Kraków 2018-09-29
292b Rozdział 12 marzec 1999 rok
Boeing E-3 Sentry AWACS.
Polska
Historia
Wyrażenie AWACS to akronim (skrótowiec) angielskiego - Airborne Warning and Control System, czyli w Języku Polskim - Lotniczy System Ostrzegania i Kontroli. Zasadniczo wyrażenie AWACS odnosi się do samolotów wczesnego ostrzegania Boeing E-3 Sentry, który był jednym z pierwszych tego typu samolotów na świecie, a do chwili obecnej jest najbardziej zaawansowany technologicznie. Poprzednikiem samolotu AWACS był samolot EC-121, zbudowany na bazie modelu Lockheed Constellation i użytkowany od 1955 roku. W USA popularnym jest także samolot Grumman E-2C Hawkeye używany przez US NAVY. Najnowsze obecnie system AWACS są montowane na bazie samolotów Boeing B-767. Takimi samolotami dysponuje Japonia.
Samoloty tego typu budowały i budują takie kraje jak: UK, CCCP (państwo moskiewskie), Chiny, Szwecja, Brazylia. Wyjątkowo dużo konstrukcji typu AWACS powstało w CCCP, na bazie samolotów: An-12, Tu-114, Tu-20, Ił-76, Ił-72. Jednak żaden z nich nie osiągnął zadowalającego poziomu użytkowania, z uwagi na niski poziom rozwoju elektroniki w tym kraju.
Historia Boeing E-3A Sentry.
Zapotrzebowanie na tego typu samolot zgłosiły wojska USAF w 1963 roku. Prace nad samolotem Boeing E-3A Sentry ruszyły w połowie 60-lat XX wieku. Bazą był samolot Boeing B.707-320C. Do napędu wybrano turbowentylatorowe silniki Pratt & Whitney TF33-PW-100A, o ciągu 4 x 93 kN. Silnik te to wojskowa odmiana silnika Pratt & Whitney JT3D. Oblot prototypu nastąpił w 1975 roku. Samolot nie miał jeszcze kompletnego wyposażenia. Produkcja trwała w okresie 1977-1992. Zbudowano 68 egzemplarzy. Samoloty trafiły na uzbrojenie USA (od 1977 roku), UK, Francji, Arabii Saudyjskiej i NATO (od 1982 roku).
Wbrew pozorom samolot Boeing E-3 Sentry nie powstał do walki elektronicznej przeciwko CCCP. A to dlatego, że maszyny te mogą działać tylko podczas całkowitego panowania w powietrzu. Dla monitorowania CCCP i krajów zależnych, USA stworzyła sieć naziemnych radarów. Z kolei samolot doskonale sprawdza się w lokalnych wojnach, kiedy z dużej odległości może skutecznie monitorować rozwój konfliktu. Dlatego po rozpadzie bloku komunistycznego, był to jedyny rodzaj sił powietrznych, którego nie objęły żadne redukcji.
Cechą wyróżniającą ten samolot wśród innych jest charakterystyczny grzyb zamontowany nad kadłubem samolotu w jego tylnej części. Mieści się tam antena panoramicznej stacji radiolokacyjnej. Początkowo była to wersja AN/APY-1 zdolna do śledzenia do 400 celów powietrznych. Producentem radaru jest Northrop Grumman Electronic Sensors and Systems Sektor. Nowszy radar AN/APY-2 zapewnia pełną obserwację wysoko i nisko lecących statków powietrznych z dużej odległości. Jego przystosowanie do pracy nad morzem zapewnia obserwację poruszających się i stacjonarnych okrętów i statków. Radar jest typu impulsowo-dopplerowskiego. Chociaż radar AN/APY-1/2 to konstrukcja z 70-lat XX wieku, to po modernizacjach otrzymał już cyfrowe moduły wejścia i wyjścia sygnałów, które gwarantują większą rozdzielczość wykrywania i odporność na zakłócenia. Radar patrzy w dół w kierunku ziemi, rozróżniając echa od jej powierzchni (zakłócenia pasywne) i od statków powietrznych lecących tuż przy ziemi, aby uniknąć wykrycia przez radary naziemne. Przy wysokości lotu samolotu E-3 wynoszącej 9 000 m, zasięg radaru w rodzaju pracy look-down do linii horyzontu wynosi około 400 km. Oprócz wykrywania samolotów i śmigłowców na niskim pułapie, wykrywa także cele nawodne, aż do linii horyzontu. Całkowita masa radaru wynosi ponad 3 700 kg. Oprócz tej stacji radiolokacyjnej samolot posiada inne sensory, urządzenia identyfikacji swój-obcy, układy naprowadzania, systemy dwukierunkowej szyfrowanej łączności (obecnie łączność cyfrowa). Samolot może pełnić także funkcje centrum dowodzenia.
