Historia
Avions Marcel Dassault Rafale to wielozadaniowy samolot bojowy, trudno wykrywalny. Prace nad samolotem rozpoczęto z początkiem 80-lat, kiedy francuzi zainteresowali się technologią Stealth. W założeniu samolot miał wykonywać wszystkie zadania lotnicze, jakie wykonuje samolot bojowy. Samolot okazał się bardzo drogi w zakupie, dlatego do 2015 roku, wszedł na uzbrojenie tylko Francji i Egiptu. Wysoka cena samolotu Avions Marcel Dassault Rafale i nie znana faktyczna jego wartość bojowa była powodem, że Lotnictwo Wojskowe Polski, nie było zainteresowane tym samolotem (2003 rok). W 2003 roku, jeden samolot Rafale, bez szkoleń, uzbrojenia, części zamiennych; kosztował 70 mln USD.
Układ samolotu Avions Marcel Dassault Rafale jest typowy dla wielu projektów samolotów z końca 70-lat. Skrzydło typu delta. Usterzenie poziome umieszczone z przodu kadłuba samolotu. Wloty powietrza do silników umieszczone pod kadłubem. Układ sterowania powierzchniami sterowymi i silnikami elektroniczny. Kabina wykonana w technologii; ręce na drążku sterowym i przepustnicy gazu silników. Celownik umieszczony na hełmie (kasku) pilota. Radar śledzący minimum 10 celów powietrznych, wykrywający cele naziemne, mapujący teren. Inteligentne pociski rakietowe z układem odpal i zapomnij. Układ dwusilnikowy, typowy dla samolotów morskich. Z jednym pracujących silnikiem, samolot i tak nie wykona zadania, ale wróci na lotniskowiec.
Założenia konstrukcji Rafale.
Od samego początku samolot był projektowany w czterech podstawowych wersjach: Rafale C (od Chasseur – myśliwiec) – jednomiejscowy myśliwiec dla Armée de l’Air (dla Francji). Rafale B (od Biplace – dwumiejscowy) – dwumiejscowy myśliwiec dla Armée de l’Air (dla Francji). Rafale M (od Marine – morski) – jednomiejscowy myśliwiec bazujący na lotniskowcach dla Aéronavale (dla Francji). Rafale I (international – międzynarodowy. Co ciekawe, samoloty miały różnić wielkością, co znacznie podniosło koszty programu i czas jego realizacji.
Już w 1984 roku, nastąpiły kolejne zmiany. Zdecydowano o budowie podstawowych wersji:
ACT ( Avion de Combat Tactique ). Jednomiejscowy. Silniki SNECMA M-88. Radar firmy Thomson-CSF RDX.
ACM ( Avion de Combat Marine ). Wersja pokładowa, jednomiejscowa, morska, przystosowana do startów i lądowań na lotniskowcu. Francja budowała w tym czasie nowy lotniskowiec.
ACE ( Avion de Combat Europeen ). Francuska propozycja europejskiego myśliwca oferowana dla krajów Europy Zachodniej i budowana w kooperacji przez przemysły lotnicze Francji, Włoch, Hiszpanii, RFN i UK. Ciekawie przedstawiono propozycję napędu samolotów. Można byłoby zastosować zależnie od życzenia klienta następujące typy silników; SNECMA, Rolls-Royce, Motor Turbo Union, Fiat.
Aby przekonać rząd francuski do finansowania nowego programu, firma Avions Marcel Dassault zdecydowała się na zbudowanie demonstratora. Samolot oznaczono Rafale A. Samolot Rafale odbył pierwszy lot w 4 czerwca 1986 roku. Demonstrator Rafale A pomyślnie przeszedł próby w locie, a inżynierowie zdobyli cenne doświadczenia. Firma AMD naciskała rząd Francji, aby podpisała kontrakt na budowę prototypów użytkowych i samolotów seryjnych.
