Historia
Samolot SAAB 105 to samolot cywilny lub wojskowy, wielozadaniowy, napędzany dwoma silnikami turboodrzutowymi. SAAB 105 był projektowany jako samolot szkolno-treningowy. Jednak losy samolotu potoczyły się w niespodziewany sposób. SAAB 105 trafił do lotnictwa wojskowego i został przystosowany do zadań szturmowych, podobnie jak samolot Cessna T-37 Tweet / A-37 Dragonfly w USA. W państwach komunistycznych nie było odpowiednika samolotu SAAB 105.
Założenia konstrukcji.
Samolot ten opracowano z własnej inicjatywy firmy SAAB, mając słuszne przeświadczenie, że znalezienie odpowiedniej maszyny za granicą Szwecji spełznie na niczym. Program otrzymał oznaczenie 105. Pierwotnym założeniem było opracowanie samolotu szkolnego-treningowego z napędem turboodrzutowym. Firma miała już spore doświadczenia w opracowywaniu samolotów z tego typu napędem.
W nowym samolocie lotników umieszczono w kabinie obok siebie, wzorując się na ówczesnych wzorcach. Ta decyzja zdeterminowała wymiary kadłuba. Na dodatek silniki umieszczono w gondolach przy kadłubie, co spowodowało, że kadłub nabrał wyglądu dość ociężałego. Skrzydła umieszczono wysoko i nadano im niewielki kąt skosu. Usterzenie otrzymało układ litery „T”. Było to spowodowane koniecznością odsunięcia usterzenia poziomego od skrzydeł, aby przy stosunkowo krótkim kadłubie uzyskać odpowiednią skuteczność sterowania. Trójpodporowe podwozie ma bardzo krótkie golenie. Dzięki temu obsługa samolotu odbywa się bez konieczności używania pomostów i drabinek. Specyficzne warunki Szwecji i przy tym samolocie spowodowały konieczność wykonywania obsługi przez ludzi ubranych w rękawice i w goglach na twarzy.
Kabina w samolocie jest tak obszerna, że możliwe jest w niej umieszczenie kolejnych dwóch foteli w drugim rzędzie, a po wzmocnieniu konstrukcji zamontowanie nawet piątego fotela. Oczywiście w układzie z czterema lub pięcioma fotelami są one nie katapultowe.
Do napędu wykorzystano silniki turboodrzutowe Turbomeca Aubisque o ciągu 2 x 7,30 kN. Zapas paliwa w dwóch zbiornikach kadłubowych i dwóch zbiornikach skrzydłowych wynosi 2 050 litrów.
Pierwszy z dwóch prototypów został oblatany w dniu 29.06.1963 roku. Po tym fakcie, firma SAAB uzyskała kredyty rządowe na dalszy rozwój konstrukcji. Lotnictwo wojskowe podjęło decyzję o przyjęciu samolotu SAAB 105 na uzbrojenie, jako samolotu szkolno-treningowego. Nadano mu wojskowe oznaczenie Sk 60 A.
W kwietniu 1964 roku, po raz pierwszy wystartował drugi prototyp SAAB 105. Był on już samolotem kompletnym i posłużył jako wzorzec dla produkcji seryjnej.
Podczas testów samolot potwierdził swoje dobre właściwości lotne. Zespół napędowy okazał się w wysokim stopniu niezawodny. Maszyna jest prosta pod względem eksploatacyjnym. Przezbrojenie samolotu po wykonanym locie i ponowne zatankowanie wymaga około 12 minut pracy dwóch mechaników. Żywotność płatowca wynosi 7 000 godzin.
W 1964 roku, wpłynęło do firmy SAAB zamówienie na 130 egzemplarzy samolotów SAAB 105 o różnym przeznaczeniu. Produkcję rozpoczęto w zakładach w Linkoping. Pierwszy seryjny samolot wykonał pierwszy lot w sierpniu 1965 roku. W 1965 roku, zwiększono zamówienie o kolejne 20 maszyn. W sumie opracowano i wdrożono do produkcji aż siedem wersji, w tym cztero-, pięcio- miejscowy samolot dyspozycyjny.
SAAB Sk 60 A.
SAAB Sk 60 A to samoloty w wersji szkolnej, produkowane na potrzeby lotnictwa szewckiego. Oprócz szkolenia wykorzystywane są także w roli samolotów łącznikowych, dyspozycyjnych i obserwacyjnych. Wersja Sk 60 A nie została uzbrojona. Wprowadzona do eksploatacji lotnictwa szewckiego w 1966 roku.
