Grudziądz 2017-02-23
Lotnisko Grudziądz.
Współrzędne geograficzne: 53.466N 18.778E. Elewacja 23 m.
Miasto Grudziądz.
Grudziądz to Miasto w Polsce leżące w Województwie Kujawsko-Pomorskim na prawym brzegu Wisły. Obecnie jest na prawach powiatu. W 2015 roku, liczyło 96 319 mieszkańców. Miasto swój rozwój zawdzięczało położeniu na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych wodnych i lądowych. Jednak jego specyficzny charakter został podporządkowany długoletniemu położeniu w pobliżu granicy. Z tego powodu Miasto Grudziądz stało się wielkim garnizonem, w którym jeszcze w 80-latach XX wieku było około 30 jednostek wojskowych i 20 000 żołnierzy.
Historia Miasta.
Grudziądz to łacińskie Graudentum, pruskie Graudenz. Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły plemion pruskich. Pierwszy gród w tym miejscu powstał przed 1065 roku, bo w tym roku król Bolesław Śmiały zamierzał założyć tu biskupstwo. Już w XI wieku, królowie Polscy zbierali daniny za prawo przepraw towarów i ludzi przez Wisłę od ujścia Bzury, aż do Morza Bałtyckiego. Także w Grudziądzu. Od 1207 roku, księciem Ziemi Chełmińskiej został książę Konrad Mazowiecki. Około 1220 roku, książę Konrad Mazowiecki zapisał posiadłość Grudziądz biskupowi misyjnemu Prus, który w 1231 roku, przekazał teren Zakonowi Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli krzyżakom. Ponieważ krzyżacy nie prowadzili działalności misyjnej, tylko zajmowali się podbojami i grabieżą, dlatego ziemia ta stała się miejscem licznych wojen z plemionami pruskimi. Krzyżacy zamiast świątyni wznieśli twierdzę – zamek, który do 1281 roku, był kilkakrotnie burzony przez Prusów. Gród przy zamku, jako miasto zostało założone w 1291 roku, na prawie Chełmińskim. Pierwszy kościół farny pod wezwaniem św biskupa Mikołaja, tego który jest w herbie Miasta, zbudowano w 1300 roku. Dopiero w połowie XIV wieku, powstały kolejne dwa kościoły, a przy jednym z nich zbudowano szpital św Jerzego.
Początkowo ludność Grudziądza stanowili głównie Polacy i Prusowie, jednak polityka krzyżaków promowała osadnictwo ludności ze Śląska i Germanii. W XV wieku, ponad połowa mieszczan była ludnością napływową. Po zwycięstwie pod Grunwaldem król Władysław Jagiełło zajął Grudziądz, ale po niedługim czasie zwrócił go krzyżakom. Złe postępowanie krzyżaków spowodowało, że nawet ich sprzymierzeńcy stopniowo się od nich odsunęli. W rezultacie w 1440 roku, powstał Związek Pruski, który stopniowo zyskiwał na znaczeniu, a w 1454 roku, zbrojne wystąpił przeciw krzyżakom. Powstały Prusy Krzyżackie, które poddały się pod władzę Królestwa Polskiego i królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Komturstwo grudziądzkie przekształcono w starostwo. Grudziądz należał do Prus Królewskich.
Karykatura religii katolickiej, jakiej dopuścili się krzyżacy, spowodowała że tutejsza ludność chętnie przyjmowała wszystkie nowe prądy religijne płynące z Zachodu: luteranizm, kalwinizm, arianizm, protestantyzm, prawosławie, a także loże masońskie. W 1568 roku, Grudziądz otrzymał od króla Zygmunta Augusta przywilej wolności wyznania. W późniejszym okresie na tym tle dochodziło do licznych konfliktów. W dobie kontrreformacji strona katolicka na nowo sprowadziła do Miasta zakony jezuitów i benedyktynek, a w XVIII wieku zakon reformatów.
Grudziądz już w XIV wieku, był ważnym ośrodkiem handlu zbożem, drewnem oraz towarami zamorskimi. Zyski z handlu były głównym źródłem dobrobytu Miasta. W Mieście było dużo spichlerzy. W XVI wieku, postawiono cały kompleks spichlerzy, który zajął całą skarpę wiślaną na której stoi Miasto. Spichlerze zachowały się do dnia dzisiejszego. Są ogromne i mają nawet 10 kondygnacji. Ich wybudowanie stworzyło ogromny mur oporowy wiślanej skarpy. Centralną częścią Miasta jest zabytkowa zabudowa staromiejska, rozciągnięta równolegle do Wisły.
Od połowy XV wieku, datuje się złoty wiek Miasta. Został on zahamowany w połowie XVII wieku, a był związany z najazdami szwedów. W 1655 roku, Miasto zdobyli Szwedzi z pomocą protestanckiej części mieszkańców. Miasto zostało odbite w 1659 roku, przez hetmana Jerzego Lubomirskiego. Niemniej jednak Szwedzi zapoczątkowali przekształcanie Miasta z handlowego na garnizonowe, mocno ufortyfikowane i z dużymi zapasami broni. W czasie wielkiej wojny północnej Szwedzi po raz kolejny zajęli Miasto i nałożyli kontrybucje. Z uwagi na gorszy poziom życia Miasto nawiedzały zarazy, co doprowadzało do kolejnego ubożenia mieszkańców.
