Kraków 2015-02-01
Polski Przemysł Lotniczy - Część 7
Doświadczalne Warsztaty Lotnicze 1925r.-1939r.
Doświadczalne Warsztaty Lotnicze w skrócie DWL były Polską wytwórnią lotniczą, która konstruowała i produkowała samoloty pod oznaczeniem RWD. Za ramy czasowe możemy przyjąć grudzień 1925r.-1.09.1939r.
Trochę historii.
W 1922r., grupa studentów Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej z własnej inicjatywy rozpoczęła samokształcenie z zakresu lotnictwa; mechaniki lotu, konstrukcji płatowców. W grudniu 1925r., przy Kole Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej ci studenci założyli Sekcję Lotniczą. Studenci mieli poparcie profesorów Politechniki, którzy udzielali im konsultacji i pomagali zdobywać fundusze.
Początkowo pracowali nad tematem szybowców, które wówczas w Polsce były nazywane ślizgowcami. W ciągu trzech lat powstały trzy szybowce; SL-1 Akar (1922r.) Adama Karpińskiego, SL-2 Czarny Kot (1923r.) Jerzego Drzewieckiego, SL-3 (1924r.) Zygmunta Puławskiego i Jerzego Bistarma. Szybowce te wykonano w kilku egzemplarzach.
Pierwsze samoloty.
Pierwszym samolotem młodych konstruktorów z Sekcji Lotniczej był zbudowany przez Jerzego Drzewieckiego oznaczony JD-2 („nr fabryczny” SL-4). Samolot powstał w piwnicach Politechniki Warszawskiej oddziału Nowej Kreślarni (róg ulicy Koszykowej i Noakowskiego). Konstruktorzy mieli do dyspozycji tylko jeden słaby silnik; Anzani 33 kW, ciężki 75 kg, paliwożerny i awaryjny. Testy były prowadzone przez Instytut Badań Technicznych Lotnictwa. W dniu 5.10.1926r., porucznik pilot Kazimierz Kalina dokonał oblotu JD-2. Lot przebiegał prawidłowo i samolot był sterowny. Niestety, podczas lądowania sztywny przewód paliwowy pękł i wybuch pożar. Samolot spłonął, a pilot został poważnie poparzony. Rurka paliwowa powinna być elastyczna. Nie zniechęciło to konstruktorów. Zbudowano dwa kolejne egzemplarze JD-2 (nr SL-5, SL-6). Pierwszy posłużył do testów wytrzymałościowych. Drugi wykonał pierwszy lot 26.06.1927r. Zbudowano jeszcze 4 ulepszone samoloty JD-2 bis, z lepszymi silnikami. Jeden z tych samolotów latał w aeroklubie aż do 1936r. Egzemplarz JD-2 (nr SL-6) miał na kadłubie wypisane miejscowości w których lądował.
Kolejną konstrukcją był samolot WR-1 Stanisława Wigury i Stanisława Rogalskiego (dlatego taka nazwa). Samolot otrzymał nr SL-7. Pierwszy lot wykonano we wrześniu 1927r. Z powodu awaryjnego silnika samolot kilkakrotnie lądował awaryjnie i musiano go naprawiać, co zwiększało jego masę. Samolot skasowano w 1929r.
Kolejny samolot zbudował Stanisław Prauss. Był to PS-1 (także od nazwiska konstruktora). Budowę zaczęto w grudniu 1927r., od razu w dwóch egzemplarzach; nr SL-10 do prób statycznych i SL-11 do lotów. Pierwszy lot wykonano w październiku 1928r. Latał do 1930r., kiedy to podczas startu został rozbity o drzewo.
Samoloty RWD.
Zbudowane do tej pory samoloty nie nadawały się do dalekich przelotów, jako samoloty sportowe. W 1927r., Stanisław Rogalski, Stanisław Wigura i Jerzy Drzewiecki wspólnie przystąpili do pracy nad samolotem sportowym. Zgodnie z tradycją samolot oznaczono RWD-1. Napęd silnik angielski dwu-cylindrowy ABC Scorpion II, o mocy 25 kW. Masa 206 kg, udźwig 211 kg. Doskonałość aerodynamiczna 12. We wrześniu 1928r., Jerzy Drzewiecki wykonał na nim pierwszy lot. Samolot latał mało, bo silnik miał duże drgania i bywał zawodny.
