Toruń 2017-11-08
Lotnisko Toruń.
Współrzędne geograficzne: 53.029N 18.545E.
Miasto Toruń.
Słowiański gród Toruń został wzniesiony w IX wieku. Przyczynkiem do jego powstania było dogodne miejsce dla przekraczania Wisły. Tereny te zamieszkiwało słowiańskie plemię – Łużyczanie. Toruń znalazł się na „Bursztynowym szlaku”. Początkowo gród Toruń był otoczony drewniano-ziemnymi wałami. Jego głównym zadaniem była ochrona przeprawy przez Wisłę.
Po sprowadzeniu krzyżaków do Polski, Toruń stał się ich punktem wypadowym przeciw plemionom pruskim. Niewłaściwe prace budowlane prowadzone przez krzyżaków spowodowało, że gród był wielokrotnie zalewany przez wysoką falę Wisły. W efekcie, w 1236 roku miasto zostało przeniesione na pobliskie wzniesienia, nieco w górę rzeki. Pierwsze prawa miejskie Toruń otrzymał w 1233 roku.
Miasto się szybko rozwijało i otrzymywało nowe prawa i przywileje. W 1280 roku miasto stało się członkiem Hanzy. Z uwagi na panoszenie się krzyżaków, Polscy władcy w kierunku wschodnim postawili nowe miasto. W 1454 roku oba miasta połączono. Mury oddzielające miasta od siebie pozostały jeszcze długo.
Z początkiem XV wieku Toruń liczył już około 20 000 mieszkańców. W 1454 roku wybuchło powstanie przeciw krzyżakom. Na czele stał związek pruski. Zburzono krzyżacki zamek i tak rozpoczęła się wojna trzynastoletnia. Toruń został wcielony do Rzeczypospolitej. Toruń wsparł finansowo króla Polskiego. W efekcie miasto miało uprzywilejowaną pozycję, podobnie jak Gdańsk i Elbląg. W 1528 roku powstała nowa mennica, która zastąpiła mennicę miejską i krzyżacką.
Niestety, do miasta zawitała reformacja, która znalazła tutaj podatny grunt. Miasto najpierw było luterańskie, a następnie stało się ośrodkiem protestantyzmu. Efekty tych działań są widoczne jeszcze w obecnych czasach.
W 1568 roku nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, które już w 1594 roku podniesiono do statusu uczelni półwyższej, jednej z pierwszych w Rzeczypospolitej.
Miasto rozwijało się dynamicznie, ale od drugiej połowy XVII wieku nastąpił czas osłabienia miasta, z uwagi na toczące są wojny. W 1629 roku miasto odparło pierwsze oblężenie Szwedów, ale w końcu upadło. Miasto odbito z rąk szwedów w 1658 roku, przez wojska króla Jana Kazimierza. Szwedzi jednak nie odstąpili i dotkliwie ostrzeliwali miasto. W mieście ludność została zdziesiątkowana przez ataki wroga i epidemię dżumy.
W 1772 roku po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej Toruń pozostał przy Polsce. Jednak coraz silniejsze wpływy pruskie żądały utworzenia wolnego miasta Toruń. II rozbiór włączył Toruń do prus. Ludność miasta spadła do 6 000 tysięcy. Na mocy traktatu w Tylży z dnia 7 lipca 1807 roku Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. W okresie 1813-1815 miasto okupowali moskale. W 1871 roku miasto został uznane twierdzą I stopnia.
Kongres Wiedeński przyznał miasto prusom, którzy byli tutaj do 1920 roku. Z uwagi na bliskość granicy prusko-ruskiej miasto nie mogło się w pełni rozwinąć. Był na przykład zakaz wznoszenia murowanych domów poza granicami miasta. Toruń był bardziej twierdzą niż miastem. Więcej było wojskowych niż cywilów.
Kolej uruchomiono w 1862 roku. Pierwsze linie poprowadzono z Torunia do Bydgoszczy i Warszawy. W 1873 roku otwarto most kolejowy przez Wisłę. Toruń stał się ważnym węzłem kolejowym. W 1899 roku uruchomiono pierwszy elektryczny tramwaj. Uruchomiono gazownię i elektrownię miejską.
Traktat wersalski przyznał Toruń Rzeczypospolitej. Wojska germańskie opuściły Toruń sporo tygodni przed 18 stycznia 1920 roku. Cywile germańscy nie chcieli wyjeżdżać, uważając że Rzeczypospolita to państwo sezonowe. Po zwycięstwie Wojska Polskiego na hołotą Wschodnią, prysły ostanie nadzieje na likwidację państwa sezonowego. Reszta germańców, która duchem i ciałem przynależała do germanii opuściła Toruń. W efekcie przez cały okres Drugiej Rzeczypospolitej w Mieście nie brakowało mieszkań. Mimo to w Toruniu pozostał jeszcze spory odsetek autochtonów, którzy godzili się na funkcjonowanie w Rzeczypospolitej. Do Torunia przybyło wielu obywateli Polskich, głównie z przeludnionej Małopolski. Napłynęło także sporo zdemobilizowanych żołnierzy, którzy z Toruniem związali swoją przyszłość.
