Kraków 2020-03-28
00126b Rozdział 1926
Lublin, Biała Podlaska Potez XXV
Samolot liniowy
Historia
Samolot Potez XV-A2 to jeden z trzech typów samolotów liniowych, konstrukcji francuskich zakładów Henri Potez, używanych przez Lotnictwo Polskie po wielkiej wojnie światowej. Samolot Potez XXV był używany w Polsce i w Polsce produkowany.
W 1924 roku, w firmie Société des Aéroplanes Henry Potez w MéauIte Somme, francuski konstruktor inżynier Henri Potez opracował i zbudował prototyp samolotu liniowego - rozpoznawczo - bombowego, który został oznaczony jako Potez XXV. Samolot był rozwinięciem konstrukcji Potez XV. W literaturze samolot Potez XXV jest także oznaczany Potez 25. Samolot Potez XXV w stosunku do poprzednika otrzymał wiele zmian konstrukcyjnych. Zmieniono silnik na mocniejszy. Samolot jest szybszy i zwrotniejszy. W 1925 roku, samolot Potez XXV przeszedł testy w francuskim instytucie badania techniki lotniczej. Uzyskana ocena była bardzo dobra i była rekomendacja, aby samolot wprowadzono do produkcji seryjnej.
Samolot Potez XXV-A2 to samolot wywiadowczy. Samolot Potez XXV-B2 to samolot niszczyciel. Różnice były nieduże. Samoloty A2 mają standardowo aparaty fotograficzne, a samoloty B2 pod skrzydłami i kadłubem mają zaczepy dla bomb różnego typu.
W 1925 roku, samolot Potez XXV wykonał kilka dalekodystansowych przelotów: rajd po Europie na dystansie 7 400 km, rajd wokół Morza Śródziemnego na dystansie 6 500 km, rajd na Bliski Wschód na dystansie 13 080 km. Ta reklama spowodowała, że samolot był chętnie kupowany. Ogółem we Francji zbudowano 2 500 samolotów Potez XXV.
Potez XXV w Polsce
Pierwszym odebranym we Francji samolotem był Potez XXV-GR w wersji rajdowej. Był przeznaczony dla rajdu do Tokio. Podczas lotu do Warszawy został rozbity w dniu 1926-05-24 roku, podczas przymusowego lądowania przez pilota Bolesława Orlińskiego. Bolesław Orliński już przed lotem zwracał uwagę, że silnik jest nową i niedopracowaną konstrukcją. Już we Francji były problemy z uruchomieniem silnika i jego stabilną pracą. I faktycznie podczas lotu silnik się zepsuł.
W sierpniu 1925 roku, Polska kupiła licencję na produkcję samolotu Potez XXV. W Polsce samoloty Potez XXV otrzymały numer Typ 42. Ponieważ, były kłopoty z dokumentacją poprzedniej licencji Potez XV, dlatego do Francji pojechał inżynier Ryszard Bartel, wówczas pracownik fabryki WWS „Samolot” w Poznaniu, gdzie samolot Potez XXV miał być produkowany. Okazało się jednak, że fabryka WWS „Samolot” nie dysponuje odpowiednim parkiem maszynowym. Ostatecznie samoloty Potez XXV były produkowane w Lublinie w „Zakłady Mechaniczne Emil Plage i Teofil Laśkiewicz” (25 egzemplarzy) oraz w Białej Podlaskiej w „PWS – Podlaska Wytwórnia Samolotów” (125 egzemplarzy). Samolot ten był produkowany w Polsce na licencji w latach 1928 – 1931. Ostatecznie w Polsce było łącznie 320 egzemplarzy.
Pierwsze z kupionych we Francji samolotów Potez XXV dotarły do Polski pod koniec 1927 roku. Dostarczono tylko 16 samolotów z planowanych 35 egzemplarzy. Kolejne egzemplarze dostarczono drogą morską w 1928 roku. Pierwsze egzemplarze samolotów Potez XXV zbudowano w Polsce w 1928 roku. Samoloty przekazano do testów w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa w Warszawie. Samoloty uzyskały pozytywną ocenę. Jednocześnie zasugerowano obu fabrykom wprowadzenie modyfikacji specyficznych dla Wojska Polskiego. Na przykład inny typ kieszeni na mapy, inne skrzynki amunicyjne. W samolotach wprowadzono także na lotkach skrzydełka oporowe, które opracował inżynier Antoni Uszacki z Podlaskiej Wytwórni Samolotów (1928 rok). Te skrzydełka ułatwiły sterowanie samolotem. Na Polskich samolotach montowano także skrzela na krawędzi natarcia skrzydeł, co poprawiło sterowność samolotu przy mniejszej prędkości.
W 1928 roku, inżynier Jerzy Rudlicki opracował projekt samolotu liniowego Lublin R-XVII będący wersją rozwojową samolotu Potez XXV wyposażoną w podwozie chowane w locie.
Samolot Potez XXV cieszył się dobrą opinią. Miał dobre osiągi i był prawidłowy w locie. Polskie samoloty Potez XXV były malowane na kolor khaki.
Trzy samoloty Potez XXV produkcji Polskiej wzięty udział w rajdzie bałkańskim od 13 maja 1928 roku do 23 maja 1928 roku. Warszawa - Bukareszt - Belgrad - Sofia - Konstantynopol - Jassy - Warszawa. Następnie, w dniach od 2 sierpnia 1928 roku do 12 sierpnia 1928 roku, trzy samoloty Potez XXV uczestniczyły w II Locie Małej Ententy i Polski.
