Wrocław 2021-04-27
Port Lotniczy Wrocław.
Międzynarodowy Port Lotniczy im. Mikołaja Kopernika. Oficjalna nazwa angielska: Copernicus Airport Wrocław. Kod IATA: WRO, Kod ICAO: EPWR. Współrzędne geograficzne: 51°06′34″N 16°52′49″E. Elewacja 123 m npm. Adres Wrocław-Strachowice ul. Skarżyńskiego 36, 54-530 Wrocław. Telefon kontaktowy: +48 (71) 358 11 00 Faks: +48 (71) 357 39 73.
Port Lotniczy im. Mikołaja Kopernika we Wrocławiu jest aktualnie (2010 rok) w posiadaniu trzech właścicieli: Przedsiębiorstwo Państwowe "Porty Lotnicze" w Warszawie - 38,10 proc. akcji, Miasto - Gmina Wrocław - 46,39 proc. akcji, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego - 15,51 proc. akcji.
Historia portu lotniczego we Wrocławiu.
Cywilna historia Lotniska Strachowice datuje się od czerwca 1945 roku. Równocześnie uruchomione zostało okrężne połączenie lotnicze na trasie Warszawa - Łódź - Poznań - Wrocław - Katowice - Łódź - Warszawa.
Wiosną 1946 roku, lotnisko cywilne zostało przeniesione na lotnisko trawiaste Gądów Mały z jednoczesnym uruchomieniem połączenia Warszawa - Wrocław - Warszawa z międzylądowaniem w Łodzi a w latach 1948 – 1950, również połączenia Poznań - Wrocław - Katowice.
Loty cywilne do Strachowic powróciły w 1958 roku, wówczas to jedynym przewoźnikiem był PLL LOT. Utrzymywano wyłącznie połączenia regularne, krajowe, w rozkładach lotów na okres letni i zimowy. Wykonywano głównie połączenia do / z Warszawy. Czasami Gdańsk, Szczecin, Poznań. Połączenia realizowały samoloty; Douglas DC-3, Lisunow Li-2, Iliuszyn Ił-12 B, Iliuszyn ( VEB ) Ił-14 P. W 60-latach pojawiają się turbośmigłowe Ił-18 i An-24.
Wprowadzenie stanu wojennego przez Generała Wojciecha Jaruzelskiego całkowicie wstrzymało na kilkanaście miesięcy ruch pasażerski. 80-lata to był marazm w lotach krajowych i zagranicznych. Do 1992 roku, kiedy to powołana została spółka Port Lotniczy Wrocław S.A., lotnisko obsługiwało regularne połączenia z Warszawą, Krakowem i Rzeszowem oraz sezonowe połączenia z Gdańskiem, Szczecinem i Koszalinem.
Dopiero przemiany społeczno-gospodarcze umożliwiły dynamiczny rozwój lotnictwa cywilnego. Od stycznia 1992 roku, Lotnisko zaczęło działać jako Port Lotniczy Wrocław S.A. Pierwsze zagraniczne połączenie uruchomiono uroczyście w styczniu 1993 roku, z Frankfurtem nad Manem. Następnie w kwietniu 1993 roku, z Dusseldorfem, a od 1998 roku, z Wiedniem i Kopenhagą.
W marcu 2005 roku, przedstawiciele Agencji Mienia Wojskowego ( AMW ) i wrocławskiego Portu Lotniczego podpisali umowę dzierżawy, na podstawie której lotnisko cywilne mogło korzystać z infrastruktury i urządzeń lotniska wojskowego. Początkowo umowa została zawarta na okres 3 lat. Od tej pory wojsko i Port Lotniczy Wrocław byli współużytkownikami, ale nie współzarządzającymi terenem lotniska, z którego korzystały samoloty zarówno cywilne, jak i wojskowe. Na podstawie tej umowy Port Lotniczy przejął 470 hektarów z ogólnej powierzchni 700 ha lotniska wojskowego.