Toruń miał swój niecodzienny charakter. Oprócz historycznego Starego Miasta w Mieście było dużo budynków czynszowych wybudowanych z pruskiego muru. Generalni nieładnych. Także było mnóstwo pruskich willi z niewielkimi wieżyczkami i witrażami w oknach, o ścianach ozdobionych sztukaterią. Wille otoczone były zadbanymi ogródkami z dużą ilością drzew, krzewów i kwiatów. W Toruniu było bardzo dużo zieleni. Miasto nie dusiło się w ciasnej zabudowie, bo ulice były szerokie. Komunikacja była dobrze zorganizowana.
Miasto zaczęło się bardzo dynamicznie rozwijać. W 1921 roku liczyło już ponad 37 000 mieszkańców z czego 90 % to obywatele Polscy. Uruchomiono Polskie banki, zakłady wytwórcze i zakłady rzemieślnicze. W 1933 roku otwarto metalowy most drogowy przez Wisłę. Na 1940 rok planowano otwarcie Uniwersytetu Toruńskiego, jako filia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1938 roku Podgórze (lewym brzeg Wisły) włączono do miasta. W 1939 roku Toruń liczył 80 000 mieszkańców.
W dniu 7 września 1939 roku do Torunia wkroczyli germańcy. Miasto wcielono do III rzeszy – land Gdańsk, Prusy Zachodnie. Okupacja germańska to systematyczne wyniszczanie ludności Polskiej. W jednej tylko akcji, potrafili pojmać pond 1 000 osób i wymordować w okolicznych lasach. Najwięcej osób zamordowali w Lesie Barbarka. W pobliskich miejscowościach powstały cztery obozy przesiedleńcze, zamienione potem na obozy karne. Przez te obozy przeszło co najmniej 3 000 osób. Eksterminacja była tak duża, że z początkiem 1940 roku w Toruniu było już tylko 15 000 obywateli polskich.
W dniu 1 lutego 1945 roku przez Toruń przeszli żołdacy moskiewscy. Zabytki miasta miały szczęści, bo germańcy wcześniej wycofali się na linię wału pomorskiego. Wciąż liczyli, że po wojnie granice pozostaną jak w 1938 roku.
Władze w mieście przejęli komuniści, argumentując to dużą liczbą robotników. W efekcie miasto pozbawione zostało administracji typowej dla struktury miejskiej (prasy, radia, bibliotek, kuratorium szkolnego, stowarzyszeń kulturalnych itp).
W 1945 roku powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Uruchomiono kilka fabryk przemysłu chemicznego, włókienniczego, elektrycznego, metalowego i spożywczego. Kilka z nich ma korzenie przedwojenne.
Wojsko w Toruniu
W 1871 roku miasto zostało uznane twierdzą I stopnia. Rozpoczęto rozbudowę fortyfikacji według planów ówczesnej taktyki wojennej. Wokół miasta zbudowano pierścień fortów, które znajdowały się w odległości około 4-5 km od miasta. Ówczesna artyleria miała zasięg do 4 000 m, dlatego z fortu nie można było ostrzelać miasta. Dlatego zdobycie jednego fortu przez wroga nie gwarantowało zdobycia miasta. W każdym forcie były 4 baterie artylerii i 4 kompanie piechoty. Każdy fort był zbudowany z cegły, na przedpolu otoczony ziemią i całość okrążała fosa. Stropy były pokryte ziemią o warstwie minimum jeden metr. Działobitnie mogły być chowane. Fort mógł się samodzielnie bronić minimum przez jeden miesiąc. W wnętrzu było całe zaplecze; skład amunicji i broni, magazyny, zapasy wody pitnej, kuchnia, część koszarowa, łączność telefoniczną i radiową. Gdy rzeźba terenu tego wymagała budowano małe forty wspierające. Forty połączono drogą zwaną „Szosą forteczną”. Miasto Toruń otoczono wieńcem 15 fortów, łącznie z Podgórzem na lewym brzegu Wisły. W 1875 roku większość prac nad fortami zostało wykonanych. Mimo pierścienia fortów, germańcy głównego ataku spodziewali się ze strony wschodniej, od moskali.
Na prowadzonej fortyfikacji miasto niestety straciło. Nałożono kolejne ograniczenia budowlane. Rozebrano historyczne budowle postawione kilka wieków wcześniej; średniowieczne i renesansowe. Rozebrano wierzą Chełmińską i mury miejskie.
Obiekty lotnicze
Z początkiem XX wieku Toruń wszedł w erę aeronautyki. W zachodniej części miasta powstał port sterowcowo-balonowy i lotnisko.
Germańcy najpierw zainteresowali się sterowcami. Z początkiem XX wieku technika balonowa i sterowcowa osiągnęła taki poziom, że mogła być wykorzystana w działaniach wojennych. W okresie 1907-1909 na terenie rajchu powstało kilkanaście hal sterowcowych. Najwięcej było ich na zachodzie, ale także na wschodzie ich nie brakowało. Powstały one w Poznaniu, Słupsku i Toruniu.