Jesienią 1928r., przystąpiono do prac nad nowym RWD-2. Był wzorowany na RWD-1. Otrzymał nowy 9-cylindrowy silnik Salomon 9 AD, o mocy 30 kW. Silnik był dobry i mało zawodny. Pierwszy lot RWD-1 został wykonany przez Jerzego Drzewieckiego w lipcu 1929r. W tym czasie do zespołu dołączył porucznik pilot Franciszek Żwirki. Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura wykonali na RWD-2 loty do około Polski (1 200 km) i bardziej znany lot dookoła Europy (5 000 km).
Sukcesy spowodowały złożenie zamówienia w październiku 1929r., przez Ministerstwo Komunikacji na trzy samoloty RWD-2 i trzy trochę powiększone RWD-4, z silnikiem o mocy 85 kW. Samoloty okazały się udane, choć nie odniosły spektakularnych sukcesów w zawodach sportowych. W 1931r., zbudowano jeszcze kolejne 6 maszyn RWD-4. Używano je intensywnie w aeroklubach.
W listopadzie 1929r., zamówienie na jeden samolot złożył także Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dla nich zespołem napędowym miał być silnik o mocy 65 kW. Samolot miał mieć mocne podwozie dla lądowania w „każdym” przygodnym terenie. Miał mieć składane skrzydła, dla łatwego transportu drogowego i kolejowego oraz wprowadzenia pod dach. Tak powstał RWD-3 w jednym egzemplarzu. Maszyna przystosowana była do zadań łącznikowych i miała możliwość wykonywania akrobacji. Samoloty RWD-3 i RWD-4 wykonano w szybkim tempie. Ich obloty nastąpiły już w kwietniu 1930r. W RWD-3 składane skrzydła okazały się jego słabą stroną. Okucia podczas próby statycznej okazały się wystarczające do zwykłych lotów, ale nie do akrobacji. Zdobyte doświadczenie przy pracy nad RWD-3 wykorzystano dopiero przy projektowaniu RWD-18 i RWD-19. Ostatecznie RWD-3 trafił do aeroklubu.
W 1931r., zbudowano samolot RWD-7 w jednym egzemplarzu. Samolot był oparty o konstrukcję RWD-2 i RWD-4. Miał silnik o mocy 55 kW. Był bardzo lekki, zaledwie 280 kg. Dzięki temu samolot miał dobre osiągi i ustanowił międzynarodowy rekord prędkości dla samolotów turystycznych; 178 km/h oraz rekord wysokości 6 023 m.
Samoloty budowane w piwnicy osiągnęły szczyt swoich możliwości. Inżynierowie opracowali wiele nowatorskich rozwiązań. To było przyczynkiem, że te samoloty było pond przeciętne i święciły trumfy w całej Europie. Jednak dłużej tak się nie dało. Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej wybudowała przy lotnisku Okęcie niewielki zakład dla zdolnych inżynierów. Zbudowano warsztaty mechaniczne, stolarnię, biura administracji, biuro konstrukcyjne oraz niewielki hangar, dla ostatecznego montażu samolotów. Sekcja Lotnicza Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej wprowadziła się tam w połowie sierpnia 1930r. Utrzymanie zakładu, pensje dla jego pracowników, zakupy surowców miały być realizowane ze sprzedaży zbudowanych samolotów oraz licencji. Trzon zespołu stanowili konstruktorzy Stanisław Rogalski, Stanisław Wigura i Jerzy Drzewiecki oraz Jerzy Wędrychowski, który zakładem kierował. Po lotniczej śmierci Stanisława Wigury, jego miejsce zajął Leszek Dulęba. W pierwszym roku pracy na Okęciu zakład zbudował wspomniane 6 sztuk RWD-4.
Kolejną konstrukcją był RWD-5. Samolot oparty na RWD-4. Skrzydło pozostało bez zmian. Od nowa zaprojektowano kadłub. Jego szkielet wykonano jako kratownicę spawaną z rur stalowych. Kabina otrzymała pełne oszklenie. Silnik otrzymał tłumik, a na nim nagrzewnicę. Samolot otrzymał przestawiany w locie statecznik poziomy znacznie poprawiający pilotaż. Zespół liczył na budowę około 20 maszyn dla aeroklubów.
Zbudowano także RWD-5 bis, który miał zasięg 5 000 km. Został oblatany 28.03.1933r. Otrzymał znaki SP-AJU. W dniu 15.04.1933r., kapitan pilot Stanisław Skarżyński wykonał lot dookoła Polski bez lądowania. Przebył 1 650 km.