Prezes wrocławskiego Portu Lotniczego Andrzej Barski podkreślał, że podpisanie umowy umożliwił rozwój lotniska. - "Będziemy mogli rozbudować terminal oraz płytę lotniska. Nasz obecny terminal jest przewidziany na 600 tys. pasażerów rocznie, a w tym roku (2005 roku) przewidujemy ruch na poziomie pół miliona osób, więc zbliżamy się do ściany. A w lecie, co najmniej kilkakrotnie zbliżymy się do masy krytycznej" - podkreślił pan Andrzej Barski. Przedstawiciele portu nie chcieli powiedzieć, za ile będą dzierżawić od AMW przejęte tereny. Poinformowano jedynie, że kwota jest dużo mniejsza niż ta, którą wynegocjowano przy podobnej transakcji w Krakowie-Balicach.
Do tej pory jakiekolwiek inwestycje nie były możliwe, bo w świetle prawa każdy obiekt wybudowany nie na swojej działce należy do właściciela terenu. Czyli w tym przypadku do wojska. Bez wątpienia 2005 rok, stał się przełomowym dla rozwoju Portu Lotniczego Strachowice. W tym okresie ogromnym plusem Portu było to, iż nie był finansowo zadłużony.
Wówczas to, w 2005 roku, władze portu podjęły decyzję o budowie nowej RWY i terminalu. Nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy Portu Lotniczego we Wrocławiu zaakceptowało plan generalny rozbudowy lotniska. Nowy terminal chciano oddać do użytku w 2008 roku, ale tak się nie stało. W planach było wydłużenie RWY z obecnych 2 500 m do 3 000 m i budowa drugiej RWY. Od razu wyjaśnię, że o ile wydłużenie RWY do 3 000 m jest tylko kwestią funduszy i dokupienia gruntu, to budowa drugiej równoległej RWY jest niemożliwa z uwagi na zlokalizowane w pobliżu osiedla mieszkalne.
W dniu 6.12.2005 roku, nadano lotnisku imię Mikołaja Kopernika oraz otworzono nową część terminalu, zwiększając jednocześnie do 750 000 maksymalną liczbę obsługiwanych pasażerów na rok.
Pierwsza dekada XXI wieku to dalszy rozwój połączeń zagranicznych stałych i czarterowych. Realizowały je takie typy samolotów jak; Airbus A319, Airbus A320, A310-300, Airbus A330-300, Boeing 737-400, Boeing 737-800, McDonnell Douglas MD-82. Wrocław jest pierwszym miastem w Polsce skąd uruchomione zostały połączenia słynnych irlandzkich tanich linii lotniczych - Ryanair. Ten tani przewoźnik zaoferował Dolnoślązakom codzienne loty do Londynu.
W marcu 2008 roku, oddano do użytku nowy terminal (wydzielona część w istniejącym budynku) o powierzchni 1 900 m kwadratowych. Terminal przeznaczony jest do obsługi pasażerów podróżujących do krajów ze strefy non Schengen. Ale nadal terminal był ciasny i tylko zupełnie nowy terminal mógł rozwiązać problem.
Obecnie (2013 rok) jest piątym najruchliwszym Polskim portem lotniczym (pod względem liczby obsługiwanych pasażerów), natomiast porównując liczbę operacji lotniczych zajmuje on trzecią pozycję. W 2007 roku, po raz pierwszy obsłużono ponad 1 milion pasażerów, a dokładnie 1 270 825 osób. Obecnie (2013 roku) na lotnisku Strachowice znajduje się terminal lotniczy zagraniczny i krajowy, umieszczone w jednym budynku oraz terminal towarowy. Wrocławski port lotniczy jest obecnie (2010 roku) obsługiwany przez 7 regularnych linii lotniczych. W okresie letnim obsługuje szereg połączeń czarterowych. Lotnisko obsługuje tanie linie lotnicze oraz regularne linie lotnicze, takie jak: PLL LOT, Lufthansa, Cimber Sterling Air, Ryanair, Wizz Air, Norwegian. Natomiast w okresie letnim obsługuje szereg połączeń czarterowych m.in. do Bułgarii, Egiptu, na Kretę, Rodos, Tunezji i Turcji. W 2010 roku, z Lotniska Strachowice można było dolecieć do 28 portów.