Wraz z pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej Polskiej w 1772 roku, Grudziądz przeszedł pod panowanie pruskie, trwające do 1920 roku. Prusacy rozpoczęli akcję germanizacji i sprowadzania kolonizatorów. Głównie niemców z centrum cesarstwa niemieckiego, dla których zbudowano osiedle domów jednorodzinnych na dawnym przedmieściu kwidzyńskim. W 1776 roku, prusacy rozpoczęli budowę twierdzy, położonej na północ od Miasta. Cytadela przeszła test podczas wojen napoleońskich i oparła się wojskom hekso-polskim. Wówczas, w wyniku podpisanego pokoju część Ziemi Chełmińskiej został przyłączony do Księstwa Warszawskiego, ale nie Grudziądz. Miasto poniosło duże straty w ludności i majątku. Z drugiej strony Miasto zyskało administracyjnie. Powstał: sąd, komenda policji, urząd miar i inne. Pozostałej ludności Polskiej niewiele to pomogło, bo likwidowano wszystkie ślady Polskości. Zlikwidowano Polskie szkoły. W urzędach był zakaz używania języka Polskiego. Usunięto wszystkie katolickie klasztory. Z początkiem XX wieku, na 40 300 mieszkańców, Polaków było tylko 5 300 osób, czyli 13 %. Jednak już w 1918 roku Polaków było 18 %. Prusacy wciąż fortyfikowali Miasto. Zbudowali także więzienia, w których między innymi więzili Polaków po upadku powstania listopadowego.
W XIX wieku, w Grudziądzu powstało kilka zakładów przemysłowych: odlewnia, fabryka narzędzi rolniczych. Ale trudno mówić o uprzemysłowieniu Miasta. W 1878 roku, do Grudziądza doprowadzono pierwszą linię kolejową, jednocześnie budując most kolejowy na Wiśle. W ostatniej dekadzie XIX wieku, powstał miejski wodociąg, elektrownia i gazownia.
Na przełomie XIX/XX wieku, odżyły tradycje Polskości. Zaczęto wydawać pierwsze gazety w Języku Polskim. Powstało Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, koło Filomatów, Polskie Towarzystwo Ludowe, Towarzystwo Przemysłowców Polskich. Uruchomiono placówkę Polskiego Banku Ludowego. W 1911 roku, otwarto Dom Polski Bazar, gdzie swoje siedziby miały liczne organizacje Polskie. W 1919 roku, do Grudziądza weszły oddziały Armii Wielkopolskiej powstałej w wyniku udanego Powstania Wielkopolskiego. Na mocy traktatu wersalskiego Grudziądz przyznano Polsce, co nastąpiło w 1920 roku. W dniu 23 stycznia 1920 roku, do Grudziądza wkroczyło Wojsko Polskie, reprezentowane przez Błękitną Armię generała Józefa Hallera. Polski oddział był pod dowództwem generała Stanisława Pruszczyńskiego, który w 1921 roku, został przeniesiony do rezerwy i osiadł w Grudziądzu, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1929 roku.
Po 148 latach prusko-niemieckiej okupacji Grudziądz powrócił do Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 15 sierpnia 1920 roku, powołano centralną Szkołę Jazdy, którą wkrótce przekształcono w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. W 1930 roku, powstało Centrum Wyszkolenia Żandarmerii. W tym czasie Miasto liczyło ponad 50 000 mieszkańców.
Obrona Miasta przed armią niemiecką trwała od 2 września 1939 roku. Z uwagi na możliwość okrążenia Miasta Wojsko Polskie wycofało się w dniu 4 września 1939 roku. W dniu 5 września 1939 roku, do Miasta wkroczyły oddziały armii niemieckiej. Od listopada 1939 roku, zaczęły się aresztowania i egzekucje ludności Polskiej i żydowskiej, w czym aktywnie uczestniczyli potomkowie prusko-niemieccy. Do 1945 roku, niemiecką listę narodową podpisało 87 % pozostałych mieszkańców Grudziądza. Miasto wcielono do III Rzeszy, do rejencji kwidzyńskiej.
W latach II wojny światowej praktycznie wszystkie obiekty wojskowe grudziądzkiego garnizonu, przede wszystkim koszary, wykorzystywane były przez niemców do szkolenia rekrutów i utrzymania garnizonu jako twierdzy. Pod koniec 1944 roku, naczelne dowództwo niemieckie oficjalnie uznało Grudziądz za twierdzę.
W czasie rosyjskiej ofensywy zimowej 1945 roku, Miasto po raz kolejny przekształcono w twierdzę, bronioną przez 5-15 tysięcy żołnierzy niemieckich. Dokładna liczba okazała się trudna do ustalenia. Jeszcze mniej wiadomo o ilości nacierających Rosjan. Wiadomo jednak, że w tej bitwie zginęło około 1 tysiąc żołnierzy rosyjskich. Jednak sytuacja obrońców była trudna, bo natarcia spodziewano się od strony wschodniej, czyli najsłabiej bronionej. Bitwa o Miasto zaczęła się 10 stycznia 1945 roku. Rosjanie nie dysponowali dużą ilością ciężkiej broni, dlatego bitwa trwała aż do 6 marca 1945 roku. Wiadomo, że rosjanie wykonali dwa główne szturmy. Oba zakończone niepowodzeniem. W pierwszym uderzeniu stracili około 8 czołgów, zniszczonych pociskami p-panc. Po dwóch nieudanych atakach zmienili taktykę i zaatakowali od strony Wisły, wcześniej przygotowując kilka pozorowanych uderzeń. W efekcie niemcy rozproszyli swoje siły. Doszło do ciężkich walk ulicznych, które trwały kilka dni. Ponad 60 % miasta zostało zniszczone. Ostatnim punktem oporu była cytadela zdobyta właśnie 6 marca 1945 roku.
