Kraków 2018-12-03
1 Eskadra Wywiadowcza.
21 grudzień 1918 rok – 28 luty 1925 rok
Zanim przypomnimy historię 1. Eskadry Wywiadowczej trzeba przedstawić postać pułkownika pilota Tadeusza Władysława Grochowalskiego.
Tadeusz Władysław Grochowalski urodził się w 1887 roku. Był zawodowym oficerem armii Imperium Rosyjskiego. Będąc kawalerzystą rozpoczął szkolenie lotnicze. Po wybuchu wielkiej wojny światowej, jako pilot walczył na froncie. Od grudnia 1917 roku, był jednym z organizatorów Polskiego Oddziału Awiacyjnego (2. Polski Oddział Awiacyjny 1917r.-1918r.) przy II. Korpusie Polskim w Rosji. W dniu 11 maja 1918 roku, brał udział w słynnej bitwie pod Kaniowem, po zakończeniu której dostał się do germańskiej niewoli. Trafił do obozu jenieckiego w Białej Podlaskiej, a następnie do twierdzy w Brześciu „Graf Berg”. Zwolniony został z początkiem listopada 1918 roku. Wstąpił do Polskiego Lotnictwa i w dniu 21 grudnia 1918 roku, został wyznaczony na dowódcę 1. Eskadry Wywiadowczej (Lotniczej) w Warszawie. Po wybuchu Powstania Wielkopolskie, za zgodą przełożonych, udał się do Poznania i pomagał w tworzeniu Polskiego Lotnictwa na Ławicy. Zorganizował i dowodził 2. Wielkopolską Eskadrą Lotniczą. W dniu 6 marca 1919 roku, sformował 3. Wielkopolską Eskadrę Lotniczą Polną. Był jej dowódcą do 19 kwietnia 1919 roku, kiedy to stanął na czele większego związku bojowego; I. Wielkopolskiej Grupy Lotniczej. W dniu 23 maja 1919 roku, na wniosek generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, został mianowany majorem wojsk lotniczych. Tadeusz Grochowalski zmarł niespodziewanie w dniu 31 grudnia 1919 roku, w czasie urlopu, mając zaledwie 33 lata.
1 Eskadra Wywiadowcza.
Tadeusz Grochowalski był doskonałym pilotem i organizatorem. W działaniu zdecydowany i stanowczy. Nie zrażał się trudnościami. W dniu 21 grudnia 1918 roku, w stopniu rotmistrza pilota przystąpił do formowania 1. Eskadry Wywiadowczej, pierwszej eskadry bojowej w Warszawie. Wcześniej powstała Eskadra w Krakowie. Z uwagi na brak sprawnych samolotów i odpowiednio przygotowanego personelu latającego i naziemnego, formowanie 1. Eskadry Wywiadowczej przeciągnęło się do lutego 1919 roku. Dowódcą 1. Eskadry Wywiadowczej był już wówczas porucznik pilot Henryk Skoczdopole.
Eskadra wówczas była wyposażona w nieliczne samoloty pogermańskie, zwłaszcza Albatros.
W dniu 20 marca 1919 roku, 1. Eskadra Wywiadowcza została wysłana na front w składzie I. Grupy Lotniczej. Operowała na korzyść Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Trwały jeszcze walki na Litwie i Białorusi.
W tym czasie, Eskadra miała na stanie sześć samolotów: trzy Albatros C.III, dwa Albatros C.X i jeden Hannover Roland CL.II. Jeden samolot Anatra Anasal, produkcji ruskiej, Polska piechota zdobyła w dniu 19 kwietnia 1919 roku, opanowując eszelon na stacji kolejowej Wilno. Samolot przekazano do 1. Eskadry Wywiadowczej. Był wykorzystany bojowo na froncie Litewsko-Białoruskim od maja do lipca 1919 roku.