W dniu 11.06.2010 roku, Lotnisko otrzymało 464,5 ha gruntu, a w ciągu kolejnych trzech miesięcy ma dostać kolejne 240 ha, co pozwoli na dalsze inwestowanie w infrastrukturę obiektu.
| Rok | Pasażerowie | Cargo w tonach | Operacje lotnicze |
|---|---|---|---|
| 1998 | 174 202 | 871 | 9 558 |
| 1999 | 191 502 | 628 | 10 333 |
| 2000 | 210 873 | 2 548 | 11 858 |
| 2001 | 237 705 | 1 172 | 7 430 |
| 2002 | 236 151 | 1 571 | 6 594 |
| 2003 | 284 334 | 1 183 | 12 384 |
| 2004 | 355 431 | 823 | 18 509 |
| 2005 | 454 047 | 1 378 | 20 556 |
| 2006 | 857 931 | 1 510 | 25 002 |
| 2007 | 1 270 825 | 1 458 | 26 948 |
| 2008 | 1 486 442 | 1 462 | 32 000 |
| 2009 | 1 365 456 | 1 031 | 25 472 |
| 2010 | 1 654 439 | 946 | 23 627 |
| 2011 | 1 657 472 | 957 | 25 339 |
| 2012 | 1 996 552 | 928 | 27 960 |
| 2013 | 1 920 179 | 5 138 | 24 960 |
| 2014 | 2 085 638 | 5 816 | 24 970 |
| 2015 | 2 320 015 | 6 729 | 24 510 |
| 2016 | 2 419 482 | 9 863 | 25 486 |
| 2017 | 2 855 026 | 11 040 | 27 736 |
| 2018 | 3 347 553 | 10 425 | 32 462 |
| 2019 | 3 548 089 | 11 061 | 32 967 |
| 2020 | 1 007 323 | 8 809 | 15 512 |
Dojazd na Lotnisko Strachowice.
Dojazd na Lotnisko Strachowice był chyba jednym z najgorszych w Polsce i to pomimo przebiegania w pobliżu autostrady A4. Z tej autostrady nie było bezpośredniego zjazdu i trzeba się nieźle nakręcić kierownicą, aby dojechać do portu. Do lotniska od strony Jeleniej Góry dojeżdżaliśmy trasą Nr 35, a następnie ulicami: Czekoladową, Karmelkową, Awicenny, Stanisławowską, oraz Mińską bezpośrednio do ulicy Granicznej. Oznakowania kierujące do portu były poprawne, ale nie dało się na lotnisko dojechać na pamięć. Związane to jest z licznymi inwestycjami prowadzonymi w strukturze drogowej Wrocławia. Kierowcy podążający na Lotnisko po raz pierwszy lub po dłuższej przerwie, powinni uzbroić się w cierpliwość i duży margines czasu.
Parkingi były piętą achillesową Lotniska. Przy samym terminalu było miejsc tylko 500 samochodów. Na dodatek cena była stosunkowo wysoka.
Komunikacja zbiorowa: Autobus linii 406 kursuje do Dworca Głównego PKP i Centralnego PKS: w dni powszednie co 20-30 minut (w godz. 4,52 - 22.53), w dni wolne i świąteczne co 40 minut (w godz. 6.02 - 22.56). Autobus nocny linii 249 kursował na trasie Lotnisko - Jarnołtów, dwa razy w ciągu doby. Cena biletu normalnego była 2,40 złotych, nocny 2,80 złotych. Bilet można było kupić u kierowcy za dodatkową opłatę 0,40 złotych. Firma Dekatlon oferowała pasażerom lotów czarterowych transfery na lotnisko we Wrocławiu z Jeleniej Góry, Legnicy, Wałbrzycha i Świdnicy.
Przed terminalem pasażerskim znajdował się postój taksówek, który obsługiwała firma Taxi-Plus. telefon: +48 71 358 12 99. Telefony innych firm taksówkowych: Domino Taxi, tel. +48 71 1-9625, MPT, tel. +48 71 1-9191, ZPT, tel. +48 71 1-9622, Taxi Blues, tel. +48 71 1-9661, Lux Radio Taxi, tel. +48 71 1-9623, Taxi Maj, tel. +48 71 1-9585, Super Taxi, tel. +48 71 1-9663.
Na lotnisku znajdowały się punkty wypożyczali samochodów: 1. AVIS (071) 358 12 93 2. Budget (071) 358 12 92 3. Europcar (071) 358 12 91 4. Hertz (071) 358 12 94 5. Sixt (071) 353 77 14 6. National - Alamo (071) 358 12 96 7. Feldman-Car (071) 358 12 09.