W okresie PRL Miasto odbudowano. Zbudowano liczne zakłady przemysłowe: Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego, Fabryka Narzędzi Rolniczych Unia, Grudziądzkie Zakłady Sprzętu Okrętowego, Grudziądzka Wytwórnia Tytoniu Przemysłowego, Zakłady Ceramiczne, Fabryka Materiałów Izolacyjnych, Zakłady Mięsne. Nowe fabryki przyciągały do pracy wielu mieszkańców nie tylko pobliskich wsi, ale także z Kresów. Dla pracowników zbudowano kilka osiedli mieszkaniowych. Rozwinięto sieć ulic i komunikacji miejskiej, tramwajowej i autobusowej. Rozbudowano sieć wodociągową, kanalizacyjną, elektryczną i gazową. Już w 70-latach, liczba ludności przekroczyła 75 000 osób. Mimo to Miasto należało do prowincjonalnych i rzadko przedstawianych w komunistycznych mediach.
Pierwsze demokratyczne wybory do władz samorządowych przeprowadzono w dniu 27 maja 1990 roku. W 2006 roku, Miasto odwiedził narodowo-katolicki Prezydent Lech Kaczyński i była to pierwsza wizyta głowy państwa od 1936 roku. Masońsko-liberalny Prezydent Rzeczypospolitej Bronisław Komorowski odwiedził Grudziądz dwukrotnie: 2010 i 2013 roku. Z kolei komunistyczno-agenturalny Prezydent Rzeczypospolitej Aleksander Kwaśniewski pełniący funkcję prezydenta przez dwie kadencje, 10 lat, nie znalazł czasu aby odwiedzić Grudziądz.
Garnizon Grudziądz.
Garnizon Grudziądz to jedno z największych tego typu miast w Europie. Fortyfikowanie Miasta rozpoczęli Szwedzi w czasie potopu szwedzkiego. Potem nastały czasy prusko-niemieckie, przeplecione kilkuletnim okresem panowania Rosjan. Cytadelę zbudowano w latach 1776-1788. Ze względu na znaczenie strategiczne regionu w dniu 6 czerwca 1776 roku, na północ od centrum Miasta na wzgórzu rozpoczęto budowę cytadeli o czym świadczy kamień z wykutą na nim datą. Cytadelę zbudowano z cegieł i kamieni. Wokół cytadeli planowano wykonać 50 km tuneli, jednak z uwagi na wysokie koszty zbudowano i tak imponującą długość 13 km chodników i korytarzy. Podczas wojen napoleońskich cytadela przeszła chrzest bojowy broniąc się przez 313 dni. Wśród obrońców cytadeli było bardzo dużo Polaków, którzy przeszli na stronę wojsk napoleońskich.
Znaczenie garnizonu wzrosło w 1879 roku, kiedy do Grudziądza doprowadzono linie kolejową i wzniesiono most kolejowy przez Wisłę. Wówczas wokół Miasta zaczęto wznosić forty. Początkowo ceglano-ziemne, a nieco później z wykorzystaniem betonu. Uzbrajano je w armaty i haubice. Forty budowano praktycznie do wybuchu wielkiej wojny światowej. Równolegle z rozbudową fortów powstawało całe zaplecze garnizonu: lazarety, drogi, magazyny, place ćwiczeń, strzelnice, pralnie, kuchnie, wojskowe więzienie i oczywiście koszary. Do wybuchu wielkiej wojny światowej powstało 12 kompleksów koszarowych i innych ważnych obiektów infrastruktury garnizonu, co umożliwiło stacjonowanie w Grudziądzu 10-12 tysięcy żołnierzy. Wielka wojna światowa oszczędziła Grudziądz, bo przez Miasto nie przeszedł ani razu główny front. Natomiast funkcjonowały lazarety, szkolono rekrutów i wysyłano zaopatrzenie na front.
Decyzją wielkich tego świata Grudziądz przyznano Rzeczypospolitej Polskiej. Wszystkie znajdujące się w mieście koszary po pracach adaptacyjnych zostały obsadzone przez jednostki odrodzonego Wojska Polskiego.
W czasie Drugiej Rzeczypospolitej w Mieście stacjonowało kilka broni, służb i instytucji wojskowych. Stan ten zmieniał się nieznacznie na przestrzeni lat. Była tutaj 16. Pomorska Dywizja Piechoty, złożona z trzech Pułków Piechoty (64, 65, 66), 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej, jednostka łączności 16 DP, jednostka sapersko-minerska, 18. Pułk Ułanów, Centrum Wyszkolenia Kawalerii, Centrum Wyszkolenia Żandarmerii, Szkoła Podoficerów Piechoty dla Małoletnich, Jednostka Żandarmerii, Składnice Materiałów, Lotnicza Szkoła Strzelania i Bombardowania. Oprócz tego były tutaj: sądy wojskowe i więzienia wojskowe, ordynariat polowy i kościół garnizonowy, wojskowa komenda uzupełnień, rejonowy inspektorat koni i oczywiście lotnisko wojskowe.
Śmiało możne powiedzieć, że Grudziądz był kolebką Polskiej kawalerii z okresu II Rzeczypospolitej. W okresie 1920-1939, wykształcono tutaj prawie 5 000 oficerów-kawalerzystów. W dniu 15 sierpnia 1920 roku, w Grudziądzu powołano Centralną Szkołę Jazdy, która przeszła do historii jako Centrum Wyszkolenia Kawalerii, chociaż nie była to jej jedyna nazwa. Centrum przydzielono po-niemiecki kompleks koszarowy na obrzeżach Miasta przy dzisiejszej ulicy Generała Józefa Hallera. Nadano mu imię księcia Józefa Poniatowskiego. Po II wojnie światowej, w PRL-u nazwa ta zniknęła, a została przywrócona w 1991 roku, po przemianach społeczno-gospodarczych.
