Żagań 2021-08-27
Byłe lotnisko Tomaszowo koło Żagania.
Tomaszowo to miejscowość w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, w gminie Żagań. Na terenie miejscowości znajduje się byłe lotnisko wojskowe Żagań - Tomaszowo. Lotnisko po niemiecku nazwane było Sagan Küpper. Lotnisko Tomaszowo położone jest w odległości 7 km od Żagania.
Żagań.
Żagań został założony w XII wieku. Prawa miejskie miasto otrzymało pomiędzy 1248 - 1260. W swojej historii miasto miało kilka nazw: po polsku: Żegań, Zagań, po niemiecku: Sagan, Sagan in Schlesien, po czesku: Zaháň. Miasto leży nad rzeką Bóbr. W dniu 19 maja 1946 roku, nazwa miasta została urzędowo ustalona w brzmieniu Żagań.
Obecnie miasto Żagań ma powierzchnię 40,340 km kwadratowych. W Żaganiu mieszka 25 668 osób (2019 rok). Miasto jest siedzibą dowództwa 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej oraz kilku innych jednostek wojskowych. Z Żagania do Leszna jest 109 km, do Warszawy 505 km, do Wrocławia 165 km, do Poznania 202 km.
Według legendy Żagań został założony około 700 roku przez słowiańską księżniczkę Żagannę, która była córką Wandy, a wnuczką króla Kraka. Pierwsza wzmianka pisana o Żaganiu pochodzi z 23 maja 1202 roku. Od 1290 roku do 1472 roku, Żagań był stolicą księstwa żagańskiego rządzonego przez Piastów Śląskich. Chociaż od 1300 roku, był pod wpływem Czech a potem Niemiec. Od 1472 roku, księstwo zostało sprzedane książętom saskim. Kilkakrotnie miasto trapiły pożary i zarazy. Do 1935 roku, Żagań był miastem książęcem. Wówczas to władze III Rzeszy przejęły miasto uznając ich właścicieli za wrogów.
Żagań należy do miast, gdzie już podczas wielkiej wojny światowej urządzano obozy jenieckie. Pierwszy obóz był dla jeńców rosyjskich. W czasie drugiej wojny światowej pierwszymi jeńcami byli polscy żołnierze, którzy dostali się do niewoli w czasie Wojny Obronnej. Najbardziej znanym żagańskim (z powodu filmu fabularnego) obozem jenieckim był Stalag Luft 3, przeznaczony dla alianckich lotników, z którego w nocy z 24 na 25 marca 1944 roku miała miejsce wielka ucieczka jeńców.
Walki o Żagań trwała od 12 do 16 lutego 1945 roku. Wówczas to Rosjanie zajęli prawobrzeżny Żagań. W dniu 17 lutego 1945 roku, niemcy wycofali się obawiając się okrążenia. Od maja 1945 roku, rozpoczęto wysiedlanie ludności niemieckiej. Na ich miejsce przybyli przymusowi polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich oraz ludność z różnych regionów Polski.
Komunikacja.
Przez Żagań przebiegają drogi: DK nr 12 Łęknica – Berdyszcze, która obwodnicą uruchomioną w 2006 roku, omija Żagań. Droga wojewódzka nr 295 Żagań – Nowogród Bobrzański. Droga wojewódzka nr 296 Lubań – Kożuchów.
Kolej w Żaganiu.
W styczniu 1845 roku, zdecydowano o budowie szlaku kolejowego z Głogowa do Żagania. Inwestycję popierał król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Inwestorem było Towarzystwo Dolnośląsko-Marchij Kolei Żelaznej. Pierwszy pociąg wjechał na stację w Żaganiu z Głogowa przez Niegosławice i Szprotawę, w dniu 26 lipca 1845 roku. Pociąg przywiózł szyny i podkłady kolejowe do dalszej budowy szlaku kolejowego. Szlak Głogów - Żagań to długość 71 km. Co ciekawe, kolejny odcinek linii kolejowej ułożono najpierw do miejscowości Jankowa Żagańska, a to dlatego że jej właścicielka zainwestowała swoje fundusze. Dalszy szlak w kierunku miasta Żary uruchomiono w dniu 1 listopada 1846 roku. W tym samym czasie uruchomiono linię kolejową Węgliniec - Żary. W 1875 roku, uruchomiono połączenie z Legnicą i Wrocławiem. Do Stypułowa i Kożychowa nowe linie uruchomiono w dniu 1 października 1890 roku. Do Świętoszowa nową linię oddano w 1905 roku. W ciągu 50 lat Żagań stał się dużym węzłem kolejowym, z którego wychodziło siedem linii kolejowych. Most kolejowy na rzece Bóbr istnieje do chwili obecnej, a był zbudowany w okresie 1845 - 1846. Wszystkie nowe linie kolejowe budowano w ten sposób aby łatwo położyć drugi tor, zarówno na nasypach kolejowych jak i przy przyczółkach mostowych. Lecz ostatecznie drugi tor otrzymała linia kolejowe: Żagań - Maroszów - Żary - Sieniawa Żarska.