W Polsce wystąpił problem z dostateczną ilością silników Lorraine-Dietrich 12Eb, który był podstawowym napędem samolotu Potez XXV. Dlatego opracowano polską wersję samolotu, który był napędzany silnikiem gwiazdowym PZL Bristol Jupiter VIIF. Inżynierowie korzystali z doświadczeń konstrukcji samolotów PZL P.7a, które mają taki sam silnik. Przebudowę 47 samolotów Potez XXV wykonano w Lubelskiej Wytwórni Samolotów w Lublinie w 1936 roku. Samoloty te nazwano Potez XXV Jupiter.
Samoloty Potez XXV były użytkowane w Wojsku Polskim w latach 1928-1939, a od 1936 roku były zastępowane przez samoloty PZL.23 Karaś. Najdłużej samoloty Potez XXV były użytkowane w Ośrodkach Szkolenia Lotniczego w Dęblinie i Bydgoszczy oraz jako nocny samolot w pułkach lotniczych. Kilka egzemplarzy Potez XXV wzięło udział w Wojnie Obronnej w 1939 roku.
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2020-03-28
00126b Rozdział 1926
Potez XXV
Samolot liniowy
Konstrukcja
Samolot Potez XXV to samolot dwumiejscowy, jednosilnikowy, bojowy, tak zwany liniowy. Konstrukcja mieszana (drewno i metal), kryta sklejką i płótnem.
Skrzydła
Samolot został zbudowany w układzie dwupłatowym. Ponieważ dolne skrzydła mają mniejszą powierzchnię, taki układ zwany jest półtorapłatem. Skrzydła dwu-dźwigarowe drewniane. Żebra wykonano z brzozowej sklejki. Skrzydła pokryte są do pierwszego dźwigara sklejką, a pozostała część płótnem. Skrzydła mają obrys prostokątny i są usztywnione oprofilowanymi stójkami wykonanymi z rur duralowych oraz ścięgnami taśmowymi. Baldachim umieszczono na czterech stójkach opartych na kadłubie. Między skrzydłami jest tylko jedna para stójek.
Kadłub
Kadłub samolotu ma konstrukcję kratownicową, drewnianą i był częściowo oprofilowany. Do łączenia wykorzystano metalowe okucia. W stosunku do Potez XV samolot Potez ma bardziej opływowy kształt przodu kadłuba. Między śmigłem, a silnikiem ukryto chłodnice płynu chłodzącego silnik. Łoże silnika jest metalowe i osłona silnika jest metalowa. Za silnikiem umieszczono zbiornik paliwa i zbiornik oleju.
Obie kabiny są odkryte. Samolot można pilotować z tylnej kabiny. W kabinie obserwatora są podstawowe przyrządy sterowe i nawigacyjne: drążek sterowy, orczyk, krany paliwa, przełącznik iskrowników, dźwignia gazu, busola, wysokościomierz. Lotnik, kiedy pilotuje siedzi przy lewej burcie i lekko na skos.
Usterzenie
Do tylnej części kadłuba zamocowano usterzenie klasyczne drewniane, podparte zastrzałami i kryte płótnem. Stery wyposażono w kompensację rogową.
Podwozie
Podwozie klasyczne z płozą ogonową. Amortyzatory ukryto w goleniach podwozia. Koła nie hamowane.
Wyposażenie
W samolocie można było zamontować: rakietnicę sygnalizacyjną Perkun, fotokarabin wzór K-28, radiostację pokładową RKUL lub RKL/D, aparaty fotograficzne zabudowane F1 lub F2, albo Kolberg KWF-30 lub KWF-70, oraz ręczny na statywie KR; ruchomy reflektor pokładowy o mocy 500 W, dwie prądnice poruszane śmigiełkami po 500 W, gaśnice pokładowe.
Zespół napędowy
Silnik rzędowy w układzie „W”, 12-cylindrowy, chłodzony wodą, Lorraine-Dietrich 12 Eb, o mocy nominalnej 331 kW (450 KM). Śmigło drewniane dwu-łopatowe. W Polsce stosowano śmigła firmy Szomański typ CWK.
Potez XXV-B2-BJ ma silnik gwiazdowy Bristol ”Jupiter VIIF”, o mocy nominalnej 353 kW (480 KM). Inne źródła podają dane: silnik gwiazdowy PZL Bristol Jupiter VIIF, o mocy 361 kW (490 KM).
Kilka samolotów w Polsce miało silniki SALMSON o mocy 400 KM. We Francji był to także podstawowy silnik.
Uzbrojenie
Jeden karabin maszynowy Vickers kaliber 7,9 mm, zamontowany w przedzie na stałe i zsynchronizowany z obrotami śmigła.
Dwa karabiny maszynowe Vickers wzór F kal. 7,9 mm, sprzężone, na obrotnicy w kabinie obserwatora.
Bomby 288-488 kg na wyrzutnikach pod kadłubem.
Dane T-T Potez XXV
- Rozpiętość 14,14 m,
- Długość 9,09 m,
- Wysokość 3,35 m,
- Powierzchnia nośna 47,0 m2,
- Masa własna 1 547 kg,
- Masa startowa 1 958 kg,
- Prędkość maksymalna 210 km/h,
- Prędkość przelotowa 180 km/h
- Prędkość wznoszenia 5,0 m/s
- Pułap praktyczny 6 000 m,
- Zasięg 600 km,
- Czas lotu 3,5 godziny
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2020-03-28
00126b Rozdział 1926
Lublin, Biała Podlaska Potez XXV
Samolot liniowy
Zestawienie
Łącznie w Polsce było łącznie 320 egzemplarzy Potez XXV. Samoloty Potez XXV były produkowane w Lublinie w „Zakłady Mechaniczne Emil Plage i Teofil Laśkiewicz”, gdzie zbudowano 25 egzemplarzy oraz w Białej Podlaskiej w „PWS – Podlaska Wytwórnia Samolotów”, gdzie zbudowano 125 egzemplarzy.
Opracował Karol Placha Hetman