Kraków 2005-06-08
315a Rozdział 2005 rok.
AgustaWestland A.109 / AW.109.
Śmigłowiec AW-109 w Polsce.
Historia
Początki włoskich zakładów Agusta sięgają 1907 roku. Wtedy to włoski konstruktor Giovanni Agusta założył firmę produkującą samoloty własnej konstrukcji. Wielka wojna światowa spowodowała przerwanie działalności firmy. Wznowienie produkcji nastąpiło w 1923 roku. Firma przyjęła wówczas nową nazwę Costruzioni Aeronautiche Agusta S.p.a. Zakład wówczas mieścił się w Samarate w Lombardii na północy Włoch. Najbardziej ambitnym programem firmy był czterosilnikowy samolot Agusta A.Z.8, przeznaczony między innymi do przewozu 26 pasażerów. Samolot pierwszy lot wykonał w dniu 9 czerwca 1958 roku. Samolot wyglądem przypomina samolot Douglas DC-4. Lecz firma nie otrzymała ani jednego zamówienia.
Jednak już w 1952 roku, firma Agusta kupiła licencję amerykańskiego śmigłowca Bell 47. Ta decyzja zaważyła na zmianie profilu produkcji. Firmy w biznesie zbliżyły się do siebie. Współpraca firm Agusta i Bell w wielu badaniach i programach jest prowadzona do chwili obecnej (2018 rok).
Śmigłowce firmy Agusta tradycyjnie były oznaczane literą “A” i trzycyfrową liczbą. Pierwszym był śmigłowiec A.101, który może zabrać na pokład 35 pasażerów. Firma zajęła się także produkcją turbinowych napędów dla swoich wyrobów. W 1961 roku, firma Agusta zakupiła licencję na kolejny produkt Bella, śmigłowiec Bell UH-1 Huey. W 1967 roku, pojawiły się licencje na produkcję śmigłowców Sikorsky SH-3 Sea King, produkowanego w kilku wersjach, a również w 1967 roku, zakupiono licencję na produkcję Boeing CH-47.
W 1971 roku, firma zbudowała najbardziej rozpoznawalny własny śmigłowiec oznaczony symbolem A.109. W 1983 roku, oblatano pierwszy śmigłowiec szturmowy o oznaczeniu Agusta A.129 Mangusta. W 1983 roku, wytwórnia przejęła włoskiego producenta samolotów SIAI-Marchetti.
Od początku 80-lat datuje się ścisła współpraca firmy Augusta z brytyjska firmą Westland Helicopters. Pierwszym wspólnym projektem był śmigłowiec AgustaWestland AW.101, który zastąpił śmigłowiec Sea Kingi. Podjęto także współpracę z innymi firmami w Zachodniej Europie.
W 1992 roku, wszystkie te firmy powołały konsorcjum NHIndustries, w którym Agusta miała swoje udziały. Efektem prac był śmigłowiec NHI NH90. W 1998 roku, firma wraz z Bell Helicopter Textron założyła spółkę joint venture znaną pod nazwą Bell/Agusta Aerospace Company. Produktem tej współpracy jest samolot pionowego startu i lądowania (VTOL), Bell/Agusta BA609, poprzednik V-22. W 2001 roku, doszło do połączenia firmy Agusta i brytyjskiego Westland Helicopters i powstała nowa firma AgustaWestland, która ma około 20 % światowego rynku śmigłowców. Do chwili obecnej powstało około 20 typów śmigłowców przeznaczonych do wykonywania różnych zadań.
Polski udział w firmie Agusta.
WSK PZL Świdnik szukając zamówień, aby nie doprowadzić do likwidacji zakładu, w 1996 roku, zawarł umowę z firmą Agusta na produkcję w Świdniku elementów strukturalnych śmigłowców Agusta A.109 (obecnie AgustaWestland AW.109). W Świdniku rozpoczęto produkcję kadłubów i belek ogonowych śmigłowca. W 2006 roku, ze Świdnika dostarczono pięćsetny kadłub A.109. W 2001 roku, współpracę rozszerzono o produkcję kadłuba do modelu Agusta A.119 Koala (obecnie AgustaWestland AW.119). Świdnik miał duży udział w projektowaniu i produkcji AgustaWestland AW.139. Od 2012 roku, w Świdniku powstają kompletne kadłuby do modelu AW.139. W tym czasie toczono także rozmowy o produkcji elementów dla śmigłowca AW.149, gdyby jego produkcja została podjęta.
Agusta A.109 / AgustaWestland AW.109.
Śmigłowiec A.109 to jedyna własna konstrukcja firmy Agusta. Prototyp A.109 nb NC 7101 pierwszy lot wykonał w dniu 4 sierpnia 1971 roku. Świadectwa RAI i FAA śmigłowiec uzyskał w dniu 1 czerwca 1975 roku. Jednocześnie śmigłowiec A.109 został dopuszczony do lotów według przyrządów z jedno-osobową załogą. Kilka miesięcy później śmigłowiec A.109 uzyskał certyfikaty: Francja, Kanada, RFN, Szwecja, Szwajcaria i UK.