Halę sterowcową w Toruniu zbudowano w 1909 roku. Była ona średniej wielkości i przeznaczona dla sterowców klasy Perseval. Zlokalizowana była na Chełmińskim Przedmieściu, przy obecnej ulicy Generała Józefa Bema, w miejscu gdzie obecnie stoi Arena Toruń Hala. Odległość około 1 500 m od centrum Miasta, w kierunku północno-zachodnim. O historii tego miejsca przypomina ulica Balonowa.
Ale już w 1917 roku gemańcy wszystkie sterowce przenieśli do marynarki wojennej. W hali sterowcowej zagościł oddział balonowy.
Na Podgórzu, przy forcie Nr 11 (drodze wylotowej na Inowrocław i dworcu kolejowym), zbudowano mniejszą halę dla balonów obserwacyjnych. Obecnie DK Nr 15 oraz S 10.
Obie hale były konstrukcjami stalowymi. Większość ścian obłożono eternitem. Wszystkie przybudówki wykonano z cegły. Na krótszych ścianach umieszczono wielkie rozsuwane wrota. Poruszały się one na rolkach po szynach. Napęd był ręczny przy pomocy kołowrotów i systemu linowego. Hale otrzymały ogrzewanie za pomocą dwóch pieców żeliwnych umieszczonych w połowie długości hal. Obie hale ustawiono na kierunku południowy-wschód – północny-zachód.
Hala sterowcowa miała w podstawie 101 m x 25 m, a wysokość 23 m. Powierzchnia użytkowa 2 525 m kwadratowych.
Hala balonowa miała w podstawie 50 m x 20 m, a wysokość 20 m.
Lotnisko Toruń
Lotnisko w Toruniu zbudowano w latach 1912-1913. Zlokalizowano je na przedpolu fortu Nr VIII. Czyli na zachód od miasta, w pobliżu szosy Toruń-Fordon-Bydgoszcz. Bezpośredni dojazd zapewniała Szosa Forteczna.
Pole wzlotów było początkowo zbliżone kształtem do koła o średnicy około 300 m. Dokładnie w miejscu obecnego obiektu Tor Toruń Rallycross. Pole wyrównano, ale nie zmeliorowano. Z południowo-zachodniej strony pola wzlotów postawiono hangary. Prawdopodobnie cztery. Były one o konstrukcji stalowej. Pokryto je eternitem i szkłem. Wrota do hangaru były rozsuwane. Do ścian hangarów przybudowano murowane budynki pełniące funkcje zaplecza lotniska. Były tam pomieszczenia socjalne, magazyny, warsztaty itp. Za hangarami, postawiono także kilka drewnianych baraków. Od strony zachodniej i północnej przebiegał tor kolejowy, od którego poprowadzono bocznicę dla lotniska. Już w 1917 roku pole wzlotów powiększono. Teraz było bardziej prostokątne o wymiarach 900 m x 750 m.
Lotnisko Toruń służyło szkole lotniczej.
W Polsce
W dniu 17 stycznia 1920 roku, koło Aleksandrowa Kujawskiego zakończono koncentrację oddziałów Wojska Polskiego, przeznaczonych dla Frontu Pomorskiego, który zbrojnie musiał wkroczyć na tereny Pomorza, które zgodnie z Traktatem Wersalskim przyznano Polsce. O świcie 18 stycznia 1920 roku Polski pociąg pancerny „Wilk” przekroczył most graniczny na rzece Tążnia. Stwierdzono brak żołnierzy germańskich. Nie było także nikogo na stacji kolejowej Otłoczyn. Wojsko bez przeszkód dotarło do Torunia. Wojska germańskiego w Mieście nie było. Germański burmistrz Hasse przekazał klucze do ratusza komisarycznemu prezydentowi doktorowi Steinbornowi. Po 107 latach Toruń powrócił do Rzeczypospolitej. Przez ten okres gród Kopernika zmienił się w prowincjonalny, zapadły pruski garnizon. Ulice i domy świeciły pustkami.
Wśród oddziałów Wojska Polskiego znajdował się; por. Jerzy Borejsza dowódca IV Grupy Lotniczej, por. Wiktor Szandorowski z Inspektoratu Wojsk Lotniczych, por. Pilot Henryk Makowski komendant Szkoły Obserwatorów Lotniczych, ppor. Bogdan Kwieciński absolwent Szkoły Obserwatorów i inni. Wszyscy oni udali się w kolumnie samochodowej na Lotnisko Toruń. Brama była szeroko otwarta. Na Lotnisku nie było nikogo. W środku hangarów były pustki. Również pozostałe budynki miały tylko ściany i dach. Germańcy wywieźli wszystko. Nawet stoły i taborety. Wszystkie pomieszczenia były wysprzątane, zamiecione i oczyszczone. W barakach, gdzie były między innymi sale wykładowe, także były pustki.