W marcu 1919 roku, 1. Eskadra Wywiadowcza została przydzielona do Dywizji Litewsko-Białoruskiej i przeniosła się na Lotnisko Krywlany (Dojlidy) koło Białegostoku. Wykonywano loty rozpoznawcze i szturmowe. Bombardowano koszary w Lidzie i Baranowiczach. Następnie, od dnia 16 kwietnia 1919 roku, Eskadra i cała I. Grupa Lotnicza wzięła udział w operacji „Wileńskiej”. Po zajęciu Wilna, 1. Eskadra w dniu 20 maja 1919 roku, została przebazowana na Lotnisko Porubanek.
W okresie czerwiec 1919 rok – listopad 1919 rok, 1. Eskadra Wywiadowcza współpracowała z 1. Armią na froncie Północno – Wschodnim operując z Lotniska Porubanek.
582 Eskadra Salmson przybyła z Francji do Polski w czerwcu 1919 roku. Eskadra wyposażona była w samoloty rozpoznawcze Salmson A2. W dniu 20 września 1919 roku, 582. Eskadra Salmson weszła w skład I. Grupy Lotniczej, a z końcem września 1919 roku, włączona została do 1. Eskadry Wywiadowczej. Wówczas to Eskadra po raz pierwszy miała samoloty bardziej odpowiednie do wykonywanych zadań.
W listopadzie 1919 roku, Eskadra została przydzielona do działania z 1. Dywizją Piechoty. Zimą 1919/1920 roku, Eskadra działała z Lotniska Nowo-Święciany, jako rezerwa Szefa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa. W lutym 1920 roku, Eskadra została przebazowana na Lotnisko koło Dźwińska do dyspozycji Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Wiosną 1920 roku, Eskadra została przebazowana na Lotnisko Zahaccie i działania na rzecz IV Grupy Ochotniczej Białej Armii. W 1920 roku, personel i sprzęt 11. Eskadry Wywiadowczej został przekazany 1. Eskadrze Wywiadowczej.
Kontynuowano loty rozpoznawcze i bombowe przeciw bolszewikom, zwłaszcza nad Połockiem i Witebskiem. Ofensywa bolszewicka spowodowała, że Eskadra wycofując się zmieniała kolejno miejsca: Zahaccie, Dokszyce, Mołodeczko, Duniłowice, Wilno, Lida, Parafianowo. Zahaccie to miejscowość koło Mohylewa na Białorusi, 10 km za Mińskiem Litewskim. W pobliżu bazowały także: 4. Eskadra, 11. Eskadra i 18. Eskadra.
W tym czasie, uzupełniono sprzęt latający o francuskie aeroplany Salmson i Nieuport. Dokonano także przeniesienia niektórych członków kadry. Dowódcą 1. Eskadry minowano porucznika pilota Domes.
W wyniku działań bolszewików 1. Eskadra cofała się razem z Wojskiem Polskim. Wielokrotnie zmieniała miejsce stacjonowania. Tabory nie nadążały i dlatego 1. Eskadra ponosiła duże straty w sprzęcie latającym. W efekcie, z początkiem sierpnia 1920 roku, Eskadra była już w Warszawie, na Lotnisku Mokotów.
Po uzupełnieniu stanu personelu i sprzętu podjęto na nowo walkę. Wówczas Eskadra została przezbrojona w nowe angielskie samoloty Bristol F.2B Fighter w liczbie 10 egzemplarzy. Uzupełnieniem były samoloty Hannower CL II. Na nowych samolotach Eskadra weszła do Bitwy Warszawskiej. Wykonywała loty bojowe i rozpoznawcze. Eskadra działała na rzecz 5. Armii. Goniąc bolszewików (moskali) przenosiła się kolejno na Lotnisko w Siedlcach, a następnie Krywlany-Dojlidy koło Białegostoku.