W dniu 21.04.1988 roku, podpisano kontrakt na opracowanie docelowej wersji pod prowizorycznym oznaczeniem Rafale D. Litera D pochodzi od francuskiego słowa discret, czyli francuskiego odpowiednika angielskiego słowa steath. Pod nazwą Rafale D ukryto wszystkie wersje wyspecjalizowane, czyli Rafale D-ACT, Rafale D-ACM. Zaproponowano także dwumiejscową wersję oznaczoną Rafale B.
W 1989 roku, zmieniono oznaczenia ( na prostsze ); Rafale D-ACT stał się Rafale C ( c od chasseur, czyli myśliwiec ), Rafale D-ACM stał się Rafale M ( marine ), Rafale B pozostał bez zmian.
Samolot Rafale C. 1991 rok.
Wersja Rafale C miała stać się podstawową wersją dla lotnictwa bazowania lądowego. W dniu 12.04.1988 roku, zamówiono jedynie jeden przedseryjny egzemplarz, Rafale C-01 z cywilną rejestracją F-ZWVR. W porównaniu z samolotem Rafale A płatowiec zmniejszono. W konstrukcji nie nastąpiły istotne zmiany. Usterzenie poziome wzmocniono tytanem. Dla utrudnienie wykrywania pokryto je większą warstwą specjalnej farby. Samolot nie otrzymał docelowego wyposażenia. Nie zamontowano radaru i systemu samoobrony.
Samolot Rafale C-01 pokazano publicznie w dniu 29.10.1990 roku, w St. Clud. Następnie samolot przewieziono do Istres. Z końcem 1990 roku, pierwsze próby kołowania, ale wystąpiły kłopoty z instalacją hydrauliczną. Instalacja ma ciśnienie 175 atm. W samolocie Rafale A zastosowano instalację o ciśnieniu 140 atm. Planowany na luty 1991 roku, pierwszy lot Rafale C-01, został przesunięty i ostatecznie samolot oblatano 19.05.1991 roku.
Samolot Rafale C od samego początku był napędzany docelowymi silnikami Snecma M-88-2. Mniejsza masa samolotu i większy ciąg zespołu napędowego umożliwił osiąganie przez samolot zdolności supercruise, czyli lotu z prędkością naddźwiękową bez używania dopalaczy.
Próby Rafale C-01 przebiegały na tyle dobrze, że postanowiono zrezygnować z budowy drugiego prototypu Rafale C-02. Dlatego kolejnym prototypem mógł stać się morski Rafale M-01.
Samolot Rafale B. 1990 rok.
Początkowo planowano wykonanie niewielkiej serii samolotów dwumiejscowych z przeznaczeniem do szkolenia zarówno pilotów sił powietrznych jak i marynarki wojennej. W takiej sytuacji zamówiono w dniu 19.07.1989 roku, pierwszy prototyp Rafale B-01. Samolot otrzymał cywilną rejestrację F-ZWVS.
Ponieważ samolot miał być uzbrojony, jako pierwszy otrzymał pełne wyposażenie w postaci docelowego systemu nawigacyjno-celowniczego. Samolot otrzymał radar RBE-2, a nieco później system samoobrony Spectra. W wyposażeniu pojawiła się także SOE (stacja oto-elektroniczna) w zasobniku. Samolot Rafale B-01 pierwszy lot wykonał w dniu 30.04.1990 roku.
Samolot Rafale M. 1991 rok.
W 1991 roku, zbudowano i oblatano dwa egzemplarze samolotów Rafale M, z przeznaczeniem dla marynarki wojennej. Samoloty otrzymały: hak do lądowania, wzmocnione podwozie, w przednim podwoziu zaczep do katapulty, wyposażenie do lotów nad wodą. Do 1995 roku, cztery istniejące prototypy (C-01, B-01, M-01 i M-02) wykonały ogółem 2 150 lotów, o łącznym czasie trwania 1 990 h.