Lotnisko Toruń. Lokalizacja obiektów w 1920r. Zdjęcie Google
Od następnego dnia (19 styczeń 1920 rok) usuwano germańskie napisy i malowano nazwy Polskie.
Lotnisko Toruń zostało wytypowane na siedzibę Szkoły Obserwatorów. Praktycznie całą szkołę należało stworzyć od podstaw, przywożąc z Warszawy najpilniejsze pomoce dydaktyczne.
W dniu 20 stycznia 1920 roku do Torunia przybył Generał Józef Haller. Jego przybycie zmieniło całkowicie postawę pozostałej w Toruniu ludności przyznającej się do korzeni Polskich. Generała witano zbudowanymi dwudziestoma brami powitalnymi, kwiatami i śpiewem. Niemal natychmiast znikły wszystkie germańskie napisy, a pojawiły się napisy w Języku Polskim. Na stacji kolejowej w Toruniu Generał przesiadł się na podarowanego koni i na nim, wśród wiwatów pojechał do ratusza. Z okna ratusza Józef Haller wygłosił patriotyczne przemówienie. Po południu Generał Józef Haller odwiedził Lotnisko Toruń, które było już gotowe na przyjęcie samolotów.
Na Lotnisku Toruń pierwszy hangar przyznano – 11. Eskadrze Wywiadowczej, drugi – 580. Eskadrze Salmsonów, trzeci – Warsztatom, czwarty – Eskadrze Szkolnej, która była gospodarzem całego Lotniska.
Jednak do pełnego wyposażenia Lotniska wiele brakowało. Nie było radiostacji łączności, składu paliw, posterunku meteorologicznego, części zamiennych i narzędzi. Pomieszczenia socjalne, a zwłaszcza koszary, w przeciwieństwie do Poznania, Bydgoszczy i Grudziądza mieściły się w barakach.
Co prawda w Toruniu, przy ulicy Mickiewicza był koszary z 1884 roku, ale były zajęte przez piechotę i kawalerię. Po drugiej wojnie światowej zostały przeznaczone na mieszania komunalne. Koszary te były wybudowane z tak zwanego pruskiego muru.
Wojska aeronautyczne
W dniu 20 stycznia 1920 roku do Torunia z Poznania, transportem kolejowym, wyruszyła III. Grupa Aeronautyczna. Jednak nie miała ona żadnego sprzętu. Jego zakupy były w trakcie realizacji. Polska otrzymała kilka balonów produkcji francuskiej typu Caquot R., pochodzących z francuskiego demobilu. Otrzymaliśmy także polową wytwornicę wodoru i kilkanaście ciężarówek typu Packard. Samochody Packard miały pełne ogumienie, tak zwane lanki. Później nazwa lanki przypadła butom piłkarskim. Z końcem lutego 1920 roku w powietrze wzniósł się pierwszy Polski balon. Od tej pory balony, tak jak wieże ratuszowe i wieże kościołów stały się charakterystycznymi elementami panoramy Miasta.
W 1920 roku III. Grupa Aeronautyczna wzięła udział w wojnie z moskalami, jako oddział piechoty. Poległo dwóch oficerów i 19 szeregowych.
W 1922 roku do Torunia przywieziono jedyny Polski sterowiec, któremu nadano imię Lech. Był to używany francuski sterowiec Zodiac VZ-11 klasy Vedette. Do Torunia sterowiec dotarł w kilkunastu skrzyniach. Po złożeniu został oblatany. Sterowiec Lech służył w Wojsku Polskim do 1926 roku. Wiosną 1926 roku po wykonaniu ostatniego lotu został skierowany do kasacji.
W 1925 roku doszło do porozumienia pomiędzy Ministerstwem Spraw Wojskowych, a władzami Torunia w sprawie wymiany terenów. Miasto przejęło tereny poforteczne w pobliżu Starówki Miejskiej, a przekazało tereny na północnym-zachodzie miasta. W efekcie znacznie powiększyło się przedpole hali sterowcowej od strony północnej.
W Toruniu stacjonowały kolejno III Batalion Aeronautyczny (1920-1923), Szkolny Batalion przy Oficerskiej Szkole Aeronautycznej (1921–1924) oraz 1. Batalion Balonowy (1923-1930).
Po drugiej wojnie światowej, z początkiem 50-lat hala sterowcowa została rozebrana. Pozostałe obiekty wojskowe służyły jako magazyny ZN (zapasów nienaruszalnych) na wypadek W. W 2009 roku większość terenów Wojsko Polskie sprzedało Miastu. Na tym terenie powstała między innymi hala widowiskowo-sportowa „Arena Toruń Hala”.
Wojska balonowe powoli stawały się mało przydatnym rodzajem wojsk, a generującym duże koszty. W połowie 30-lat zdecydowano, że balony obserwacyjne pozostaną w służbie do ich naturalnego zużycia. Skupiono się natomiast na balonach zaporowych, które z lotnictwa przeniesiono do Obrony Przeciwlotniczej Kraju. Tak było do wojny obronnej 1939 roku.