Most kolejowy na rzece Bóbr należy do jednych z ładniejszych zabytków techniki. Został zbudowany jako kamienno-ceglany. Ma długość około 200 metrów i szerokość około 10 metrów. Most ustawiony jest na 19 podporach o wysokości około 10 metrów. Szerokość mostu zapewnia ułożenie dwóch torów, choć obecnie jest tylko jeden tor. Możliwe, że pod koniec wojny, Rosjanie przekuli jeden tor na "szeroki", a kiedy przestał być im potrzebny to go rozebrali i wywieźli do CCCP.
Pierwszy drewniany budynek dworcowy w Żaganiu zbudowano w 1845 roku. W 1876 roku, dworzec spłonął całkowicie. Odbudowany budynek funkcjonował do 1913 roku, kiedy to zbudowano nowy dworzec, który istnieje do chwili obecnej (2021 rok). Początkowo dworzec miał nazwę Dworzec Miejski. Dworzec mieści kasy biletowe, kasy bagażowe, poczekalnię, bufet, toalety i inne. Ostatni remont budynku dworcowego wykonano w okresie 2017 - 2019.
Około 1986 roku zbudowano dużą nastawnię, która istnieje do chwili obecnej. Z początkiem XX wieku dworzec bardzo się rozbudował. Były dwie wieże wodne, kilka żurawi wodnych, lokomotywownia z wachlarzową remizą, górka rozrządowa, pięć peronów wyspowych, tunel dla podróżnych, tunel służbowy dla kolejarzy, noclegownia dla kolejarzy, stacja paliwa płynnego dla lokomotyw spalinowych, myjnia wagonów, oświetlenie torowisk, rampy rozładowcze, place składowe, magazyny i inne. Każdy z peronów jest wyposażony stalowa wiatę, której konstrukcja jest nitowana. Dach jest pokryty deskami i papą. Lokomotywownia wachlarzowa z obrotnicą, stojąca w zachodniej głowicy stacji, nie była używana od około 2010 roku, a około 2016 roku została rozebrana. Równia stacyjna jest ogromna i tworzy zespół jak gdyby kilku stacji. Od czoła Peronu 1, na ślepym torze, jest ustawiono lokomotywa parowa Ok1-198, która jest eksponatem muzealnym i pomnikiem techniki.
Obecnie (2021 rok) przez Żagań przebiegają następujące linie kolejowe: linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst/Baršć, linia kolejowa nr 275 Wrocław Muchobór – Guben, linia kolejowa nr 283 Jelenia Góra – Żagań, linia kolejowa nr 371 Wolsztyn – Żagań, linia kolejowa nr 389 Żagań – Jankowa Żagańska. W Żaganiu ruch towarowy jest duży, a ruch pasażerski niewielki, obsługiwany głównie spalinowymi zespołami trakcyjnymi. Węzeł kolejowy w Żaganiu nie jest zelektryfikowany, dlatego przez długie dziesięciolecia królowały tu lokomotywy parowe, a od 60-lat dołączyły do nich lokomotywy spalinowe.
Lotnisko Tomaszowo.
Decyzję o budowie lotniska wydano w 1934 roku. Z uwagi na ograniczenia nałożone na niemców po wielkiej wojnie światowej, Niemcom nie wolno było budować lotnisk wojskowych. Na lotniska komunikacyjne zgodę musieli udzielać alianci. Dlatego Niemcy, po dojściu Hitlera do władzy oficjalnie budowali lotniska jako szybowiska.
Do budowy lotniska wykorzystywano jeńców z obozu w miejscowości Stara Kopernia. Lotnisko otrzymało gruntowe pole wzlotów, skład paliw, kilka baraków służących za kwatery, magazyny i warsztaty. W późniejszym okresie zbudowano pierwsze hangary.
W czasie drugiej wojny światowej na lotnisku część testów przechodziły samoloty z napędem odrzutowym (rakietowe i turboodrzutowe).
Lotnisko w czasach niemieckich nazywano Sagan-Kupper. W lutym 1945 roku, lotnisko zajęli rosjanie i nazwali je Żagań-Tomaszowo. Lotnisko nie istniało na żadnej mapie cywilnej. W jego miejscu była biała plama. Rosjanie opuścili lotnisko w 1993 roku. Dopiero wówczas lotnisko znalazło się na mapach cywilnych. Wojsko Polskie nie przejęło obiektu.
Za czasów rosyjskich lotnisko bardzo rozbudowano. W 50-latach zbudowano betonową drogę startową. Początkowo o długości 2 000 m i szerokości 40 m. W kolejnych latach RWY powiększono do długości 2 500 m i szerokości 60 m. Droga startowa była na kierunku 11/29. Z północnej strony RWY, wytyczono awaryjną drogę startową o nawierzchni gruntowej. Z południowej części RWY wybudowano równoległą drogę kołowania, o nawierzchni betonowej, która otrzymała pięć łączników. Zbudowano także CPPS.