W latach II wojny światowej praktycznie wszystkie obiekty wojskowe grudziądzkiego garnizonu, przede wszystkim koszary, wykorzystywane były przez armię niemiecką.
Zmiany militarno-polityczne po drugiej wojnie światowej nie spowodowały istotnego przeobrażenia Grudziądza. Mimo znacznego oddalenia od nowych granic Miasto nadal pozostało ważnym ośrodkiem wojskowym. W 70-latach było tutaj ponad 30 jednostek wojskowych. Było tak, że w jednym koszarowcu w pierwszej bramie była jedna jednostka, a w następnej bramie już inna jednostka wojskowa. Stacjonowały tutaj pododdziały artylerii, saperów, chemików, walki radioelektronicznej, zaopatrzenia, funkcjonował duży szpital wojskowy, były składnice broni i materiałów. Działały tutaj warsztaty i zakłady produkcyjno-remontowe. Równocześnie Grudziądz był ważnym ośrodkiem szkolenia żołnierzy różnych specjalności. Od 1951 roku, funkcjonował 31. Ośrodek Szkolenia Specjalistów Samochodowych, zajmujący koszary po 16. Pułku Artylerii Lekkiej. Od 1969 roku, funkcjonował Ośrodek Szkolenia Służb Kwatermistrzowskich stacjonujący w koszarach po 65. Starogardzkim Pułku Piechoty. W latach 1957 – 1996, w koszarach przy ulicy Chełmińskiej (po Centrum Wyszkolenia Kawalerii i szkołach lotniczych) funkcjonował Ośrodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów, który przygotowywał młodszych specjalistów w zakresie naziemnej obsługi lotnisk i zabezpieczenia lotów.
Po 1989 roku, nastąpiła znaczna redukcja ilości jednostek wojskowych, jak i ich reorganizacja do nowych warunków. Z około 30 jednostek wojskowych pozostały w 2015 roku, tylko cztery. W 1995 roku, sformowano Centralny Ośrodek Szkolenia Młodszych Specjalistów Logistyki, który przejął zadania Ośrodka Szkolenia Służb Kwatermistrzowskich oraz 31. Ośrodka Szkolenia Specjalistów Samochodowych. Dodatkowo rozpoczęto tutaj szkolenie kucharzy i służb zakwaterowania i budownictwa, które przeniesiono z innych likwidowanych jednostek. W 2002 roku, Centralny Ośrodek Szkolenia Młodszych Specjalistów Logistyki został przeformowany w 1. Ośrodek Szkolenia Kierowców. W dawnych koszarach Centrum Wyszkolenia Kawalerii funkcjonuje 8. Grudziądzki Batalion Walki Radioelektronicznej. Cytadela jest w dalszym ciągu zajmowana przez Wojsko Polskie, dlatego obiekt jest utrzymany we wzorowym stanie, a w zasadzie to co po nim zostało w wyniku drugiej wojny światowej.
Dziś (2017 rok) po latach swojej świetności, większość jednostek wojskowych została zlikwidowana, a na pamiątkę pozostały puste obiekty. Część z nich została zaadaptowana na mieszkania lub inne obiekty użyteczności publicznej, a część popada w ruinę.
Lotniczy Grudziądz.
Lotnisko w Grudziądzu utworzono w 1911 roku, korzystając z płaskiego terenu położonego na południowy-wschód od centrum Miasta, wykorzystywany do tej pory jako plac ćwiczeń kawalerzystów. Dla infrastruktury Lotniska wykorzystano zbudowane w 1895 roku, niewielkie budynki jednostki kawalerii. Typowy pruski koszarowiec z wieżyczką obserwacyjną i zegarem zbudowano w latach 1911-1914. Inne obiekty były oddawane sukcesywnie od 1913 roku. Zbudowano także kasyno i kantynę. W pobliżu wytyczono prostokątny teren o wymiarach 200 m x 100 m. Wzdłuż trzech boków zbudowano obiekty pełniące funkcje hangarów, warsztatów, zaplecza socjalnego, magazynów paliwa i części zamiennych. W ten sposób całe lotnisko przypominało folwark z dwoma podwórzami i rozległym polem. Cały teren lotniska był zbliżony do prostokąta o wymiarach około 850 m x 550 m. Pole wzlotów od południowego-wschodu i północnego-wschodu było ograniczone Rowem Hermana (sztucznym ciekiem wodnym). Granicę południowo-zachodnią wyznaczała dzisiejsza ulica Parkowa.
W 1920 roku, na Lotnisku Grudziądz podjęto samorzutnie szkolenie lotnicze. Wykorzystując koszary (przy dzisiejszej ulicy Parkowej), infrastrukturę, hangary i lotnisko znajdujące się na terenie obecnego osiedla mieszkaniowego „Lotnisko” czy też lotnisko polowe w Bzowie oraz poligon lotniczy w Grupie na lewym brzegu Wisły. W latach 1920 – 1939 w Grudziądzu funkcjonowało kolejno pięć szkół lotniczych.
Z uwagi na dobre zaplecze w postaci majątku trwałego tutejsza jednostka lotnicza dorównywała etatowo oddziałom lotniczym z Bydgoszczy i Krakowa. Trzeba jednak pamiętać, że na mocy Traktatu Wersalskiego Grudziądz przyznano Polsce, dlatego niemcy cały majątek ruchomy wywieźli. Dotyczyło to wszystkich obiektów wojskowych. Na Lotnisku niemcy nie pozostawili wiele samolotów. Było ich zaledwie kilka i wszystkie nadające się do remontu. Brakowało jednak narzędzi i materiałów. Załogi samolotów i personel naziemny rekrutował się głównie z żołnierzy Polskich walczących dotychczas w armii niemieckiej.