Balon typu BD. Toruń. Zdjęcie LAC
Lotnictwo Toruńskie
Z powodu wojny z państwem moskiewskim w Toruniu nastąpiły istotne zmiany. Na wniosek por. pilota Wiktora Szandarowskiego, Inspektor Lotnictwa gen. Mieczysław Mackiewicz wyraził zgodę na sformowanie z kadry Oficerskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych, jednostki bojowej Eskadra Wywiadowcza, która przyjęła nazwę Eskadry Toruńskiej. Rozmontowane samoloty załadowano na platformy kolejowe i wyruszyła na wschodni front. Eskadra prowadziła głównie rozpoznanie ruchów moskali.
Rozgromienie armii bolszewickiej, zastało Eskadrę Toruńską pod Baranowiczami. Straty; jeden zabity sierżant pilot Mieczysław Obrembowicz i czterech rannych. Po kilku tygodniach, Eskadra Toruńska z czterema samolotami powróciła do Torunia pociągiem.
Po zwycięstwie Wojska Polskiego na hołotą Wschodnią prysły ostanie nadzieje na likwidację państwa sezonowego. Reszta germańców, która duchem i ciałem przynależała do germanii opuściła Toruń. W efekcie przez cały okres Drugiej Rzeczypospolitej w Mieście nie brakowało mieszkań. Mimo to w Toruniu pozostał jeszcze spory odsetek tutejszej ludności, która godziła się na funkcjonowanie w Rzeczypospolitej. Do Torunia przybyło wielu obywateli Polskich, głównie z przeludnionej Małopolski. Napłynęło także sporo zdemobilizowanych żołnierzy, którzy z Toruniem związali swoją przyszłość.
Do 1922 roku Lotnisko Toruń nie uległo istotnym zmianom. Na nowo uruchomiono kursy szkoły OSOL (Oficerska Szkoła Obserwatorów Lotniczych). Z końcem 1921 roku komendantem szkoły został znany nam bardzo dobrze podpułkownik pilot Roma Florer. Pod jego kierownictwem szkoła w Toruniu stała się Szkołą Obserwatorów i Strzelców Lotniczych (SOiSL). Znacznie rozwinięto program szkolenia. Zwiększono ilość wykładów. Zatrudniono nowych nauczycieli, w większości z dużym doświadczeniem bojowym. Jednak słabo wyglądała sprawa zaopatrzenia w sprzęt latający. Większość nowych samolotów trafiała do eskadr bojowych. Szkoła otrzymywała znacznie wyeksploatowane samoloty wycofywane z pierwszej linii. Wymuszało to zwiększony wysiłek ekip remontowych. W okresie 1921-1925, na pięciu kursach wyszkolono 122 obserwatorów i strzelców. Wśród nich byli żołnierze zaprzyjaźnionej Estonii. Oprócz tego, prowadzono kursy doskonalące.
Wiosną 1924 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło powstanie nowej szkoły lotniczej w Grudziądzu. Jednostka w Toruniu została przemianowana w 4. Pułk Lotniczy. Podpułkownik pilot Roma Florer został początkowo dowódca 4. Pułku Lotniczego, ale wkrótce przeniesiono go do Grudziądza. W dniu 23 maja 1924 roku ukazał się pierwszy rozkaz 4. Pułku Lotniczego.
Struktura 4. Pułku Lotniczego wygladała następująco: dowódca i dowództwo (zastępca d-cy, adiutant, oficer taktyczny, oficer techniczny, naczelny lekarz, kwatermistrz, oficer materiałowy, oficer ewidencji personalnej, oficer gospodarczy, oficer płatnik), park lotniczy, warsztaty, kompana parkowa, port lotniczy, kompania administracyjna, radiostacja, centrala telefoniczna. Pułk miał w składzie I i II Dywizjon Wywiadowczy, w każdym dwie Eskadry (41, 42 oraz 43, 44), a w każdej eskadrze na etacie sześć samolotów. Personel latający podlegał bezpośrednio dowódcy Pułku. Nazwę Wywiadowcza zmieniono na Obserwacyjna.
W 1925 roku Lotnisko Toruń pękało w szwach. Pole wzlotów było już za małe. Brakowało oświetlenia. Skład materiałów pędnych był za mały. Nade wszystko brakowało budynku koszarowego.
Na stanie Pułk miał różne samoloty, a przede wszystkim Ansaldo A-300. Wiosną 1925 roku Pułk przezbrojono w samoloty Potez XV. Do Torunia dostarczono 20 sztuk. Dodatkowo Pułk otrzymał kilka samolotów Hanriot 28, budowanych w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu.
- Pułk Lotniczy nadal prowadził szkolenie lotnicze podstawowe i zaawansowane.
Po przewrocie majowym 1926 roku w jednostce nastąpiły duże zmiany. W 4 Pułku Lotniczym zorganizowano dwie Eskadry Myśliwskie. Eskadry Obserwacyjne przemianowano na Eskadry Liniowe.
Wówczas ustalono, że każda eskadra w Polsce ma trzycyfrowy numer. Pierwszy oznacza rodzaj lotnictwa, druga numer pułku, trzecia numer eskadry w pułku.