W dniu 8.05.1933r., na samolocie RWD-5 bis SP-AJU, Stanisław Skarżyński, jako pierwszy Polak przeleciał przez Ocean Atlantycki – z zachodniego wybrzeża Afryki (Saint Louis w Senegalu) do Maceió w Brazylii. Wystartował do lotu 7 maja o godz. 23:00. Przelot trwał 20 godz. 30 min., z czego 17 godz. 15 min. nad oceanem. W ten sposób – wynikiem 3 582 km – ustanowił międzynarodowy rekord odległości w klasie II samolotów turystycznych, o masie własnej do 450 kg. Do legendy przeszedł m.in. fakt, iż Skarżyński odbył lot w garniturze, a nie kombinezonie pilota. Za swój wyczyn otrzymał w 1936r., od Międzynarodowej Federacji Lotniczej (FAI) Medal Louisa Blériota, przyznawany za rekordy (prędkości, pułapu, odległości lotu) w lotnictwie lekkim. Przelot nad południowym Atlantykiem był etapem na trasie Warszawa-Rio de Janeiro, pokonanej między 27.04., a 24.06.1933r.. W Brazylii odwiedził też inne miasta, entuzjastycznie witany przez mieszkańców, zwłaszcza skupiska Polonii. Następnie poleciał do rodaków w Buenos Aires. Do Europy powrócił statkiem wraz ze swoim rekordowym samolotem i nim – z francuskiego Boulogne – odleciał do Warszawy (z międzylądowaniem na lotnisku Lublinek, gdzie powitała go m.in. żona), kończąc 2.08.1933r. rajd o łącznej długości 18 305 (17 885) km. Stanisław Skarżyński i RWD-5 rozsławił zakład i Rzeczypospolitą.
Samolot RWD-6 to kolejna konstrukcja zespołu. W dniu 11.09.1932r., Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura zginęli śmiercią lotników na samolocie RWD-6. Stało się to podczas lotu na Zaolziu, przy bardzo złej pogodzie. Oderwały się skrzydła. Przyjaciele drobiazgowo przebadali wrak. Stwierdzono, że prawdopodobną przyczyną było zbyt słabe tylne okucie mocowania skrzydeł, które nie wytrzymywało siły skręcającej. W pozostałym ostatnim egzemplarzu RWD-6 wzmocniono to okucie. Zwiększono także sztywność płatów poprzez całkowite pokrycie sklejką. Jednak badania prowadzone na ziemi nie potwierdziły poprawy sytuacji. Dopiero podparcie skrzydeł drugim zastrzałem rozwiązało całkowicie problem. Stało się to już w 1933r., a samolot latał jeszcze kilka lat.
Doświadczalne Warsztaty Lotnicze.
W marcu 1933r., Jerzy Wędrychowski, Stanisław Rogalski i Jerzy Drzewiecki założyli spółkę zoo Doświadczalne Warsztaty Lotnicze.
W 1933r., zespół opracował samolot szkolno-treningowy RWD-8. Samolot został wybrany na standardowy samolot szkolny dla Polskiego Lotnictwa Wojskowego. W Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych zbudowano 100 samolotów RWD-8, a w Podlaskiej Wytwórni Samolotów kolejne 500 sztuk, w tym zmodyfikowane, pod oznaczeniem RWD-8 pws. Był to najliczniej zbudowany Polski samolot, który to rekord został pobity w 70-latach konstrukcją An-2.
RWD-9 to kolejny samolot sportowy zespołu. Samolot pierwszy lot wykonał w grudniu 1933r. Był kontynuatorem linii RWD-6. Zastosowano w nim jeszcze bardziej rozbudowaną mechanizację skrzydeł; ruchome sloty na krawędzi natarcia i intercoptor, czyli przerywacz na górnej powierzchni płata oraz lotki nieszczelinowe prosto obcięte. Automat, który tymi powierzchniami poruszał, działał bardzo płynnie, bez szepnięć i przerzucań z jednego skrajnego położenia w drugie. Dodatkowo skrzydła były łatwo składane do hangarowania i transportu. Samolot miał znakomite właściwości lotne. W zawodach Challenge-1934 samoloty RWD-9 zajęły dwa pierwsze miejsca.