Jesienią 1920 roku, na Lotnisko Grudziądz przybyły pierwsze jednostki bojowe lotnictwa: 14. Eskadra Wywiadowcza pod dowództwem ppor pilota Józefa Mańczaka, utworzona na Lotnisku Ławica oraz 1 Ruchomy Park Lotniczy, którego dowódcą był porucznik Jan Walecki. Później do 14. Eskadry Wywiadowczej włączono 21. Eskadrę Niszczycielską, która poprzednio brała udział w wojnie Polsko-bolszewickiej. Czasowo na lotnisku stacjonowała 18. Eskadra Myśliwska.
W 1921 roku, usankcjonowano istnienie szkoły lotniczej, która otrzymała nazwę Wyższa Szkoła Pilotów. Jej pierwszym komendantem był ppłk pilot Piotr Abakanowicz, a szefem mjr Jerzy Gilewicz. W 1922 roku, nowym komendantem został ppłk pilot Jan Sendorek, absolwent tej szkoły, a jednocześnie pozostając nadetatowym oficerem 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. Stanowisko komendanta szkoły w Grudziądzu pełnił do 1924 roku, kiedy to powrócił do 2. Pułku Lotniczego w Krakowie.
Zadaniem Wyższej Szkoły Pilotów było szkolenie na wszystkich niemal typach samolotów będących w dyspozycji Wojska Polskiego. Zwłaszcza samolotów myśliwskich i niszczycielskich. Wszyscy kursanci mieli za sobą Niższą Szkołę Pilotów w Bydgoszczy lub w Krakowie. Szkoła była odwiedzana przez ówczesnego Ministra Spraw Wojskowych generała Władysława Sikorskiego (17 maj 1924 rok) oraz przez Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego (25 czerwiec 1924 rok).
Warto pamiętać, że w tym czasie Lotnictwo Wojskowe nie było oddzielnym rodzajem wojsk. Było na usługach innych formacji wojskowych. Dlatego, aby zostać pilotem, obserwatorem lub strzelcem pokładowym należało wstąpić na przykład do piechoty i będąc już w jej formacjach ubiegać się o skierowanie na kurs lotniczy. Dlatego na licznych zdjęciach z tamtego okresu Polscy Lotnicy noszą różne mundury. I jeszcze jedno, co dotyczyło samolotów dwumiejscowych. W tym czasie panował taki układ, że dowódcą samolotu był starszy stopniem, a nierzadko był to oficer-obserwator, a nie pilot. Co przy wykonywaniu zadania nie zawsze było korzystne. Dobrze byłoby, gdyby pilot był także oficerem.
Zmieniająca się sytuacja spowodowała, że z końcem 1924 roku, Wyższa Szkoła Pilotów została rozwiązana. Większość kadry otrzymała nowe przydziały służbowe. Głównym powodem była chęć doprowadzenia do sytuacji w której każdy lotnik będzie oficerem. Poza tym dążono do tego, aby lotnictwo wojskowe było osobnym rodzajem wojsk. Rozformowanie szkoły wcale nie oznaczało zakończenia szkoleń w Grudziądzu. Znowu było to szkolenie nieformalne, gdyż czekano na rozkazy z Warszawy. W 20-latach Grudziądz stał się jedną z baz licznie zakupionych za granica samolotów, dla których brakowało personelu latającego i naziemnego. Dlatego podjęto decyzje o dalszym organizowaniu szkolenia. Należało utworzyć kolejną szkołę lotniczą, która w zamyśle miała kształcić oficerów dla lotnictwa. Na miejsce formowania szkoły nie przypadkiem wybrano Grudziądz. Szkoła otrzymała nazwę Oficerska Szkoła Lotnicza. Organizowano ją od dnia 1 sierpnia 1925 roku. Kadrę dla szkoły pozyskano z innych ośrodków, miedzy innymi z Warszawy, Krakowa i Torunia. Pierwszym komendantem szkoły został świeżo mianowany pułkownik pilot Roman Florer, przeniesiony z Torunia, a pełniący tam między innymi obowiązki komendanta Szkoły Obserwatorów i Strzelców Lotniczych (1922-1923). Naukę w Grudziądzu rozpoczęto w dniu 1 listopada 1925 roku.
Do szkoły przyjmowano kandydatów z wykształceniem średnim lub podstawowym po wstępnym przeszkoleniu wojskowym w Korpusie Kadetów. Czyli, po raz pierwszy byli to kandydaci prosto z cywila, a nie jak dotychczas z innych rodzajów broni. Kandydaci byli w wieku 18-24 lat. Musieli mieć obywatelstwo Polskie i nienaganny stan zdrowia. Nauka obejmowała wszystkie aspekty życia wojskowego, a szczególnie specyfikę służby w lotnictwie. Taka sytuacja miała tę zaletę, że uczniowie byli w młodym wieku i wszyscy zaczynali z tego samego poziomu. Nie posiadali także cech nabytych w innych rodzajach służb, nie zawsze korzystnych w lotnictwie. Łatwo było utrzymać ich w dyscyplinie, a co najważniejsze mieli ogromną motywację do nauki. Dlatego już na początku szkołę nazywano kuźnią młodych kadr lotnictwa.
Początkowo szkolono wyłącznie obserwatorów, chociaż kandydatów przyjmowano z perspektywą dla nich zostania pilotami wojskowymi. To wywołało niezadowolenie i bunt części kursantów, którzy próbowali podjąć głodówkę. Bunt bez problemu złamano. W zależności od stopnia zaangażowania kursanta w bunt takie na nich spadły kary. Najbardziej krnąbrnych zesłano karnie na rok do piechoty, po czym przyjęto ich z powrotem. Innym przesunięto awanse nawet o pół roku.