Firma Agusta zaoferowała śmigłowiec A.109 w wersjach: cywilna, wojsk lądowych, lotnictwa morskiego. Śmigłowiec w wersji cywilnej był oferowany jako szybki transport VIP, a także dla służb państwowych: sanitarny, policyjny, straży granicznej.
Pierwsze seryjne śmigłowce dostarczono odbiorcom z początkiem 1976 roku. Ponad połowę produkcji śmigłowców wyeksportowano do USA. We Włoszech, śmigłowce A.109 trafiły do policji drogowej oraz do karabinierów. Dużo śmigłowców dostarczono do Afryki i Azji. Z początkiem 80-lat śmigłowiec A.109 poddano modernizacji. W kolejnych latach śmigłowiec modernizowano do zmieniających się potrzeb klientów. Śmigłowiec był i jest oferowany albo z podwoziem kołowym, które jest chowane, albo z podwoziem - płozy. Śmigłowiec A.109 K to wersja przeznaczona dla wojska, przystosowana do działania w gorącym klimacie. Prototyp A.109 K pierwszy lot wykonała w marcu 1983 roku. Śmigłowiec A.109 X Mk II Widebody ma powiększony kadłub, który jest szerszy. Śmigłowiec pierwszy lot wykonał we wrześniu 1984 roku.
Wersje śmigłowca Agusta A.109:
- A.109 A - Pierwszy model produkcyjny napędzany dwoma silnikami turbowałowymi Allison Model 250-C20. Pierwszy lot odbył się 4 sierpnia 1971 roku.
- A.109A EOA - Wersja wojskowa dla armii włoskiej.
- A.109 A Mk.II - 1975 rok. Poprawiona cywilna wersja A.109 A.
- A.109 A Mk.II MAX - 1977 rok. Wersja medyczna z dużymi drzwiami.
- A.109 B - Niezbudowana wersja wojskowa.
- A.109 C - Wersja cywilna dla ośmiu pasażerów.
- A.109 D - Tylko jeden zbudowany prototyp.
- A109 E - 1982 rok. Ulepszona wersja cywilna, początkowo napędzana przez dwa silniki Turbomeca Arrius 2K1. Później producent wprowadził możliwość zastosowania dwóch silników Pratt & Whitney PW206C.
- A.109 K - 1983. Wersja wojskowa. Pierwsze śmigłowce dostarczono Karabinierom. Śmigłowiec ma stałe podwozie.
- A.109 M / IN / CM - Wersje wojskowe.
- AW.109 - Z dwoma silnikami Pratt & Whitney PW207.
- CA.109 - 2005 rok. Chińska kopia AW.109 E na rynek chiński.
Śmigłowiec A.109 w Polsce. 2005 rok.
Śmigłowiec A.109 w wersji sanitarnej został kupiony przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe w Warszawie. Śmigłowiec A.109 nr 11630 otrzymał rejestrację SP-HXA i dostał kod radiowy Ratownik 12. Był użytkowany od 2 lipca 2005 roku. Bazował na Lotnisku Bemowo-Babice. W dniu 20 listopada 2009 roku śmigłowiec ten uległ wypadkowi. Załoga śmigłowca ćwiczyła lądowanie awaryjne, autorotacyjne. Doszło do przekroczenia dopuszczalnego obciążenia łopat wirnika nośnego, a w efekcie łopata uderzyła w belkę ogonową śmigłowca i jej zniszczenie. Załoga, dwóch pilotów, nie odniosła dużych obrażeń.
W kolejnych latach, firma AgustaWestland, a zwłaszcza zakład PZL-Świdnik, który należy do koncernu Leonardo, oferują śmigłowiec AW.109 w różnych wersjach różnym polskim firmom i służbom; wojsku. straży granicznej, policji, żandarmerii wojskowej. W kwietniu 2022 roku, zaoferowano śmigłowiec AW.109 Polskiej Straży Granicznej. Oferent podkreślając zdolności śmigłowca wymienia: największą prędkość przelotową w klasie, najniższe zużycie paliwa w klasie, przestronna kabina, możliwość zamontowania dowolnego wyposażenia specjalistycznego [na przykład stanowiska operatora TFO (Tactical Fly Officer)]. Na kadłubie śmigłowca można zamontować: reflektor szperacz, głowicę optoelektroniczną, antenę radaru, wyciągarkę. Wszystko to przy możliwości zabrania na pokład pięciu oficerów misji.
Dostęp do śmigłowca umożliwia aż czworo drzwi. Z przodu uchylne, dla pilotów, a do ładowni przesuwne, które mają szerokość aż 1,40 m. Podłoga ładowni jest tak długa, że można na niej położyć aż dwóch chorych na noszach. Śmigłowiec może operować w dzień i w nocy. Kokpit jest typu szklanego. Wygląd śmigłowca AW.109 nadal jest nowoczesny, mimo że został opracowany w 1971 roku.
Opracował Karol Placha Hetman