2 490 kg. Masa ładunku handlowego 1 200 – 1 500 kg. Prędkość maksymalna 250 – 260 km/h. Prędkość przelotowa 220 km/h. Wznoszenie pionowe 2 m/s. Możliwe wznoszenie na jednym silniku z prędkością 0,25 m/s. Wznoszenie ukośne 9,4 m/s. Pułap zawisu bez wpływu ziemi 1 700 – 1 850 m ( 2 000 – 2 500 m ). Pułap praktyczny 5 000 m. Zasięg 550 – 600 km. Zasięg 734 km. Zasięg maksymalny z dodatkowymi zbiornikami paliwa 1 100 km.
Zestawienie
Śmigłowiec PZL-Sokół w Polsce.
Pierwszy prototyp, Nr 300101 został ukończony w 1978 roku. Przeznaczony był dla prób statycznych.
Druga maszyna Nr 300102, została oblatana w dniu 16 listopada 1979 roku, a później przeznaczona do prób naziemnych. Zgodnie z planem, śmigłowiec wykonał tylko jeden lot.
Trzecia maszyna Nr 300103, rejestracja SP-PSB, wykonała oficjalny, pierwszy lot w dniu 6 maja 1982 roku, z załogą w składzie pil. inż Wiesław Mercik, pil. Inż Zbigniew Dąbski.
Czwarty prototyp Nr 300104 rejestracja SP-PSC, pierwszy lot 24 lipca 1984 roku.
Piąty prototyp Nr 300105, rejestracja SP-PSD, oblatany w dniu 4 czerwca 1984 roku.
Szósty prototyp Nr 300106, rejestracja SP-PSE, oblatany w dniu 26 listopada 1984 roku.
Pierwsza seria produkcyjna zwana serią informacyjną liczyła 10 maszyn. Śmigłowce oznaczono PZL W-3 Sokół. Otrzymały numery 310201 – 310210. Pierwsza maszyna otrzymała rejestrację SP-PSF i została oblatana w 1987 roku. Wszystkie śmigłowce były w wersji transportowo-pasażerska. Wersja W-3A to wersja z certyfikatem FAR-29.
W tym czasie, w Świdniku zbudowano prototyp W-3AE, jako cywilna wersja ratowniczo-ewakuacyjna. Litera "A" w oznaczeniach wersji świadczy o zbudowaniu śmigłowca zgodnie z przepisami FAR-29. Wersja W-3T to śmigłowiec W-3WA. Wersja W-3P to wojskowa wersja pasażerska, z której powstała także wersja W-3WA VIP.
Wersja W-3RM „Anakonda” to wersja ratownictwa morskiego, z nadmuchiwanymi pływakami do awaryjnego wodowania. Była to pierwsza wersja śmigłowca PZL-Sokół przyjęta przez Marynarkę Wojenną, którą wprowadzono w 1989 roku. Z czasem śmigłowce modernizowano.
Druga seria produkcyjna liczyła 23 śmigłowce i otrzymała numery od Nr 310301. Wśród nich była pierwsza wersja uzbrojona PZL W-3 U Salamandra, oblatana w dniu 17 marca 1990 roku. Śmigłowiec został przetestowany, lecz Wojsko Polskie nie było zainteresowane jego zakupem. Śmigłowiec przebudowano na transportowy i sprzedano Birmie.
Trzecia seria produkcyjna liczyła 19 śmigłowców. Śmigłowce otrzymały numery od Nr 310401. Wśród maszyn była wersja prototypowa W-3RM. Jeden ze śmigłowców trafił do 103. Pułku Lotniczego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na Bemowie (Babicach), a po jego rozformowaniu do Straży Granicznej. Inna trafiła do Wojska Polskiego do 56. Pułku Śmigłowcowego w Inowrocławiu. W dniu 31 maja 1993 roku, śmigłowiec o numerze Nr 310420 jako prototyp W-3 A uzyskał certyfikat FAI, poświadczający zgodność z przepisami FAR-29.
W tym czasie, w Świdniku opracowano cywilną wersję W-3AM, którą można wyposażyć w pływaki. Jednocześnie pracowano nad cywilną wersją ratowniczą, która oznaczono W-3A SAR, z myślą o ratownictwie górskim.
Czwarta seria składała się z 20 maszyn. Otrzymały numery od Nr 310501. Część śmigłowców trafiła do Lotniczego Górskiego Pogotowia Ratunkowego, Marynarki Wojennej, Wojska Polskiego (W-3W).
Piąta seria produkcyjna liczyła 20 śmigłowców, z których wszystkie maszyny o Nr 360601-360620 w wersji W-3W trafiły do Wojska Polskiego. Od 1993 roku, śmigłowce dostarczano do Lotnictwa Wojskowego (od 2000 roku w Polskich Sił Powietrznych i Wojsk Lądowych).
Szósta seria produkcyjna również liczyła 20 śmigłowców. Większość trafiła do odbiorców zagranicznych. 11 maszyn przekazano Czechom w zamian za 10 samolotów MiG-29. Nr 370709 – 370719.
Wersja W-3PPD „Gipsówka” to wersja wojskowa, używana jako latający punkt dowodzenia.
Wersja W-3RR Procjon to odmiana rozpoznania radioelektronicznego, przeznaczona dla Wojska Polskiego.
Wersja W-3SP to śmigłowiec opracowany specjalnie dla jednostki specjalnej GROM. Śmigłowiec powstał w wyniku modernizacji śmigłowca W-3RM. Dostarczony został do jednostki GROM w lipcu 1998 roku. Rozbity w dniu 21 sierpnia 1998 roku. Powstał tylko jeden egzemplarz.
Wersja W-3PL „Głuszec” to śmigłowiec bojowy przeznaczony dla Wojska Polskiego. Śmigłowce przechodził najwięcej modernizacji w związku ze częstymi zmianami wymagań zamawiającego.
Wersja W-3RL to odmiana wojskowa wersja ratownictwa lądowego, która była kilkakrotnie modyfikowana.
Siódma seria liczyła również 20 maszyn. Produkcja trwał w okresie 2000 – 2004. Wśród zbudowanych śmigłowców było 13 egzemplarzy, które miały trafić do Hiszpanii. Zostały one zbudowane zgodnie z przepisami FAR-29.
Ósma seria produkcyjna powstała po kilku latach przerwy w produkcji. Śmigłowce zbudowano w okresie 2006 – 2009. Kilka maszyn trafiło do 36. SPLT.
Dziewiąta seria produkcyjna rozpoczęła się w 2013 roku. Wówczas to zbudowano 5 maszyn w wersji do przewozu VIP dla 1. Bazy Lotnictwa Transportowego na Okęciu. W 2014 roku, zbudowano 3 śmigłowce dla klienta Hiszpańskiego.
W WSK PZL-Świdnik łącznie zbudowano około 150 maszyn PZL-Sokół. Po sprzedaży WSK PZL-Świdnik firmie włoskiej, która obecnie (2018 rok) nosi nazwę Leonardo Helicopters Company, zbudowała kolejne 30 śmigłowców.
W lipcu 2007 roku, podpisano z Chinami umowę na produkcję licencyjną PZL-Sokół w Chinach w nowej fabryce, w prowincji Jiangxi. Umowa opiewała na produkcję 150 sztuk. Pierwszy miał być zbudowany w 2010 roku.
Opracował Karol Placha Hetman