W 1934r., podjęto prace nad samolotem pasażerskim RWD-11. Był to jedyny ukończony przez zakład samolot napędzany dwoma silnikami. Samolot został zbudowany według założeń ustalonych dla samolotu PZL-27 przez Ministerstwo Komunikacji. Podpisano wstępne porozumienie. Ministerstwo Komunikacji czyniło nadzieję zakładowi DWL, że jeśli samolot ten będzie lepszy od PZL-27, to zostanie zawarta umowa na ich produkcję. Prototyp wykonał pierwszy lot z początkiem 1936r. Samolot okazał się poprawny, ale wykonano na nim jeszcze kilka poprawek. Z końcem 1937r., samolot osiągnął finalną postać. Został zademonstrowany, w dniu 16.11.1937r., na Lotnisku Mokotów. Jednak RWD-11 nie został zakupiony przez PLL LOT. Był to rewanż Dowództwa Lotnictwa za opór spółki przed upaństwowieniem oraz przed objęciem kierownictwa upaństwowionych zakładów w Lublinie. Był to cios ekonomiczny, bo koszty opracowania RWD-11 ponosił tylko zakład DWL i znalazł się on na granicy bankructwa. Nie zakupiono nawet prototypu. Cała sprawa wiązała się z dążeniem Departamentu Aeronautyki, kierowanego przez generała Ludomira Rayskiego, aby upaństwowić cały przemysł pracujący na rzecz Wojska Polskiego. Miało to swoje złe jak i dobre strony, mając na uwadze skandal (korupcja, marnotrawstwo i nie wywiązanie się z umowy) do jakiego doszło kilka lat wcześniej, w związku z działalnością spółki Francopol. Zakład DWL uratował kontrakt na sprzedaż samolotów RWD-13 do Brazylii za kawę. Dopiero po procesie sądowym zakład DWL otrzymał pieniądze za wstępną umowę i przekazał samolot. Sąd stanął na stanowisku, że zakład DWL wykonał zadanie i samolot okazał się dobry.
RWD-13 to samolot turystyczny, opracowany w 1934r., będący rozwinięciem konstrukcji RWD-9. RWD-13 został zbudowany w liczbie około 100 egzemplarzy. Kolejne 20 maszyn zbudowano z licencji w Jugosławii. Kilkanaście maszyn wyeksportowano. RWD-13 miał dobrą prędkość przelotową, 180 km/h, krótki start i krótki dobieg. Samolot zdobył liczne laury na całym świecie. W 1937r., podczas konkursu w Alpach w Szwajcarii zajął; I, IV, VI i VII miejsce na 70 samolotów.
Powstała także wersja RWD-13 s - sanitarna do przewozu jednej osoby na noszach, lekarza i pilota. Jej konstruktorem był inż. Bronisław Żurakowski.
RWD-14 był budowany na zamówienie Wojska Polskiego. Został ukończony w 1935r., jednak okazał się cięższy niż przewidywano. W dodatku wojsko wysunęło kolejne wymagania. Wymieniono silnik Pratt-Whitney o mocy 400 KM na Polski silnik PZL G-1620A Mors o mocy 410 KM. Dwa ukończone prototypy oblatano z początkiem 1937r., a ich testy w Instytucie Lotnictwa ukończono w kwietniu 1937r. Pozostały jeszcze testy fabryczne nurkowania z max prędkością. Doszło do urwania usterzenia poziomego. Pilot ratował się skokiem ze spadochronem. Należało wzmocnić usterzenie. To opóźniło uruchomienie produkcji o kilka miesięcy. Produkcję podjęto w Lubelskiej Wytwórni Samolotów pod oznaczeniem RWD-14 Czapla. Zbudowano 65 samolotów, które wzięły udział w Wojnie Obronnej 1939r.
Wiosną 1937r., pierwszy lot wykonał samolot RWD-15, który jest powiększonym RWD-13. Ma kabinę dla pięciu osób. Zbudowano 6 egzemplarzy. Zastosowano podobną mechanizacje płata, ale zastosowano tłumiki spowalniające ruch, bo maszyna była większa.
Zespół DWL, w przededniu II wojny światowej przystąpił do projektowania samolotów bojowych. Powstały zręby samolotów RWD-22 oraz RWD-25. Samolot RWD-22 to wodnosamolot patrolowo-torpedowy i treningowy, 3-miejscowy, dwusilnikowy, dolnopłat. Samolotem zainteresowana była Marynarka Wojenna, która była zainteresowana złożeniem zamówienia na 12 egzemplarzy. Na wiosnę 1939r., przystąpiono do opracowania projektu konstrukcyjnego. Latem 1939r., przystąpiono do dmuchań aerodynamicznych modeli w tunelu w Instytucie Aerodynamicznym Politechniki Warszawskiej. Budowę prototypu planowano na początek 1940r. Samolot RWD-25 to projekt myśliwca. Zamówienie, wiosną 1939r., złożyło lotnictwo wojskowe. Napędem miał być silnik Gnome-Rhone 14M o mocy 515 kW. Konkurentami miały być; PWS-42 oraz PZL-45 Sokół. Wszystkie z tym samym silnikiem. Samolot miał być lekki, bo jego sposób walki miał polegać na szybkim wznoszeniu i atakowanie bombowców od góry w locie nurkowym. Myśliwiec miał odznaczać się dużą zwrotnością.