Pierwszymi samolotami używanymi w szkole była francuskie Morane Saulinier MS-30. W 1927 roku, zamówiono już nowe samoloty Bartel BM-4 z Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot”.
W dniu 14 kwietnia 1927 roku, ukazał się rozkaz o przeniesieniu Oficerskiej Szkoły Lotnictwa z Grudziądza do Dęblina. Przebazowanie zakończono w maju 1927 roku. W Grudziądzu nie odbyła się żadna promocja, bo przenosiny nastąpiły po 16 miesiącach od rozpoczęcia nauki. Od tego czasu Dęblin jest lotniczą stolicą Polski. Powodów przeniesienia szkoły było kilka. Jednym z nich były uregulowane własności prawne w Dęblinie. Cały obiekt (pałac, fort i grunty) był własnością państwa Polskiego. Na dodatek przyległe łąki doskonale nadawały się na pole wzlotów. Były tutaj także korzystniejsze warunki pogodowe, sprzyjające większej liczbie dni lotnych w roku. Dodatkowo rzeki Wisła i Wieprz oraz liczne linie kolejowe są doskonałym odniesieniem nawigacyjnym. Poza tym w Grudziądzu panowały trudne warunki z powodu ciasnoty wywołanej obecnością innych formacji wojskowych. Wraz ze szkołą do Dęblina poszedł komendant pułkownik pilot Roman Florer.
Na tym jednak nie zakończyła się lotnicza przygoda Grudziądza. Już latem 1927 roku, na bazie obiektów byłej szkoły utworzono nową szkołę, której celem było doszkalanie lotników w strzelaniu i bombardowaniu. Istnienie szkoły zostało potwierdzone w dniu 4 lutego 1928 roku, przez samego marszałka Józefa Piłsudskiego, który pełnił wówczas również funkcje Ministra Spraw Wojskowych. Potwierdzenie to było w formie zatwierdzenia tymczasowej organizacji Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania. W dniu 8 marca 1928 roku, Minister Spraw Wojskowych wydał rozkaz zatwierdzający istnienie szkoły w Grudziądzu.
Na nowo należało zebrać kadrę dydaktyczną. Szkolenie rozpoczęto w dniu 15 lipca 1928 roku. Początkowo szkolono strzelców pokładowych, których rekrutowano z piechoty. W 1929 roku, rozpoczęto szkolenie doskonalące dla pilotów i obserwatorów. Zapoznawano ich z najnowszymi zdobyczami techniki i taktyki w tej dziedzinie. Szkolono także rusznikarzy.
Przypadki zdarzeń lotniczych spowodowały konieczność rozpoczęcia szkolenia w zakresie akrobacji. Ten rodzaj szkolenia organizowano w ramach Kursu Wyższego Pilotażu. W kursach tych uczestniczyli także oficerowie-obserwatorzy ubiegający się o licencję pilota. Tego typu kurs trwał 3-4 miesiące. Byłe jego sesje wiosenne i jesienne. Teoretycznie kurs wiosenny miał być dla oficerów, a jesienny dla podoficerów, ale ta zasada nie zawsze obowiązywała. Długość kursu zależała od warunków pogodowych, ilości dni lotnych i często od indywidualnych zdolności kursanta. Bywali żołnierze, którzy kurs kończyli w ciągu 10 tygodni. Zajęcia obejmowały nie tylko indywidualny pilotaż z akrobacją, ale także loty w formacjach, strzelania do celów powietrznych, naziemnych i bombardowanie. Ćwiczono podejmowanie i zrzut meldunków. Jeszcze w tym czasie nie ćwiczono lotów nocnych. Elementy lotów w nocy pojawiły się w 30-latach.
Do Grudziądza trafiło kilka samolotów bombowych Farman F-68BN4 Goliath. Trzydzieści dwa samoloty Goliath ostatecznie nie przyjęto do eskadr liniowych, głównie z uwagi na niezadowalającą prędkość przelotową, przy dobrym udźwigu. Do szkolenia wykorzystywano także samoloty Potez XV. Przez 10 lat istnienia szkoły w Grudziądzu, przez lotnisko przewinęły się niemal wszystkie typy samolotów używane w Wojsku Polskim.
Szkoła miała stosunkowo prostą organizację. Składała się z komendy szkoły, kompani administracyjnej, eskadry szkolnej, eskadry ćwiczebnej, kompani portowej i oddziału portowego. Kompania portowa i oddział portowy zajmowały się obsługą pola wzlotów i obsługą i przeglądami samolotów. Komendantem szkoły był mjr pilot inż. Tadeusz Kajetan Wereszczyński (1928-1929). Po nim funkcje objął mjr pilot Bolesław Feliks Stachoń (1929-1932). Kolejnym był ppłk pilot Piotr Dudziński (1932-1937).
W dniu 28 sierpnia 1937 roku, ukazał się rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L.dc. 4358/Org.tjn., na mocy którego Szkoła została rozformowana. Pozostawiono natomiast kurs wyższego pilotażu, który przemianowano na Wyższą Szkołę Pilotażu. Prawdopodobnie wiosną 1939 roku (ewentualnie już jesienią 1938 roku), Wyższą Szkołę Pilotażu przeniesiono z Grudziądza na Lotnisko Ułęż w pobliżu Dęblina. Komendantem tej szkoły był wówczas kpt pilot Stanisław Brzezina. Lotnisko Ułęż powstało w 1937 roku i należało do dobrze wyposażonych lotnisk zapasowych. Wyższą Szkoła Pilotażu dowodzili kolejno mjr pil. Piotr Dudziński, kpt. pil. Stanisław Brzezina (to pod jego komendą szkoła przeniosła się na Lotnisko Ułęż) i ppłk pil. Karol Malik. Kurs obejmował taktykę walki powietrznej jeden na jednego, taktykę walki powietrznej zespołowej, strzelanie do celów powietrznych, akrobację, podnoszenie tężyzny fizycznej i inne. Kurs kończył się egzaminem. Do szkolenia wykorzystywano Polskie samoloty PWS-10, PWS-16, PWS-26, PZL P-7, PZL P-11.