W listopadzie 1995 roku, po raz pierwszy zaprezentowano Rafale poza Europą. Pokaz odbył się w Dubaju. W 1996 roku, Rafale B-01 odbył w czasie 14 godzin, przelot o długości 11 700 km na trasie Istres – Singapur z międzylądowaniami w Al Dhaffra (Abu Dabi) i Colombo, który zapoczątkował akcję promocyjną na rynkach azjatyckich. Kraje tego regionu od ponad 20 lat są stałymi klientami firmy Avions Marcel Dassault i wszystko wskazuje na to, że nadal są zainteresowane zakupami nowych samolotów tej wytwórni.
Z końcem 80-lat planowano dostarczenie francuskim siłom zbrojnym 292 samolotów Rafale, 232 dla sił powietrznych i 60 dla marynarki wojennej. Francuska marynarka potrzebowała 60 samolotów dla swojego najnowszego lotniskowca z atomowym napędem Charles de Gaulle. Marynarka wojenna życzyła sobie wśród tych samolotów 40 maszyn w wersji Rafale N, dwumiejscowych do ataku jądrowego. Ostatecznie z tej wersji zrezygnowano w 2004 roku, pozostając wyłącznie przy jednomiejscowych Rafale M.
W 90-latach siły powietrzne Francji miały chęć uzyskania 224 samolotów. Odpowiednio; 95 Rafale C i 139 Rafale B, ale ze względu na cięcia budżetowe z początkiem nowego wieku planowano oficjalnie zamówić tylko 120 samolotów.
Wartość bojowa Rafale.
Od samego początku założono, że do pełnych możliwości samolot Rafale będzie dochodził stopniowo. Dlatego założono, że samolot będzie otrzymywał kolejno ulepszone wyposażenie i uzbrojenie. Te standardy określono jako F-1, F-2, F-3 i ewentualnie F-4. Litra F określa Francję. Z kolei, gdyby udało się pozyskać zagraniczne rynki, wersje eksportowe oznaczono Block 1, 5, 10, 15.
W dniu 26.03.1993 roku, zawarto kontrakt na dostawę trzech samolotów Rafale B-F-1 i 10 samolotów Rafale M-F-1, z terminem realizacji w latach 1993-1996. W planach była mowa o 44 maszynach standardu F-1, ale ostatecznie poprzestano na 13 samolotach. Standard F-1 jest typową wersją myśliwską z ograniczonymi możliwościami zwalczania celów naziemnych (nawodnych). Radar RBE-2 w działaniu „powietrze-ziemia” ma małe możliwości. Ale mapuje teren i mierzy odległość do celu. Jedynym wojskiem, które zainteresował się standardem F-1 było lotnictwo marynarki wojennej Francji. Powodem było wycofanie z eksploatacji myśliwców Chance Vought F-8 E (FN) Crusader i posiadaniu na uzbrojeniu tylko z poddźwiękowych Super Etendard. Dlatego przyjęcie na uzbrojenie 10 samolotów Rafale M-F-1 znacznie poprawiło sytuację.
Myśliwce standardu Rafale F-1 mają 13 zaczepów podwieszenia uzbrojenia, choć wersja morska ma ich 12. Było to spowodowane wzmocnieniem konstrukcji i koniecznością rezygnacji z centralnego zaczepu. Pierwszy z 10 samolotów Rafale M F-1 został oblatany 7.07.1999 roku, a do 2002 roku, dostarczono całą dziesiątkę.
Ostatni z wyprodukowanych samolotów w standardzie F-1 był pierwszym seryjnym Rafale C-101 F-1. Został oblatany w dniu 16.04.2003 roku, ale szybko doprowadzono został do standardu F-2.
Pierwszy seryjny Rafale B-301 F-1 został oblatany 24.11.1998 roku, a zaraz po nim drugi Rafale B-302 F-1. Samoloty Rafale B-301, B-302, C-101 pozostawiono w centrum badawczym w Istres. Kolejne 3 samoloty Rafale B-303, B-304, B-305, od razu zbudowano w standardzie F-2. Począwszy od grudnia 2004 roku, poddano licznym testom. Ponieważ produkcja seryjna maszyn Rafale wydłużyła się bardzo w czasie, dlatego pojawiają się standardy typu F-2,1, F-2,2 i inne. Stało się to powodem do rozpoczęcia pertraktacji pomiędzy wojskiem, rządem i firmą AMD.
