Kraków 2018-11-20
1 Polski Oddział Awiacyjny w Rosji.
19 lipiec 1917 rok – Kwiecień 1918 rok.
1 Polski Oddział Awiacyjny w Rosji był jednostką bojową powstałą w ramach 1. Korpusu Polskiego w Rosji. Była to historycznie pierwsza Polska Jednostka Lotnicza, sformowana jeszcze przed odrodzeniem Rzeczpospolitej Polski.
1 Polski Korpus w Rosji został sformowany w bardzo skomplikowanej sytuacji polityczno-militarnej. Wielka Wojna Światowa trwała już ponad trzy lata i nie było widać jej końca. Zaborcy Polski zaczynali się licytować między sobą o przyszłą wizję „wolnej” Polski, obiecując wiele Narodowi Polskiemu. Jednocześnie żądali dostarczania rekruta dla swoich armii. Za obietnicami musiały pójść czyny. W ostateczności moskale zgodzili się na powstanie 1. Korpusu Polskiego złożonego wyłącznie z żołnierzy Polskich pochodzących z armii rosyjskiej. 1. Korpus Polski został sformowany w dniu 24 lipca 1917 roku. Żołnierze rekrutowali się z oddziałów rosyjskich walczących na Froncie Zachodnim i Froncie Północnym, który obejmował Ziemie Białoruskie, Polesie, Litwę i Łotwę. Powstaniu 1. Korpusu Polskiemu sprzeciwiali się polscy komuniści w Rosji solidaryzujący się z bolszewikami, a bolszewicy otrzymywali fundusze na prowadzenie wojny domowej od niemców.
Dowódcą 1 Korpusu Polskiego został mianowany w dniu 6 sierpnia 1917 roku, generał Józef Dowbor-Muśnicki. W styczniu 1918 roku, 1 Korpus Polski liczył 27 000 żołnierzy.
1 Korpus Polski w założeniu powinien walczyć przeciw germańcom. Jednak sytuacja na froncie i wewnątrz państwa moskiewskiego spowodowała, że zadania Korpusu zostały zmienione. Generał Józef Dowbor-Muśnicki nie chciał angażować się w wojnę domową. Ponieważ warunki postawione przez bolszewików były nie do zaakceptowania, doszło do walki 1. Korpusu Polskiego przeciw oddziałom Gwardii Czerwonej. Korpus odniósł szereg zwycięstw. Zwłaszcza w rejonie Bobrujska (Bobrujsk około 100 km na południowy-wschód od Mińska) i Mińska (Mińska Litewskiego).
Po Traktacie Brzeskim Generał Józef Dowbor-Muśnicki próbował lawirować. Otwarta konfrontacja z niemcami mogła doprowadzić do zdziesiątkowania Korpusu. Ostatecznie generał podjął decyzję o rozformowaniu Korpusu. W dniu 21 maja 1918 roku, w Bobrujsku 1 Korpus Polski został rozbrojony. Ostatni transport wojsk Korpusu opuścił Bobrujsk w dniu 8 lipca 1918 roku. W Bobrujsku, na miejscowym cmentarzu wojennym, istniał wysoki kopiec z krzyżem na szczycie, pod którym zostało pochowanych około 2 000 Polskich żołnierzy z 1. Korpusu Polskiego.
Następnie Dowborczycy włączyli się w oddziały Wojska Polskiego, a także brali udział w Powstaniu Wielkopolskim.
1 Korpus Polski był dobrze zorganizowany i uzbrojony. Wiele sprzętu wojskowego pochodziło z Francji. Korpus w swoim składzie miał dywizję ułanów, dwie brygady artylerii, dywizjon ciężkiej artylerii, dywizjon moździerzy, pułk inżynieryjny, oddziały pomocnicze, szpital oraz 1 Polski Oddział Awiacyjny.