Aby wykorzystać pozostawioną bazę szkoleniową w Grudziądzu zdecydowana się na utworzenie Cywilnej Szkoły Pilotów LOPiP im. Gen Gustawa Orlicz Deresza. Szkolenie rozpoczęto wiosną 1939 roku i prowadzono je aż do wybuchu wojny.
W maju 1940 roku niemcy utworzyli na Lotnisku Grudziądzu zakłady naprawcze samolotów bojowych, które były filią fabryki Focke-Wulf Werke. Remontowano tutaj samoloty Me-109, FW-190, FW-156, FW-158.
Lotnisko i Miasto Grudziądz zostało zajęte przez Rosjan w dniu 6 marca 1945 roku. Na terenie lotniska urządzili oni pseudo warsztaty. Zwozili na teren lotniska wraki samolotów i innego sprzętu bojowego i pozyskiwali z nich części nadające się do ponownego wykorzystania i wysyłali je do CCCP. Taka funkcja lotniska trwała do 1949 roku, kiedy to w myśl porozumień Polsko-moskiewskich częściowo uregulowano kwestię obiektów wojskowych na terenie Polski. W 1950 roku, wszystkie obiekty przynależne do Lotniska Grudziądz przejęła 12 Samodzielna Brygada Obsługi Lotnisk, przekształcona z jednostki rosyjskiej. Jej dowódcą był płk Adria Szczuka. Wkrótce jednostka została przekształcona w 12 Batalion Obsługi Lotnisk.
W latach 1957-1996, w Grudziądzu funkcjonował także Ośrodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów. Zajmował on koszary po Centrum Wyszkolenia Lotniczego i przedwojennych szkołach lotniczych przy obecnej ulicy Chełmińskiej. Kształci on młodszych specjalistów w zakresie naziemnej obsługi lotnisk i zabezpieczenia lotów.
WZU – Wojskowe Zakłady Uzbrojenia.
Na lotnisku w 1950 roku, utworzono także Wojskowe Zakłady Naprawcze na których czele stanął mjr Józef Rydlak. Głównym zadaniem zakładów był remont wojskowego sprzętu inżynieryjnego.
W 1960 roku, Wojskowe Zakłady Naprawcze zostały przekształcone w 2. Wojskowe Zakłady Uzbrojenia w Grudziądzu. Zakłady te przejęły część majątku po zlikwidowanych zakładach w Elblągu. Stało się to na mocy rozkazu ministra obrony narodowej generała broni Mariana Spychalskiego Nr 025/oper. Z dnia 31 sierpnia 1960 roku. Zakłady były jednocześnie jednostką wojskową Nr JW. 3877. Zakład podlegał bezpośrednio Departamentowi Uzbrojenia, które później przemianowano na Szefostwo Służby Uzbrojenia i Elektroniki Ministerstwa Obrony Narodowej. Pierwszym dowódcą jednostki był mjr Władysław Kruk.
Cały 1960 i 1961 rok, upłynął na kompletowaniu bazy koniecznej dla remontu stacji radiolokacyjnych, zestawów pocisków rakietowych i elektronicznych komponentów zasilania. Prowadzono remonty średnie i duże. Te zadania były szczególnie ważne, gdyż Polska stała się jednym z najważniejszych producentów stacji radiolokacyjnych, opartych na Polskiej myśli technicznej i eksportowanych do wielu krajów. Pierwszą stację radiolokacyjną, a zarazem pierwszy typ wyremontowano w 1962 roku. W 1963 roku zaczęto remontować kolejne dwa typy stacji radiolokacyjnych. W 1963 roku nowym dyrektorem zakładu został płk mgr inż. Czesław Lazurko. W 1963 roku zaczęto remontować kolejne trzy typy stacji radiolokacyjnych, stacje meteorologiczne i trzy typy urządzeń prądotwórczych. Z końcem 1963 roku zaczęto remontować zestawy rakietowe przeciwlotnicze w układzie kompleksowym, czyli wszystkie elementy zestawów. W 1966 roku nowym dyrektorem zakładu został ppłk Aleksander Karbowski. W tym czasie uruchomiono remont zestawów rakietowych DWINA, wyrzutni przeciw pancernych pocisków kierowanych, radiolokacyjnych stacji sondowania wiatrów i siedemnastu typów stacji prądotwórczych. W 1967 roku, dyrektorem został płk Józef Sobisiak. W tym czasie uruchomiono remont wyrzutni rakiet taktycznych.
W dniu 1 stycznia 1968 roku, zakład przeszedł kolejną przemianę. Stał się jednostką gospodarczą, czyli fabryką z oficjalną nazwą „Wojskowe Zakłady Uzbrojenia – Grudziądz”. Zakład nadal podlegał ministerstwu obrony narodowej i realizował zadania zlecane przez ten resort, jednocześnie tworząc konkretny przychód dla gospodarki narodowej. Zmiana ta nastąpiła na podstawie zarządzenia ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego Nr 66/MON z dnia 10 października 1967 roku. W 1968 roku, uruchomiono remonty zestawów rakietowych WOŁCHOW. W październiku 1974 roku, zakłady zostały podporządkowane nowo utworzonemu Szefostwu Wojskowych przedsiębiorstw Remontowo-Produkcyjnych. W 1976 roku, zaczęto remontować zestawy rakietowe NEWA.