We wrześniu 1920 roku, Eskadra stacjonowała już w Grodnie. Toczono walki w rejonie rzeki Niemen. Od 5 września 1920 roku, Eskadra była na lotnisku Lida, działając na korzyść 2. Armii. Rozejm zastał Eskadrę na Lotnisku Lida. Kilka tygodni później Eskadrę przebazowano do Białegostoku, Lotnisko Krywlany-Dojlidy.
W czasie walk o wolność Rzeczpospolitej Polskiej, 1. Eskadra Wywiadowcza wykonała 203 loty bojowe oraz 474 godzin przebywała nad terenem wroga. W szeregach 1. Eskadry Wywiadowczej służyli ochotnicy w Francji i Belgii. Po wygaszeniu walk, Eskadra była wykorzystywana do szybkiej łączności lotniczej z Rygą i Talinem.
Rozkazem z dnia 18 stycznia 1921 roku, 1. Eskadrę połączono z 2. Eskadrą tworząc 1. Eskadrę Wywiadowczą. W sierpniu 1921 roku, 1. Eskadrę przebazowano na Ławicę i włączono w skład 3. Pułku Lotniczego w Poznaniu. Od stycznia 1922 roku, dowódcą 1. Eskadry był kapitan pilot Czesław Aleksandrowicz, który tę funkcje pełnił do kwietnia 1924 roku. Wówczas to nowym dowódcą został kapitan pilot Tadeusz Antonowicz. Podczas kolejnej reorganizacji w dniu 28 lutego 1925 roku, 1. Eskadra Wywiadowcza została przemianowana na 35. Eskadrę Lotniczą.
Dowódcy 1. Eskadry Wywiadowczej:
- Rotmistrz pilot Tadeusz Grochowalski (od 21.12.1918r. do luty 1919r.).
- Porucznik pilot Henryk Skoczdopole (od lutego 1919r. do czerwca 1919r.).
- Porucznik pilot Wiktor Willman anglik (od czerwca 1919r. do grudnia 1919r.).
- Porucznik pilot Stanisław Bogusz (od grudnia 1919r. do wiosny 1920r.).
- Kapitan pilot Augustyn Domes (od wiosny 1920r. do grudnia 1921r.).
- Kapitan pilot Czesław Aleksandrowicz (od grudnia 1921r. do kwietnia 1924r.).
- Kapitan pilot Tadeusz Antonowicz (od kwietnia 1924r.).
Znani piloci 1. Eskadry Wywiadowczej:
kpt. Tanqueray (Anglik), kpt. Stehling (Anglik), por. Tadeusz Szeliga, por. Paweł Janeczko, por. Wacław Makowski, por. Połaniecki, por. Karol Malik, por. Mikołaj Bielawin, por. pil. Wiktor Wolski (zginął 12 kwietnia 1919 rok), ppor. Stanisław Pawluć, ppor. Czesław Aleksandrowicz, ppor. Gustaw Gwizdalski, ppor. Zbigniew Babiński, ppor. Henryk Kozanecki, chor. Tadeusz Kominkowski, pchor. Aleksander Choiński, pchor. Eugeniusz Guttmejer, pchor. Bogucki, sierż. Stanisław Śledziejowski, sierż. Jan Śliwa, plut. Roman Zaleski. Łącznie było 21 pilotów.
Znani obserwatorzy 1. Eskadry Wywiadowczej:
kpt. Bronisław Wąsowski, por. Foré (Francuz), por. Stanisław Gogoliński, por. Antoni Święcicki (zginął 25 czerwca 1920 rok), por. Witold Jussewicz, por. Woodhouse (Anglik), ppor. Stefan Berezowski, ppor. Lucjan Iwiński, ppor. Tadeusz Sztybel, ppor. Ignacy Skorobobaty, ppor. Tadeusz Uszyński, ppor. Czesław Józef Niekraszewicz, ppor. Karol Orłoś, ppor. Stanisław Łopaciński, ppor. Robert Vanderauvera (Belg), ppor. Artur Horowicz, pchor. Adam Rotszyld. Łącznie było 17 obserwatorów.
Opracował Karol Placha Hetman