Wersja standardowa Rafale F-2 stała się pierwszą akceptowalną przez siły powietrzne Francji. W 1999 roku, podpisano kontrakt na dostarczenie 48 maszyn, odpowiednio; 7 samolotów Rafale C F-2, 25 samolotów Rafale B F-2, 16 samolotów Rafale M F-2.
W standardzie Rafale F-2 system nawigacyjno-celowniczy został połączony szynami danych MilStd 1553 i MilStd 3910. Sercem układu są dwa komputery. Całość przepływu informacji jest rejestrowana na dysku twardym. Dzięki temu wzrosły możliwości radaru RBE-2. Radar ostrzega przed przeszkodami i o ewentualnym zderzeniu z ziemią. Wzrósł także asortyment uzbrojenia. Można atakować bombami kierowanymi laserowo.
W grudniu 2004 roku, złożono zamówienie na 59 samolotów Rafale F-3 co z poprzednimi 13 Rafale F-1 i 48 Rafale F-2 dało liczbę 120 maszyn. Standard F-3 oprócz rozszerzenia możliwości pracy radaru otrzymał także właściwości samolotu rozpoznawczego. Zrealizowano to przy pomocy zasobnika rozpoznawczego Thales Racce NG. Pilot otrzymał celownik nahełmowy. Samolot otrzymał także możliwość użycia kierowanych pocisków klasy p-w Exocet Mk.3.
Samolot Rafale B F-2, jako pierwszy w historii lotnictwa, jest wyposażony w zintegrowany system przetrwania Thales Spectra, który przy pomocy specjalnego oprogramowania potrafi zakłócić radar przeciwnika w taki sposób, że symuluje niewidoczność maszyny (wirtualna technologia stealth). Najważniejszym elementem wyposażenia elektronicznego jest zaawansowana stacja radarowa Thales RBE-2 zdolna do śledzenia jednocześnie 40 celów, zarówno na bliskich jak i dalekich dystansach, atakowania 8 celów prawie jednocześnie, generowania trójwymiarowej mapy terenu, do lotów na małych wysokościach i map wysokiej rozdzielczości do nawigacji i naprowadzania na cel. Radar ma możliwość podczas ataku na cele naziemne obserwować jednocześnie przestrzeń powietrzną. Jest to stacja wykonana w układzie „szepczącym”, czyli utrudnionego wykrycia.
W samolocie Rafale B F-2 jest system SPECTRA, który zapewnia wysoką przeżywalność maszyny na polu bitwy, umożliwiając uniknięcie zagrożeń z powietrza i ziemi. Pracująca w czasie rzeczywistym magistrala danych, umożliwia przesyłanie informacji nie tylko do innych samolotów, ale także między stałymi i mobilnymi stanowiskami dowodzenia. Jeżeli cel misji tego wymaga, Rafale może przenosić laserowy pod-świetlacz celu DEMOCLES przystosowany do działania w dzień i w nocy.
Samolot Rafale na eksport.
Do 2015 roku, poza Francją, żadne inne państwo nie posiadało samolotów Rafale. W grupie najbardziej zainteresowanych klientów były państwa arabskie, które dotychczas użytkowały samoloty francuskie poprzednich generacji. W 2002 roku, firma Avions Marcel Dassault przystąpiła do przetargu na myśliwiec nowej generacji dla Korei Południowej, ale przegrała z firmą Boeing oferującą samolot F-15 K. Taki sam los spotkał przetarg na myśliwiec dla lotnictwa Singapuru, które również wybrało amerykańską maszynę w odmianie F-15 SG. Także Algieria rozważała zakup samolotów Rafale, ale tym razem zaważyły zbyt wysokie koszty maszyny. Ostatecznie do Algierii trafiły samoloty rosyjskie MiG-29.