SAAB Sk 60 B, C.
Już w trakcie pierwszych testów prototypów SAAB 105 okazało się, że niewielkim nakładem środków można zbudować wersję bojową tego samolotu. Z powodu małej odległości kadłuba od ziemi niemożliwe było umieszczenie uzbrojenia pod kadłubem. Jedynym miejscem okazały się skrzydła. Umieszczono pod nimi trzy pary węzłów, o nośności, kolejno od kadłuba; 2 x 275 kg, 2 x 454 kg, 2 x 275 kg. Asortyment uzbrojenia okazał się jednak niewielki. Składał się zwykle z bomb i zasobników z n.p.r. w liczbie 6 x 18 rakiet. Środkowe węzły wykorzystano także do podwieszenia zbiorników paliwa w ilości 2 x 500 litrów.
Samolot Sk 60 C dodatkowo otrzymał zamontowany na stałe aparat fotograficzny i instalację do podczepiania zasobnika rozpoznawczego z 5 aparatami fotograficznymi. W sumie 150 maszyn wprowadzono na uzbrojenie w wersjach Sk 60 A, B, C.
SAAB A 60.
SAAB A 60 to w zasadzie samoloty Sk 60 B / C, ale przeznaczone wyłącznie do wykonywania zadań szturmowych. Jednostki lotnicze wyposażone w te samoloty wchodzą bezpośrednio w strukturę systemu obronnego Szwecji. W późniejszym okresie większość z tych maszyn otrzymała nowe silniki General Electric J85-GE-17, o ciągu 12.7–13.8 kN, popularne w lotnictwie wojskowym i cywilnym.
SAAB 105 XT.
Analiza rynku wykazała, że samolot w wersji szturmowej mógłby stać się przedmiotem eksportu. Już w 1965 roku, przystąpiono do opracowania wersji eksportowej oznaczonej SAAB 105 XT, którą zamierzano zaoferować kilku potencjalnym nabywcom.
Bazą wyjściową stał się samolot Sk 60 B, którego płatowiec postanowiono wzmocnić dla uzyskania większego udźwigu uzbrojenia. Aby zwiększyć atrakcyjność, postanowiono do napędu wykorzystać amerykańskie silniki J85-GE-17 B.
Pierwszy lot SAAB 105 XT wykonał w 29.04.1967 roku. Samolot ten pokazywano na kilku wystawach. Pomimo usilnych starań tylko Austria kupiła te samoloty. SAAB 105 O to wersja narodowa samolotu SAAB 105 XT dla lotnictwa austriackiego. Samolot otrzymał środki łączności dostosowane do systemu austriackiego. Zbudowano 40 samolotów, których dostawy rozpoczęły się od 1970 roku.
SAAB 105 G.
SAAB 105 G jest ostatnią wersją opracowaną przez firmę SAAB. Jest to rozwinięta wersja samolotu SAAB 105 XT/O. Ma on wszechstronniejsze uzbrojenie i nowocześniejsze wyposażenie elektroniczne. Modyfikacji poddano także skrzydło. Prototyp powstał z przebudowy prototypu SAAB 105 XT.
Samolot SAAB 105 G jest wielozadaniowym samolotem o priorytecie szkolno-treningowym i bojowym, głównie w zadaniach szturmowych.
Samoloty SAAB 105 w Polsce.
Samoloty SAAB 105 nie były eksploatowane w Polsce. Jednak kilkakrotnie samoloty te uczestniczyły w pokazach Air Show, na przykład w Radomiu i Poznaniu.
Konstrukcja
Samolot SAAB 105 G to dwumiejscowy, dwusilnikowy, samolot wielozadaniowy. Konstrukcja całkowicie metalowa. Górnopłat.
Skrzydło dwudźwigarowe z pracującym kesonem, nie dzielone. Część przy-kadłubowa została wykorzystana na integralne zbiorniki paliwa. Skrzydło ma niewielki skos wynoszący 12 stopni 48 minut i ujemny wznos 6 stopni. Grubość względna profilu wynosi 10,3 % u nasady i 12 % na końcu. Wyposażono je w lotki i jednoszczelinowe klapy, które mają konstrukcję przekładkową z wypełniaczem z folii metalowej. Wyważono je masowo i aerodynamicznie. Klapka wyważająca na każdej lotce. Klapy i lotki wychylane są hydraulicznie. Na górnej części płata zamontowano dwie pary kierownic aerodynamicznych.