Eskadry liniowe otrzymały na wyposażenie samoloty Potez XV, Potez XXV i Potez XXVII (produkcji Polskiej). Eskadry myśliwskie otrzymały samoloty Spad 61. Samoloty Spad 61 miały złą opinię, dlatego szef departamentu lotnictwa Ludomił Rayski nakazał pilotom latać ze spadochronami.
W lipcu 1925 roku rozpoczęto rozbudowę Lotniska Toruń. W pierwszym rzędzie przystąpiono do budowy koszar. Były to dwupiętrowe murowane bloki postawione po północnej stronie ulicy Bydgoskiej wiodącej na Lotnisko, pomiędzy Lotniskiem, a laskiem „Zieleniec”. Były to pierwsze koszary w Toruniu wzniesione przez Polaków. Budowa koszar była konieczna już od 1920 roku, ale najpierw wojna, a później kryzys gospodarczy odsuwał plany na kolejne lata. Dopiero w 1925 roku uzyskano stosowne finansowanie z Ministerstwa Spraw Wojskowych i kredyty. Koszt inwestycji około 3 miliony złotych. Projekt i plany budowlane wykonał pan inż. Jaszkowski. W skład koszar wchodziły cztery główne budynki i kilka mniejszych. Pomieszczono w nich mieszkania dla oficerów i podoficerów, kuchnię, stołówkę i warsztaty. Nowe koszary w niczym nie przypominały pruskich koszar z pruskiego muru z czerwonymi cegłami.
Koszary 4 Pułku Lotniczego. 1930r. Zdjęcie portal otoruniu.net
Powiększono pole wzlotów przesuwając północną granicę o około 200 m dalej na północ. Całe pole wzlotów zmeliorowano, zasypano doły, wyrównano i ubito. Wysiano nową trawę. Znaczną część pola wzlotów ogrodzono. Postawiono nowy skład paliw i kilka nowych budynków. Oddano budynek hamowni silników. Wyremontowano hangary lotnicze. Ogólny koszt tych prac wyniósł około 570 000 złotych i został pokryty przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.
W pracach rozbudowy Lotniska uczestniczyli członkowie LOPiP. Wykonali oni między innymi całą instalację elektryczną na Lotnisku. Na polu wzlotów zamontowano światła graniczne oraz latarnię lotniskową. Zamontowano oświetlenie ostrzegawcze na pobliskich budowlach o wysokości ponad 50 m.
Inwestycje przeprowadzono także w pobliżu hali sterowcowej. Wybudowano budynek dla powłok balonowych, budynek dla wytwórni wodoru oraz garaże dla ciężarówek. Na Przedmieściu Chełmińskim oraz przy ulicy Okrężnej, dawnej szosie fortecznej, zaczęły powstawać osiedla domów jednorodzinnych dla rodzin oficerów.
W 1930 roku oddano do użytku nowoczesną bazę paliwową. Jej projektantem był inż. Kazimierz Szymański. Opracował on autorski projekt przetaczania paliwa przy pomocy pomp odśrodkowych wmontowanych bezpośrednio w układ. Zamontowano siedem nowych zbiorników paliwowych o łącznej pojemności 633 m sześciennych. System posiadał rurociąg biegnący od rampy kolejowej do zbiorników magazynowych. Kolejne rurociągi podawały paliwo ze zbiorników do punktów odbioru paliwa przy każdym z hangarów. Dzięki temu można było spawanie tankować kilka samolotów jednocześnie. Ten nowoczesny system pozwolił na obniżenie kosztów obsługi paliwowej z 1 złotówki/litr do 3 groszy/litr.
Jeden z punktów poboru paliwa. Lotnisko Toruń. 1930r. Zdjęcie LAC
Po wszystkich tych pracach Lotnisko Toruń uzyskało wysoką klasę.
W tym czasie Toruń otrzymał nowe arterie komunikacyjne z szerokimi ulicami, chodnikami i zieloną. Między innymi ulicę Fryderyka Chopina i Adama Mickiewicza.
Lotnisko Toruń. Około 1930 roku. Zdjęcie Aeroklub Pomorski
30-lata XX wieku to dynamiczny rozwój lotnictwa sportowego. Lotnisko Toruń stało się miejscem zarówno lokalnych imprez jak i krajowych i zagranicznych rajdów etapowych. Większość pokazów i imprez organizował Aeroklub Rzeczypospolitej we współpracy z Ligą Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Wiele imprez było biletowanych. Bilet normalny zwykle był w cenie 50 groszy. Oprócz imprez cywilnych na Lotnisku Toruń organizowano także zawody wojskowe, pomiędzy pułkami.
Od 1930 roku na Lotnisku Toruń zaczęły bazować samoloty konstrukcji i produkcji Polskiej. Były wśród nich PZL Ł-2 i Lublin R.XIII. W 1930 roku Eskadry Myśliwskie w miejsce samolotów Spad 61 zaczęły otrzymywać Polskie samoloty myśliwskie PWS-10. W połowie 1933 roku na stan przyjęto pierwsze myśliwce PZL P.7.