Rosjanie rozbudowali zaplecze lotniska. Zbudowali kolejne hangary, a w 70/80-latach schronohangary, dla samolotów bojowych. Ostatecznie na lotnisku było 6 hangarów techniczno-remontowych. Zbudowano także wieżę kontroli lotów. Inne obiekty to: bombo skład, MPS, park samochodowy, obiekty radio-techniczne, obiekty łączności, budynki sztabowe i koszarowe, osiedle mieszkaniowe ze szkołą średnią (rosjanie mieli szkoły dziesięciolatki). Osiedle mieszkaniowe złożone jest z bloków niemieckich zbudowanych do 1944 roku oraz bloków typu Leningrad, które były budowane także przez Polskie firmy budowlane. W osiedlu były także sklepy spożywcze i wielobranżowe.
Do lotniska dochodzi bocznica kolejowa, która obecnie (2021 rok) nie jest używana. Bocznica odchodzi od lini kolejowej Żagań - Kożuchów - Nowa Sól, ze stacji kolejowej Bożnów. Cała linia jest obecnie wyłączona z eksploatacji.
Wiadomo że na lotnisku bazował między innymi 42. Pułk Lotnictwa Bombowego, który otrzymał nazwę 42. Tannenberski Pułk Lotnictwa Bombowego Gwardii. Na lotnisku były także jednostki: 510. Samodzielny batalion zabezpieczenia technicznego lotniska, 600. Samodzielny dywizjon rakiet przeciwlotniczych. W Starej Koperni była baza paliwowa. W Żaganiu był rosyjski szpital wojskowy, który od 1993 roku, jako Polski nosi nazwę 105. Kresowy Szpital Wojskowy.
Do 1947 roku, 42. Tannenberski Pułk Lotnictwa Bombowego Gwardii stacjonował na terenie NRD (wówczas Niemiec Wschodnich). Potem został przeniesiony do Legnicy, a zimą 1951 roku do Szprotawy. Od lutego 1951 roku, został przeniesiony na lotnisko Tomaszowo koło Żagania. Wyposażono go w samoloty typu MiG-15 bis. Pułk miał na stanie od 36 do 40 samolotów bojowych. Od 1955 roku, 42. Tannenberski Pułk Lotnictwa Bombowego Gwardii wszedł w skład 149. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego, która została przebazowana z Chin. Pułk wyposażono wówczas w samoloty MiG-17 F i MiG-17 PF. Etatowo w pułku były trzy eskadry, a w każdej 12 - 14 samolotów. W 1960 roku, pułk został przemianowany na myśliwsko-bombowy. W 1968 roku, w czasie inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację pułk stacjonował na lotnisku w Hradec Kralowe w Czechosłowacji. Samoloty MiG-17 PF znajdowały się na wyposażeniu pułku do 1972 roku, kiedy to pułk przezbrojono w samoloty MiG-21 PFM. W 1981 roku, pułk przezbrojono w samoloty Su-24 oraz Su-24 M i pułk ponownie stał się pułkiem bombowym. Pułk wyspecjalizował się w uzupełnianiu paliwa z tankującej wersji Su-24 razem ze 164. Kerczeńskim Pułkiem Lotnictwa Rozpoznawczego oraz 89. Pułkiem Lotnictwa Bombowego. W marcu 1992 roku, 42. Tannenberski Pułk Lotnictwa Bombowego Gwardii został czasowo przebazowany na lotnisko w Szprotawie, aby odlecieć z Polski w dniu 5 maja 1992 roku. Pułk trafił do Woroneża koło Moskwy, gdzie został rozformowany. W tym czasie pułk miał około 24 - 26 samolotów typu Suchoj Su-24 różnych wersji.
Oficjalne przekazanie lotniska Tomaszowo stronie Polskiej nastąpiło w dniu 30 lipca 1992 roku.
Dane lotniska: Położenie: 51°37′39″N, 15°24′30″E; 140 m n.p.m (500 ft). Oznaczenie lotniska Tomaszowo EPZN. Powierzchnia pola wzlotów 220 hektarów. Powierzchnia całego kompleksu 935 hektarów. Cały kompleks miał około 195 budynków i budowli.
Obecnie lotnisko jest przekształcane w miasteczko z licznymi zakładami produkcyjnymi i handlowymi. Część pola wzlotów użytkuje Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego - Zielona Góra. Inne części pola wzlotów wykorzystują miłośnicy motoryzacji jako miejsca zlotów automobilowych. Budynki mieszkalne zostały wyremontowane i znalazły nowych lokatorów; pracowników lokalnych firm, emerytów lub byłych mieszkańców Żagania.
Opracował Karol Placha Hetman