Przy lotnisku nie było hoteli, ale z uwagi na niewielką odległość do centrum Wrocławia można korzystać z bazy hotelowej Miasta. Najbliższy hotel znajduje się już w odległości 3,6 km od Lotniska.
Kolej na Lotnisko.
Była szansa na uruchomienie dojazdu koleją do portu lotniczego Wrocław. W pobliżu lotniska przebiega szlak kolejowy Nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec. Na stacji kolejowej Mokronos Górny była bocznica, która odchodziła w kierunku lotniska. Bocznica była jednotorowa, niezelektryfikowana. Możliwe było uruchomienie autobusu szynowego ze stacji Wrocław Główny do stacji Mokronos Górny i po zmienia kierunku jazdy dojechanie na lotnisko. Bocznica miała długość około 4 km i aby doprowadzić linię pod nowy terminal należało ją wydłużyć o około 2 km. Bocznica należała do Agencji Mienia Wojskowego, która w 2010 roku, wystawiła bocznicę na sprzedaż. Cena wywoławcza była 3 600 000 złotych. Przez kolejne lata w temacie kolei na lotnisko nic się nie działo. Nowi właściciele działek po-wojskowych nie byli zainteresowani bocznicą i ją zlikwidowali. Do chwili obecnej (2021 rok) pozostał około 2,5 km odcinek bocznicy od stacji.
Nowy Terminal.
Budowa nowego terminalu w Strachowicach d kilku lat była już koniecznością. Szczęśliwie dla lotnictwa cywilnego wojsko ograniczało swoja działalność na lotnisku. Konkurs na projekt nowego Terminalu ogłoszono w 2005 roku. Celem konkursu było uzyskanie atrakcyjnej architektonicznie, funkcjonalnie i ekonomicznie koncepcji Terminalu pasażerskiego Międzynarodowego Portu Lotniczego we Wrocławiu, z zagospodarowaniem otaczającego go terenu. Kryteria oceny prac; 1. walory architektoniczne - 40%. 2. walory funkcjonalne - 40%. 3. deklarowana cena wykonania dokumentacji inwestycji - 20%.
Skład Sądu Konkursowego: mgr inż. arch. Adam Zwierzchowski - Stowarzyszenie Architektów Polskich -przewodniczący, prof. inż. arch. Wojciech Leśnikowski - Uniwersytet w Illinois USA - sędzia referent, dr inż. arch. Magdalena Belof - Urząd Marszałkowski - sędzia, mgr arch., Piotr Fokczyński - Urząd Miejski Wrocławia - sędzia, mgr inż. Tadeusz Kura - Port Lotniczy Wrocław S.A - sędzia, dr hab.inż. arch. Tomasz Ossowicz - Biuro Rozwoju Miasta Wrocławia - sędzia, mgr inż. Henryk Paw - Port Lotniczy Wrocław S.A. - sędzia, dr inż. arch. Marek Skorupski - Politechnika Wrocławska - sędzia.
W dniu 19.07.2006 roku, rozstrzygnięto konkurs na projekt nowego terminalu we Wrocławiu. Wygrała koncepcja architektów z warszawskiej firmy JSK. Zwycięzcami zostali Zbigniew Pszczulny i Mariusz Rutz z firmy JSK Architekci. Firma zaprojektowała wcześniej lotniska we Frankfurcie, Düsseldorfie i Berlinie - Schönefeld. Ta koncepcja spodobała się jury ze względu na swoją prostotę i estetykę, połączoną z dużą funkcjonalnością. Nowy terminal zostanie zbudowany na zasadzie modułów, które w przyszłości z łatwością będzie można rozbudować.
Pozwolenia na budowę wydano w grudniu 2006 roku, a przetarg na wykonanie został ogłoszony na początku 2007 roku. Planowano, że w 2009 roku, pierwsi pasażerowie zostaną obsłużeni w nowym Terminalu.
W dniu 11.03.2009 roku, otwarto koperty z ofertami trzech konsorcjów na budowę nowego terminalu. Przewidywany kosz inwestycji to 430 milionów złotych brutto. Trzy konsorcja; Hochtief Polska, Hochtief Construction wycenił swoją ofertę na 296 730 492,92 zł brutto, Budimex Dromex, Ferrovial Agroman na 298 598 220,93 zł brutto, zaś Mostostal Warszawa, Acciona Infraestructuras na 329 571 887 zł brutto. Wszystkie konsorcja zadeklarowały ukończenie inwestycji do 30.03.2011 roku i udzielenie gwarancji na okres 73 miesięcy. Budowa ani na moment nie wstrzymała ruchu lotniczego na Lotnisku.