W 1978 roku, utworzono Dział Badawczo-Rozwojowy, w którym rozpoczęto opracowywać własne urządzenia służące wojsku. Wśród nich były dalmierze laserowe różnego przeznaczenia, czujniki podciśnienia, stacje zasilania, zawory elektromagnetyczne i wiele innych. W 1980 roku, rozpoczęto remonty wyrzutni rakiet 9P31M, pocisków rakietowych przeciwlotniczych i inne. W 1981 roku, rozpoczęto remonty silników typu APU-4 dla samolotów, oraz stacji zakłóceń R-325M.
W 1982 roku, zmieniono nazwę zakładu z „Wojskowych Zakładów Uzbrojenia – Grudziądz” na Wojskowe Zakłady Uzbrojenia Nr 2. Stało się to na podstawie zarządzenia ministra obrony narodowej Wojciecha Jaruzelskiego Nr 24/MON z dnia 15 kwietnia 1982 roku. W 1986 roku, rozpoczęto remonty zestawów rakietowych typu KUB. W 1989 roku, zaczęto remontować silniki samolotowe typu APU-5 oraz zestawy rakietowe 9P133 i 9P135.
Przemiany społeczno-gospodarcze 1989 roku, początkowo nie miały żadnego odbicia w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Jednak w 1991 roku, gwałtownie zmalała liczba kierowanego do remontu sprzętu. W dodatku zostają zerwane kontakty z moskalami, dzięki którym uzyskiwano zdolności do podejmowania remontów sprzętu do tej pory nie remontowanego w Polsce. Rozpad Układu Warszawskiego powoduje wstrzymanie remontu sprzętu z innych krajów bloku wschodniego. W związku z tym zakład częściowo się przebranżowił. Zajął się remontem wszelkiego typu podwozi bazowych wojskowego sprzętu specjalnego. Opracowano własne zamienniki części do tej pory sprowadzanych z innych krajów. Podjęto współpracę z przedsiębiorstwami z tej branży w Zachodniej Europie. Wśród remontowanych elementów znalazły się podwozia kołowe i gąsienicowe dla zestawów KUB i innych. W 1994 roku, rozpoczęto remonty sprzętu artyleryjskiego. Od 1996 roku, remontowane są zestawy typu WEGA i TOCZKA. Prowadzone są również prace nad dostosowaniem istniejącego sprzętu do wymagań NATO. Dzięki temu można było pozbyć się elementów przestarzałych i zawodnych oraz szerzej zastosować nowoczesną elektronikę. Poprawiono ergonomie obsługi wielu urządzeń. Przystosowano je do pracy przy ograniczonej widoczności jak i przy silnym świetle, naturalnym lub sztucznym. Dzięki elektronice w wydatny sposób podniesiono parametry techniczne zestawów rakietowych, ich niezawodność i skuteczność użycia. W tym czasie zakład wyszedł z ofertą do innych gałęzi cywilnej gospodarki narodowej, jak na przykład budownictwa.
W dniu 1 lipca 2008 roku, Wojskowe Zakłady Uzbrojenia Nr 2 zostały przekształcone w wyniku komercjalizacji w spółkę Skarbu Państwa. Otrzymały wówczas nazwę Wojskowe Zakłady Uzbrojenia Spółka Akcyjna. W dniu 8 września 2014 roku, firma przystąpiła do Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A. Obecnie zakres działania zakładu obejmuje szeroki wachlarz usług, od prac malarsko-galwanicznych, przez urządzenia pneumatyczne i hydrauliczne, silniki spalinowe, a na elektronice kończąc. Zakład jest sześciokrotnym laureatem nagrody DEFENDER salonu w Kielcach. Z uwagi na specyfikę produkcji ściśle związaną z bezpieczeństwem narodowym Polski zakład nie upublicznia zawartych kontraktów i związanych z tym obrotów.
Lotnisko Grudziądz nigdy nie powróciło do swojej przedwojennej roli. Ruch lotniczy na lotnisku był niewielki, a z czasem całkiem zamarł. Samo usytuowania lotniska utrudniało rozwój Miasta, które z powodu otwarcia nowych zakładów pracy wymagało rozwoju sektora mieszkań. Dlatego w pobliżu Lotniska postanowiono zbudować osiedle mieszkaniowe, które otrzymało nazwę Osiedla Lotnisko. Jego budowa rozpoczęła się w 1981 roku. Pierwsze bloki mieszkalne zasiedlono w 1982 roku. Większość bloków wykonano z wielkiej płyty. O lotniczej świetności tego miejsca świadczą nazwy ulic: Lotnicza, Stanisława Skarżyńskiego, Bolesława Stachonia, Józefa Kustronia. Na terenie osiadła zbudowano zespół szkół oraz świątynię pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. Osiedle jest dobrze skomunikowane z pozostałymi dzielnicami Grudziądza komunikacją autobusową.
Lotnisko Lisie Kąty.
Lotnisko lisie Kąty to lotnisko położone na północny-wschód od Grudziądza. Lotnisko jest użytkowane przez Aeroklub Nadwiślański. W kodzie ICAO oznaczone EPGI. Ma współrzędne 53 31 28 N 18 50 58 E. Elewacja 35 m npm. Pole wzlotów o wymiarach 900 m x 300 m. Główny kierunek startów i lądowań 13/31. Łączność radiowa: Lisie Kąty Radio 122,8 MHz.
Opracował Karol Placha Hetman