Agresja armii niemieckiej w 1939 roku.
Agresja na Rzeczypospolitą położyła kres działalności Doświadczalnej Wytwórni Lotniczej, której konstrukcje tak bardzo rozsławiły Polski Przemysł Lotniczy na całym świecie. Polscy konstruktorzy zginęli lub zostali rozproszeni po całej Europie; Rumunia, Francja, UK i Turcja.
Konstrukcje Doświadczalnej Wytwórni Samolotów w Warszawie.
SL-1 Akar – 1922r., szybowiec Adama Karpińskiego.
SL-2 Czarny Kot – 1923r., szybowiec Jerzego Drzewieckiego.
SL-3 – 1924r., szybowiec Zygmunta Puławskiego i Jerzego Bistarma.
JD-2 („nr fabryczny” SL-4) – 1926., pierwszy samolot, sportowy, dwu-miejscowy, dolnopłat.
WR-1 – 1927r., sportowy, dwu-miejscowy, górnopłat.
PS-1 – 1928r., sportowy, dwumiejscowy, górnopłat.
RWD-1 – 1928r., sportowy, turystyczny, dwu-miejscowy, górnopłat.
JD-2 bis – 1929r., sportowy, dwu-miejscowy, dolnopłat.
RWD-2 – 1929r., sportowy, turystyczny, dwu-miejscowy, górnopłat.
RWD-3 – 1930r., łącznikowy, sportowy, dwu-miejscowy.
RWD-4 – 1930r., sportowy, turystyczny, dwu-miejscowy, górnopłat.
RWD-5 – 1931r., sportowy, turystyczny, dwu-miejscowy, górnopłat.
RWD-7 – 1931r., sportowy, rekordowy, dwu-miejscowy.
RWD-6 – 1932r., sportowy, zawodniczy, dwu-miejscowy.
RWD-5 bis – 1933r., rajdowy, jedno-miejscowy.
RWD-8 dwl – 1933r., szkolny, dwu-miejscowy.
RWD-9 S – 1933r., sportowy, zawodniczy, turystyczny, 4-miejscowy.
RWD-10 – 1933r., jednomiejscowy, akrobacyjny.
RWD-8 pws – 1934r., szkolny dwumiejscowy, budowany seryjnie w Podlaskiej Wytwórni Samolotów.
RWD-13 – 1935r., sportowy, turystyczny, 3-miejscowy.
RWD-14 Czapla – 1935r., obserwacyjny, 2-miejscowy.
RWD-11 – 1936r., dolnopłat, dwusilnikowy, pasażerski, 8-miejscowy.
RWD-16 – 1936r., sportowy, awionetka, 2-miejscowy, dolnopłat.
RWD-13 S – 1937r., sanitarny trzy osoby (w tym jedna na noszach).
RWD-15 – 1937r., sportowy, turystyczny, dyspozycyjny, 5-miejscowy.
RWD-17 – 1937r., szkolny, akrobacyjny, 2-miejscowy.
RWD-20 – 1937r., doświadczalny z przednim kołem.
RWD-16 bis – 1938r., sportowy, awionetka, 2-miejscowy.
RWD-17 W – 1938r., wodnosamolot, RWD-17 na pływakach.
RWD-19 – 1938r., sportowy, rekordowy, 2-miejscowy, dolnopłat.
RWD-23 – 1939r., szklony, dwumiejscowy, dolnopłat z otwartymi kabinami.
RWD-21 – 1939r., sportowy, 2-miejscowy, dolnopłat.
RWD-18 – 1939r., turystyczny, dyspozycyjny, górnopłat, dwu-silnikowy, nie ukończony.
RWD-22 – planowany na 1940r., wodnosamolot patrolowo-torpedowy, dwusilnikowy, dolnopłat.
RWD-25 – planowany na 1940r., samolot myśliwski.
Opracował Karol Placha Hetman