Nowy terminal pozwoli obsłużyć 3,5 miliona pasażerów rocznie. Po ewentualnych kolejnych rozbudowach nawet 7 milionów pasażerów. W ramach całego projektu powstanie również ponad tysiąc miejsc parkingowych. Oszacowano, że dzięki realizacji przedsięwzięcia powstanie dodatkowo ponad 7 000 miejsc pracy. Całość składa się z dwóch zadań, budowy nowego terminalu oraz budowy i rozbudowy płaszczyzn lotniskowych. Nowy terminal to nowoczesna i dynamiczna architektura - najbardziej charakterystycznym elementem terminalu jest dach o powierzchni 19 tys. m kwadratowych. Nowy budynek, będzie posiadał jedną z największych kubatur w Polsce - 330 429,81 m sześciennych, na 4 piętrach ( w tym jednym podziemnym ). Jest to jedna z największych kubatur wśród Polskich terminali. Powierzchnia blisko 50 000 m kwadratowych. Znajdzie się tutaj: 8 stanowisk kontroli bezpieczeństwa, 21 stanowisk odprawy biletowo-bagażowej, sale konferencyjne, bary, kawiarnie, apteka, bank, galeria handlowa, stacja kolejowa. Najnowocześniejszy system kontroli bagażu ( w tym 2 urządzenia do precyzyjnej kontroli podejrzanych przesyłek, pracujące na zasadzie tomografu ). Terminal został zbudowany z 2 000 ton stali. Kawiarnia położona na wysokości dziewięciu i pół metra. Będzie z niej można obserwować pas startowy, drogę kołowania i płaszczyzny postojowe samolotów. Widok na samoloty podjeżdżające pod terminalu będzie też miała restauracja na parterze terminalu. Najbardziej przestronna będzie hala przylotów i odlotów – ma mieć powierzchnię 1700 m kwadratowych – to prawie 4 razy więcej niż w obecnie wykorzystywanym terminalu. Cały obiekt będzie klimatyzowany. Darmowy dostęp do Internetu. Około 4 000 m kwadratowych powierzchni komercyjnej ( sale konferencyjne, galeria handlowa, gastronomia, usługi bankowe itd. ). Stary terminal to zaledwie powierzchnia 39 000 m kwadratowych.
Nowością na wrocławskim lotnisku będą też rękawy, którymi pasażerowie będą przechodzić bezpośrednio do samolotów. Na początek zamontowane zostaną dwa takie rękawy, ale wraz z rozwojem ruchu pasażerskiego ich liczbę będzie można potroić. Wrocław, po Okęciu, jest drugim takim portem lotniczym z rękawami. Przed terminalem powstaje 16 stanowisk postojowych dla samolotów, w sumie na całym lotnisku będzie ich około 30.
W sierpniu 2009 roku, wkopano pierwszą łopatę pod budowę. Przez cały czas prace szły zgodnie z harmonogramem. W ciągu 12 miesięcy; gotowa była bryła nowego terminalu, a blachą pokrywano dach obiektu. W jednej trzeciej wykonano prace związane z pokrywaniem szkłem fasad. Do oszklenia terminalu zużyto w sumie 11,5 tys. m2 szkła. W 65% zrealizowano budowę infrastruktury zewnętrznej, takiej jak parkingi, czy drogi dojazdowe. Na placu budowy zatrudnionych dziennie było 400 – 700 osób.
Z uwagi na niewielką odległość Lotniska od osiedli mieszkalnych niezbędnym okazało się postawienie ekranów dźwiękochłonnych. Ekrany zostały postawione wzdłuż ogrodzenia płyty postojowej. Całość ma 142 m długości i 6 m wysokości. Pomiary przed przystąpieniem do montażu prowadzili przez wiele miesięcy naukowcy z Politechniki Wrocławskiej. Ekrany są odporne na silne podmuchy z dysz lądujących samolotów. Bariera dźwiękochłonna jest droga. Przed jej montażem wykonawca przeprowadził odwierty na głębokości 5 metrów zapewniając stabilność instalacji. Bariera zmniejsza hałas o 2 do 12 decybeli. Koszt około 1 miliona złotych.