W dniu 2 lipca 1934 roku około godziny 14;00, nad Lotniskiem Toruń pojawił się niespodziewany samolot, o nieznanej tutaj sylwetce i z dziwnymi znakami na płatowcu. Jednosilnikowa maszyna okrążyła jeden raz Lotnisko i podeszła do lądowania. Podoficer startowy chorągiewką wskazał lotnikom miejsce postoju na płycie przed hangarem Eskadry Treningowej. Oficer służbowy por. pilot Józef Barski podszedł do samolotu z którego wysiedli już dwaj panowie w kombinezonach. Oficerowi nie wyglądali oni na lotników. Jeden z lotników odezwał się: – Hallo boy ! Jesteśmy w Warsaw. Right ? Wówczas oficerowi przypomniała się informacja z prasy z dnia 30 czerwca 1934 roku, która donosiła, że Atlantyk Północny pokonali bracia Adamowicze, Bolesław i Józef (Ben i Jon), lądując w Paryżu. Dlaczego nie wylądowali na Lotnisku Mokotów? Po prostu nie znali dokładnego miejsca startu z nadodrzańskiej łąki, a nie bardzo porównywali widziany teren z mapą. Kiedy zobaczyli wielką rzekę i nad nią miasto stwierdzili, że to Warszawa, której nigdy przedtem nie widzieli. Gośćmi zaopiekował się dowódca 4 Pułku Lotniczego pułkownik Józef Heller i cały korpus oficerski. „Zwycięzców Atlantyku” ugoszczono w kasynie oficerskim. Po konsultacjach telefonicznych ustalono, że start braci Adamowiczów do Warszawy nastąpi w dniu 3 lipca 1934 roku o godzinie 16:00, aby przygotować się na przyjęcie „Zwycięzców Atlantyku”. Dlatego dopołudnie, dnia 3 lipca 1934 roku, przeznaczono na zwiedzanie Starego Torunia. Wieść o przylocie braci Adamowiczów rozeszła się błyskawicznie po Mieście. Na Starym Rynku oczekiwały ich tłumy mieszkańców. Zjedli uroczysty obiad w Dworze Artusa. „Zwycięzcy Atlantyku” zostali odznaczeni odznakami 4 Pułku Lotniczego. O godzinie 15;30 kolumna ruszyła na Lotnisko. O godzinie 16;00 samolot Bellanca wystartował w towarzystwie 11 samolotów myśliwskich PZL P.7. W okolicach Modlina, asystę honorową przejęły myśliwce z 1 Pułku Lotnictwa z Warszawy.
Wiosną 1935 roku na Lotnisku Toruń powołano do istnienia Aeroklub Pomorski. Do końca 1935 roku Aeroklub otrzymał pierwsze dwa samoloty; RWD-5 i RWD-8. W 1936 roku do Aeroklubu akces złożył Stanisław Zieliński, porucznik rezerwy pilot 4 Pułku Lotniczego, a w cywilu właściciel dóbr ziemskich w Skępe (około 60 km na wschód od Torunia), Lotniska prywatnego w Skępe i samolotu Si-2. Do tej pory był członkiem Aeroklubu Warszawskiego.
Dzięki temu mecenatowi mogła ruszyć budowa nowych obiektów, specjalnie dla Aeroklubu. Powstały one na północno-wschodnim skraju pola wzlotów. Dojazd zapewniła nowa droga od ulicy Okrężnej z pominięciem terenów wojskowych. Pole wzlotów po raz kolejny powiększono. Postawiono hangar i inne obiekty. Miasto ofiarowało kwotę 95 000 złotych. Resztę dołożyła LOPiP. Hangar oddano do użytku latem 1937 roku.
W 1937 roku Aeroklub Pomorski miał już po kilka samolotów RWD-8, RWD-13, PZL-26. Kolejne samoloty Aeroklub otrzymał ze słynnej darowizny 126 samolotów, z dnia 26 września 1937 roku. Aeroklub Pomorski otrzymał trzy samoloty RWD-8a.
W 1937 roku 4 Pułk Lotniczy otrzymał na stan samoloty PZL-23 Karaś. W Pułku były już samoloty PZL P.11.
W dniu 18 czerwca 1938 roku odbyło się uroczyste otwarcie (nieukończonego jeszcze) Ośrodka Sportu Lotniczego im. Marszałka Rydza-Śmigłego. Gościem honorowym był sam marszałek. Na uroczystości z tym związane z całej Polski przyleciało ponad 200 samolotów.
Atak zarazy germańskiej
Pierwsza informacja o ataku na Rzeczypospolitą dotarła do Torunia w dniu 1 września 1939 roku o godzinie 5;00, w postaci informacji o bombardowaniu Tczewa. W Toruniu pogoda była pochmurna, było mglisto, co dawało szansę na opóźnienie ewentualnego nalotu. Sztab pułku przeniesiono do przygotowanego fortu. O godzinie 7;15 odleciała do Warszawy 41 Eskadra Liniowa. O godzinie 8;00 na lot rozpoznawczy wystartował R-XIIID. Załoga dostarczyła informacje o walkach w okolicach Tczewa. O 9;00 wystartowały pierwsze PZL-23 Karaś z 42 Eskadry Liniowej. Zadania polegały na rozpoznaniu ruchów germańskich wojsk na różnych kierunkach. Karasie lądowały na lotniskach polowych, gdzie były starannie maskowane.