W dniu 16 lutego 2015 roku, Egipt podpisał porozumienie o kupnie 24 maszyn; 16 samolotów Rafale w wersji dwumiejscowej i 8 samolotów Rafale w wersji jednomiejscowej. Pierwsze trzy samoloty przyleciały do Egiptu w dniu 21 lipca 2015 roku. Samoloty pierwotnie przeznaczone były dla Francuskich Sił Powietrznych. Egiptowi zależało, aby nowe samoloty uświetniły swoją obecnością uroczystości związane z otwarciem drugiej nitki kanału sueskiego. Taka fanaberia.
Pierwszym państwem, które jako pierwsze poważnie dyskutowały o kupnie samolotów Rafale były Indie. Indie są stałym klientem firmy Avions Marcel Dassault. Produkowały u siebie samoloty Mirage 2000. W 2010 roku, Indie ogłosiły konkurs MRCA (samolot wielozadaniowy). W ofercie były samoloty: Eurofighter Typhoon, MiG-35, Lockheed Martin F-16 IN, Boeing F/A-18E/F, SAAB Gripen 39 NG, Dassault Rafale. Planowano kupno 126 samolotów, z czego 108 samolotów miało powstać w Indiach w zakładach HAL. W 2012 roku, Indie wybrały ofertę Avions Marcel Dassault. Negocjacje się jednak przeciągały. W dniu 10 kwietnia 2015 roku, Indie ogłosił chęć kupna tylko 36 samolotów Rafale, bez transferu technologii. Przyznano, że cena samolotu jest bardzo wysoka. Umowę wartą 7,87 mld euro podpisano ostatecznie w dniu 23 września 2016 roku. Koszt samych samolotów to 3,42 mld euro. Pozostałe koszty to między innymi koszty zintegrowania francuskiego systemu z wymaganiami indyjskimi, europejskie uzbrojenie oraz szkolenie. Dostawy zaplanowano na lata 2021-2026.
W maju 2015 roku, ogłoszono, że Katar, który poszukiwał następców dla Mirage 2000-5, zdecydował się na zakup 24 samolotów Avions Marcel Dassault Rafale. Umowa opiewała na 6,7 mld euro. W cenie było szkolenie pilotów, szkolenie mechaników, uzbrojenie i części zapasowe. Dostawy zaplanowano w latach 2019-2021.
Konstrukcja
Samolot Rafale jednomiejscowy (C, M), dwumiejscowy (B), dwusilnikowy samolot myśliwski, o utrudnionej wykrywalności, zbudowany w układzie kaczka. Konstrukcja wytrzymuje przeciążenie +9, -3,6. Resurs płatowca wynosi 7 000 godzin.
Skrzydło podstawowe o obrysie trójkątnym ze ściętymi końcami. Krawędź natarcia załamana. Konstrukcja wielodźwigarowa. Dźwigary i żebra wykonane z metalu, pokrycie wykonano zaś kompozytu węglowego. Również z kompozytu węglowego wykonano klapo-lotki. Osłony siłowników sterowania powierzchniami wykonano z kompozytu kewlarowego. Klapy na krawędzi natarcia wykonano z tytanu. Zakończeniem skrzydeł są wyrzutnie dla k.p.r., które mają zoptymalizowany kształt i są integralną częścią skrzydeł.
Kadłub samolotu podzielono na trzy części technologiczne. Przednia mieszcząca kabinę załogi wykonana głównie z kompozytu węglowego. Wszelkiego rodzaju pokrywy i osłony także wykonano z kompozytu węglowego. Największe elementy pokrycia wykonano z litalu, stopu litu z aluminium oraz duraluminium. Sam szkielet kadłuba wykonano z metalu. Przekrój kadłuba zmienia się od kołowego, przez soczewkowy w rejonie kabiny do spłaszczonego owalu w końcu. Z kewlaru wykonano nos samolotu, owiewki przejścia skrzydło kadłub i dolną pokrywę przy wylotach silników.