1 Polski Oddział Awiacyjny.
Wielu żołnierzy pochodzenia Polskiego trafiło w carskim wojsku do oddziałów awiacyjnych. Aż 91 z nich dosłużyło się stopni oficerskich. Zgodnie z porozumieniem zawartym z armią rosyjską, w dniu 19 lipca 1917 roku, w Mińsku utworzono 1. Polski Oddział Awiacyjny. Dowódcą oddziału został kapitan pilot Zygmunt Studziński, który w grudniu 1918 roku, służył już na Polu Mokotowskim w stopniu podpułkownika.
Początkowo 1. Polski Oddział Awiacyjny miał na uzbrojeniu tylko jeden francuski samolot; Nieuport 11C1 Bebe. Maszyna nie miała żadnego uzbrojenia. Samolot był podarowany przez generała Antonia Denikina.
W grudniu 1917 roku, nastąpiła zmiana nazwy oddziału na Awiacyjny 1 Korpus. Wówczas jego dowódcą został podpułkownik pilot Piotr Abakanowicz.
W dniu 21 lutego 1918 roku, niespodziewanie kolejarze Polscy doposażyli Awiacyjny 1 Korpus w 16 samolotów, które pochodziły z transportu kolejowego jadącego z frontu w miejscowości Kozyrewie. Samoloty zostały naprawione w bazie Lotniczej w Bobrujsku. Pracami kierował chorąży inżynier M. Tłuchowski.
W dniu 10 marca 1918 roku, w Awiacyjnym 1 Korpusie było już 76 lotników, w tym 51 oficerów. Oddział stacjonował w Bobrujsku.
W marcu 1918 roku, do oddziału przyjęto samolot RBWZ Ilia Muromiec G-II (G-36) Nr 182, razem z jego załogą. Samolot ten został zbudowany i przekazany armii rosyjskiej w dniu 16 lipca 1916 roku. Po pewnym czasie powrócił do fabryki, gdzie wymieniono mu silniki. Był to najszybszy egzemplarz Ilia Muromiec z 80 maszyn. W marcu 1918 roku, samolot ten znajdował się w Winnicy. Wobec groźby zajęcia miasta przez germańców pułkownik pilot J. S. Baszko ewakuował samolot i wylądował na łąkach koło Bobrujska (6 marzec 1918 roku). Trasa liczyła 450 km. W dniu 15 kwietnia 1918 roku, samolot wpisano do rejestru inwentarza oddziału awiacyjnego. W dniu 27 marca 1918 roku, samolot przebazowano na lotnisko w Bobrujsku. Z powodu braku paliwa samolot nie wykonał wielu lotów. W dniu 26 maja 1918 roku, (według kalendarza Juliańskiego) o godzinie 02;00 nad ranem samolot wystartował, aby nie trafił w ręce germańskie, którzy byli już w odległości 4 km od lotniska. Samolot obrał kurs na Moskwę. Na 100 km przed celem załoga musiała awaryjnie wylądować. Załoga dostała się w ręce bolszewików. Cała załoga (pułkownik pilot J. S. Baszko, rotmistrz Skuratowicz, Tromszczyński i Wyrzykowski) została aresztowana. Polakom udało się zbiec i przez Murmańsk dotarli do Francji do Armii generała Józefa Hallera.
W dniu 2 kwietnia 1918 roku, celebrowano mszę świętą, podczas której poświęcono posiadane samoloty. Na stanie oddziału były samoloty: Nieuport 11C1 Bebe, Nieuport 17C1, Nieuport 21E1, Nieuport 23C1, Morane-Saulnier MS-3 Parasol, Morane-Saulnier MS-4 Marczet, Voisin III(LA), Farman F-30 oraz RBWZ Ilia Muromiec G-II (G-36) Nr 182.
W kwietniu 1918 roku, pod Bobrujsk podeszły wojska germańskie. Na rozkaz podpułkownika pilota Piotra Abakanowicza samoloty zostały zniszczone, a kilka dni później oddział został rozbrojony.
Jeszcze w maju 1918 roku, były plany utworzenia na bazie Awiacyjnego 1 Korpusu nowych sił zbrojnych – Polskich Sił Powietrznych. Dowódcą miał zostać podpułkownik pilot Piotr Abakanowicz. Oddział lotniczy podzielił los całego 1 Korpusu Polskiego.
Opracował Karol Placha Hetman