Pierwszy nalot na Lotnisko i Toruń nastąpił około godziny 12;00. Został on odparty i nie wyrządził wielu szkód. Drugi nalot około godziny 17;00, przeprowadziły 27 samoloty Ju-86 tym razem w osłonie myśliwców. Było trzech zabitych i 30 rannych.
Już 2 września 1939 roku sytuacja Armii Pomorze była trudna, bo atakowano ją aż z trzech stron. Wszystkie sprawne samoloty trafiły na lotniska polowe i z nich prowadzono rozpoznanie, walki powietrzne i ataki na wrogie cele.
W dniu 7 września 1939 roku do Torunia wkroczyli germańcy. W czasie okupacji germańskiej zbombardowane pole wzlotów zostało naprawione. Około 1941 roku na polu wzlotów zbudowano utwardzone DS (RWY). Lotnisko służyło jako etapowe do zaopatrywania walczących ze sobą braci.
W nowej rzeczywistości
Germańcy przed opuszczeniem twierdzy Toruń i Lotniska niemal wszystkie obiekty wojskowe wysadzili w powietrze. Wysadzili w powietrze wszystkie hangary. Wysadzili w powietrze nowoczesne koszary. Zniszczyli niemal wszystkie pozostałe obiekty i urządzenia.
Wojska sowieckie zajęły Toruń w dniu 1 lutego 1945 roku. Dokonały one destrukcji pozostałej infrastruktury Lotniska; bramy, ogrodzenia, budki wartownicze.
Wojsko Polskie na Lotnisko Toruń już nie powróciło. Powodów tego stanu rzeczy było kilka. Po pierwsze w okresie 1945-1950 nie było ono wojsku potrzebne. Ponieważ Lotnisko było w granicach Miasta nie nadawało się na zaadoptowanie dla samolotów z napędem turboodrzutowym po 1950 roku.
Lotnisko na szczęście nie zostało zlikwidowane i przypadła mu rola lotniska sportowego.
W nowym, XXI wieku Lotnisko stało się wdzięcznym tematem dla projektów architektonicznych nowoczesnych lotnisk. Były to przede wszystkim prace dyplomowe i konkursowe. Autorzy skupili się na projekcie regionalnego portu lotniczego dla obsługi ruchu komercyjnego. Projektowano terminal o powierzchni użytkowej od 5 000 do 20 000 m kwadratowych. Jedna droga startowa RWY o długości 2 500 m. Płyta peronowa dla trzech samolotów typu A-320 lub B-737.
Lotnisko Toruń obecnie
Lotnisko Toruń posiada: stację paliw, budynki Aeroklubu Pomorskiego, hotel (14 pokoi), restaurację, wieżę kontroli lotów, zmodernizowane hangary. Systematycznie są remontowane RWY. Jednym ze sposobów jest nałożenie chodnika asfaltowego na nawierzchnię betonową. Ponieważ Lotnisko przyjmuje samoloty i śmigłowce lotnictwa ogólnego można było zwęzić drogi startowe do 30 m.
Dane Lotniska Toruń
Lotnisko jest własnością Aeroklubu Toruńskiego
Kod Lotniska – EPTO
Współrzędne N53°01’44.5" E18°32’48.8”
Elewacja 50 m npm, 164 ft
Kwadrat Toruń-Radio 122,2 MHz. Kontakt radiowy jest wymagany.
Kontakt tel. +48 56 62 224 74, faks +48 56 65 444 31
RWY
Pierwsza główna RWY 105/285 (10/28), 1269 x 57 m beton [-230/-89], N53°01’44.5" E18°32’48.8”. Na pasie 10/28 jest dostępne oświetlenie z uproszczonym krzyżem Calverta na kierunku 28. Nr rej.ULC 40 Krąg południowy pomiędzy osią RWY, a rzeką Wisła.
Druga RWY 014/194 (01/19), 970 x 57 m beton, N53°01’52.8" E18°32’18.8"
Trzecia gruntowa RWY 105/285 (13/31), 1091 x 152 m (trawa), N53°01’49.1" E18°32’52.8"
Adres ul. 4 Pułku Lotniczego 17, 87-100 Toruń, dzielnica Bielany.
Dojazd na Lotnisko Toruń. Jadąc od centrum Torunia ulicą Władysława Broniewskiego (wylot na Bydgoszcz droga krajowa Nr 80) za Galerią TORUŃ PLAZA należy skręcić w prawo w ulicę Szosa Okrężna, a po około 900 metrach skręcić w lewo w ulicę 4 Pułku Lotniczego.
Opracował Karol Placha Hetman