Infrastruktura Lotniska Strachowice. 2010 rok.
RWY utwardzona ma wymiary 2 500 m x 58 m, jest usytuowana na kierunki 11/29. Powierzchnia 120 000 m kwadratowych. Nawierzchnia asfalto - betonowa, zdolna do przyjęcia najcięższych samolotów, nawet An-124. Pierwsza betonowa RWY powstał w 1953 roku i miała długość 2 000 m. W 2010 roku, był plan wydłużenia RWY do 3 000 m.
Droga kołowania. Od północnej strony RWY równolegle usytuowana jest główna droga kołowania o długości około 2 000 m. Łącznie Lotnisko dysponuje około 6 000 m dróg kołowania.
PPS ( Płaszczyzny Postojowe Samolotów ). CPPS umieszczona jest tuż obok starego terminalu. Ma powierzchnię około 50 000 m kwadratowych. To tutaj do 2011 roku, pasażerowie wsiadali i wysiadali z samolotów.
W 2010 rok, budowano nową płytę peronową umieszczoną naprzeciw nowego terminalu. Łączy się ona z płytą terminalu towarowego. Docelowo nowa płyta będzie miała powierzchnię blisko 100 000 m kwadratowych. W południowej części Lotniska umieszczone są jeszcze dwie kolejne płyty postojowe. Jedna była wojskową centralną płaszczyzną postojową. Ma wymiary 700 m x 50 m, powierzchnia 35 000 m kwadratowych. Druga o mniejszych wymiarach 200 m x 40 m. Do tej liczby należy doliczyć płaszczyzny postojowe zlokalizowane przed hangarami.
Hangary. Lotnisko Strachowice posiada aż 7 hangarów. Największe mają w podstawie 100 m x 45 m. Wszystkie były wykorzystywane przez Polskie Lotnictwo Wojskowe. Obecnie (2011 rok) są stopniowo przejmowane przez firmy cywilne.
Wieże kontroli lotów. Najstarsza, nieistniejąca WKL była zlokalizowano przy zespole hangarów. Kolejna była ulokowana na południe od starego terminalu pasażerskiego. Powszechnie nazywana ją wieżą wojskową. W marcu 2010 roku, została rozebrana. Trzecia WKL zlokalizowana jest w zespole budynków starego terminalu. Najnowsza i obecnie eksploatowana ulokowana jest w pobliżu terminalu towarowego. Został oddana do użytku w 2005 roku.
Stojanki. W południowo zachodniej części lotniska, wśród licznego drzewostanu zlokalizowano jedną ze stref rozśrodkowania samolotów bojowych. Umieszczono tam 18 indywidualnych stanowisk. Większość z nich jest otoczona z trzech stron wałami ziemnymi, o wysokości 3-4 m. Druga strefę rozśrodkowania samolotów bojowych umieszczono w południowo wschodniej części Lotniska. Tutaj znajduje się 12 stanowisk. Są one podwójne, czyli jest 6 zespołów, otoczonych z trzech stron wałami ziemnymi. Dodatkowo stanowiska zwrócone wyjazdem do pola wzlotów ( na południe ) mają za drogą kołowania dodatkowy wał ziemny. Stanowiska są podobne do tych jakie można spotkać na Lotnisku Mierzecice Pyrzowicie. Na Lotnisku Strachowice nie ma schronohangarów.
MPS. Skład materiałów pędnych i smarów zlokalizowano we wschodniej części Lotniska, tuż przy bocznicy kolejowej.
Na terenie Lotniska zlokalizowano kilkanaście obiektów o charakterze lotniczym i militarnym. Znaleźć tu można; obiekty systemu łączności i radiolokacji, schrony, bombo-skład, strzelnicę samolotową, stanowiska OPL, wartownie. Są także inne obiekty; kotłownia, lokomotywownia, park samochodowy i inne. Główny zespół koszarowo sztabowy ulokowana w części północno wschodniej obszaru, pomiędzy zespołem hangarów, a główną bramą wojskową. Cały teren lotniska jest ogrodzony.
Opracował Karol Placha Hetman