Szklany kokpit w samolotach tej generacji to jest już standard. Rafale ma cztery wyświetlacze ciekłokrystaliczne. Centralne dwa o wymiarach 254 x 254 mm ( 10 x 10 cali ). Dwa mniejsze dotykowe, o wymiarach 127 x 127 mm ( 5 x 5 cali ). Sterowanie zorganizowano zgodnie z koncepcją HOTAS. HUD CTH-3022 jest panoramiczny, szerokokątny o wymiarach 32 x 200. Cyfrowy system sterowania fly-by-wire.
Przednie usterzenie poziome o stosunkowo małej powierzchni i silnym skosie. Konstrukcja tytanowa, a pokrycie włóknem węglowym. Usterzenie pionowe wykonane z kompozytu.
Podwozie trójpodporowe z kołami 2 x 1 x 1, wciągane hydraulicznie. Przednie sterowane i wyposażone także w hamulce tarczowe.
Zespół napędowy Rafale.
Szczególną uwagę poświęcono wlotom powietrza do silników. Zrezygnowano całkowicie z elementów ruchomych i dodatkowych upustów powietrza. Wloty zoptymalizowano do lotów na dużych kątach natarcia. Przed niestabilną pracą silników (pompażem) zabezpiecza układ sterowania silnikami, który jest elektro-hydrauliczny i otrzymuje impulsy nie tylko z manetki gazu, ale także z czujników umieszczonych w kanałach dolotowych.
Zespół napędowy składa się silników SNECMA M 88-2 Mantelstrom o ciągu z dopalaniem 2 x 75,0 kN ( 2 x 7 400 kG ). Masa silnika wynosi 900 kg. Najnowsze egzemplarze Rafale wyposażone są w silniki wersji M-88-3, o maksymalnym ciągu z dopalaniem 2 x 88,5 kN ( 2 x 9 027 kG ).
Układ paliwowy składa się ze zbiorników integralnych w skrzydłach i w kadłubie. Pojemność wewnętrznych zbiorników paliwa wynosi 5 325 litrów. Na środkowym węźle mocowania pod kadłubem można podwiesić zbiornik o pojemności 1 x 1 700 litrów, a na węzłach pod skrzydłami 2 x 2 000 litrów i 2 x 1 300 litrów. Maksymalna ilość paliwa w zbiornikach podwieszanych wynosi 6 600 litrów. Samoloty wersji B, C, M mają stałe końcówki do tankowania paliwa w powietrzu.
Uzbrojenie Rafale.
Stałym elementem są typowe dla samolotów francuskich dwa działka Giat Defa 791 B kal.30 mm umieszczone w obudowach wlotów powietrza do silników. Posiadają zapas po 125 naboi i szybkostrzelność 2 500 strzałów/min .
Maszyna ma aż 13 węzłów podwieszonego uzbrojenia. Wersja morska ma 12 zaczepów. Samolot standardowo może zabrać 6 000 kg uzbrojenia. W układzie przeciążonym 8 000 kg. Samolot może przenosić unowocześniony pocisk ASMP z głowicą jądrową.
Dane T-T Rafale B. 1990 rok:
Rozpiętość 10,80. Długość 15,27. Wysokość 5,34 m. Powierzchnia nośna 45,70 m2. Masa własna 9 600 kg. Masa ładunku 8 000 kg. Paliwo w płatowcu 4 640 litrów. Prędkość maksymalna Ma 2,3. Prędkość wznoszenia 305 m/s. Prędkość lądowania 223 km/h. Zasięg maksymalny (bez tankowania w powietrzu) 3 700 km. Pułap operacyjny 16 770 m. Rozbieg 400-600 m. Dobieg 450 m.
Zestawienie
Polska nie kupiła i użytkowała samolotów Rafale.
Opracował Karol Placha Hetman