Kadłub samolotu konstrukcji półskorupowej w przedniej części mieści wyposażenie elektroniczne. Kabina z miejscami obok siebie, wyposażonymi w hotele wyrzucane. W wersji szturmowej kabinę wyposażono w opancerzenie. W kabinie są podwójne sterownice niezależnie od wersji. Kabina jest tak obszerna, że możliwe jest w niej umieszczenie kolejnych dwóch foteli w drugim rzędzie, a po wzmocnieniu konstrukcji zamontowanie piątego. W układzie cztero- lub pięcio- miejscowym fotele są nie wyrzucane. Kabina ciśnieniowa, wentylowana. Instalacja tlenowa dla 4 osób. W wersji bojowej z instalacją przeciwprzeciążeniowa, dla dwóch osób, doprowadzająca sprężone powietrze do ubiorów lotników. Osłona kabiny jest otwierana do góry w tył, elektrycznie lub ręcznie. Przy użyciu foteli wyrzucanych osłona jest odrzucana automatycznie. Za kabiną umieszczono główne zbiorniki paliwa. W tylnej dolnej części kadłuba umieszczono dwa hamulce aerodynamiczne poruszane hydraulicznie w sposób ciągły. Ich aktualne położenie jest stale pokazywane w kabinie.
Usterzenie klasyczne w układzie litery „T”. Konstrukcja półskorupowa. Stery o konstrukcji przekładkowej, wyposażono w klapki wyważające, napędzane elektrycznie. Stery poruszane hydraulicznie, a ster wysokości w razie awarii poruszany ręcznie.
Podwozie trójkołowe. Wszystkie koła pojedyncze, chowane hydraulicznie, a w sytuacji awaryjnej wypuszczane mechanicznie. Przednie sterowane. Hamulce tarczowe z urządzeniem antypoślizgowym ABS. Amortyzatory olejowo powietrzne.
Napęd SAAB 105 G.
Zespół napędowy skład się z dwóch amerykańskich silników General Electric J85-GE-17 B, o ciągu 2 x 12,70 kN. ( 2 x 1 293 kG ). Konstrukcyjnie są to silniki bez dopalaczy, które napędzają samoloty Northrop F-5. Silnik jest konstrukcją niezwykle popularną. Do 1984 roku, był użytkowany w 26 krajach świata, a zbudowano go w liczbie ponad 14 000 sztuk. Silniki te przepracowały w powietrzu ponad 22 000 000 godzin.
Silnik skład się z 9-stopniowej sprężarki osiowej, o sprężu 8,3 : 1 i natężeniu przepływu powietrza 24,0 kg/s. Trzy pierwsze stopnie mają regulowane łopatki. Komora spalania pierścieniowa. Dwustopniowa turbina osiowa. Wymiary silnika; średnica 450 mm, długość 1 039 mm, masa suchego silnika 181 kg. Jednostkowe zużycie paliwa 0,99 kg/kG.h. Okres między remontowy wynosi 2 400 godzin.
Instalacja paliwowa skład się ze zbiorników umieszczonych w skrzydłach, o pojemności 1 080 litrów oraz zbiorników w kadłubie, o pojemności 920 litrów. Tankowanie odbywa się pod ciśnieniem przez wlew na prawym skrzydle. Samolot może zabrać zbiorniki dodatkowe pod skrzydłami o pojemności 2 x 400 litrów lub 2 x 500 litrów.
Uzbrojenie SAAB 105 G.
Samolot ma 6 węzłów podwieszeń uzbrojenia o łącznym udźwigu 2 350 kg. przy zmniejszonym zapasie paliwa. Przy maksymalnym zapasie paliwa udźwig wynosi 1 700 kg. Węzły zewnętrzne mają udźwig 2 x 275 kg, pozostałe 4 x 450 kg. W wersji SAAB 105 XT skrzydła nie były jeszcze wzmocnione i dlatego węzły przy kadłubie miały udźwig 2 x 275 kg.
W skład uzbrojenia mogą wejść; zasobniki z działkami kal. 30 mm w liczbie 12 sztuk, pociski k.p.r. Bofors kal. 135 mm w liczbie 12 sztuk, bomby 6 x 225 kg, n.p.r. kal. 135 mm w liczbie 8 sztuk.
W wersji rozpoznawczej stosuje się zasobnik z 5 aparatami fotograficznymi, a do zdjęć nocnych używa się bomb oświetlających. W późniejszym okresie samolot uzbrojono w k.p.r. klasy p-z SAAB 305 w ilości 2 sztuk podczepianych do środkowych węzłów.
Zestawienie
Samoloty SAAB 105 nie były eksploatowane w Polsce.
Opracował Karol Placha Hetman