Pierwsza wersja nosiła oznaczenie EC-137 D. Weszła do służby w USAF w 1977 roku. Kolejne wersje to E-3 A, E-3 B, E-3 C, E-3 D (dla RAF). Mają one zmodernizowany radar AN/APY-2.
W 1982 roku USA zdecydowało o utworzeniu jednostki NATO operującej w Europie, wyposażonej w 18 egzemplarzy samolotów Boeing E-3 A Sentry. Bazę zlokalizowano na terenie germanii w Geilenkirchen. Niedaleko granicy z Holandią, w pobliżu Akwizgranu. Blisko jest także do Belgii. Samoloty zarejestrowano w Luksemburgu i tam opłacane jest za nie ubezpieczenie finansowe. W dniu 12 marca 1999 roku Rzeczpospolita została przyjęta do NATO i stała się udziałowcem w komponencie NATO-AWACS. Początkowo udział Wojska Polskiego był skromny, ale z czasem wzrastał. Z uwagi na agresywną politykę towarzysza Putina, obecność samolotów Boeing E-3 A Sentry w Polsce stała się jeszcze bardziej konieczna.
Jeden z samolotów Boeing E-3 A Sentry uległ katastrofie w Grecji. Jeden z samolotów spisano ze stanu z uwagi na duże zużycie (2015 rok). Samoloty te mogą stacjonować w Norwegii, Turcji, Grecji, Włoszech i Germanii. Obecnie NATO dysponuje flotą 16 tego typu maszyn i jest to jedyny sprzęt wojskowy należący do Sojuszu. Wszystkie samoloty stacjonują w bazie lotniczej Geilenkirchen w Niemczech. Dodatkowo wspomaga je sześć maszyn w wersji E-3 D Królewskich Sił Powietrznych (RAF) z bazy w Waddington.
Obecnie (2018 rok) ich główne działania są zwrócone przeciwko samozwańczemu państwu islandzkiemu oraz przeciw towarzyszowi Putinowi, który prowadzi wojnę we wschodniej Ukrainie. Do zadań dla AWACS dołączono misje SAR (Search and Rescue). Obecnie Boeing E-3 Sentry nie tylko wykrywa statki powietrzne i określa „swój-obcy”, ale także je identyfikuje. Załoga potrafi uzyskać informacje, o celu lotu lotu danego statku powietrznego i czy znajduje się we właściwym miejscu. Boeing E-3 Sentry wspiera także działania na lądzie i morzu: policyjne, militarne, humanitarne, przeciw terrorystyczne, ratownicze i te związane z klęskami żywiołowymi. Podczas misji nad Wisłą monitorują przestrzeń powietrzną Polski oraz ruch lotniczy za naszą wschodnią granicą. Wszystkie zebrane informacje przekazywane są w czasie rzeczywistym do Połączonego Centrum Operacji Powietrznych w Uedem. Dodatkowo informacje mogą być bezpośrednio przekazywane sojuszniczym statkom powietrznym, zwłaszcza bojowym, będącym w powietrzu.
Załoga Boeing E-3 Sentry składa się z 15-19 oficerów. Przy bardzo trudnych misjach, na pokładzie może być nawet 30 oficerów. Te latające pod flaga NATO są załogami mieszanymi, złożonymi z żołnierzy państw Sojuszu. Za prowadzenie statku powietrznego oraz jego bezpieczeństwo odpowiada kapitan. Natomiast za wykonanie zadania odpowiada główny oficer operacyjny - dyrektor techniczny (Technical Director). Ci dwaj oficerowie ściśle współpracują ze sobą. Drugi pilot (copilot) odpowiada za komunikację radiotelegraficzną i monitorowanie nawigacji. Kapitan i drugi pilot mają uprawnienia do samodzielnego pilotowania samolotu. W kokpicie, oprócz kapitana i copilot-a jest miejsce dla nawigatora i mechanika pokładowego. Pomieszczenie operacyjne (kabinę) wypełniają stanowiska komputerowe z ekranami, które są interfejsami urządzeń rozpoznawczych zamontowanych w samolocie. Pracują przy nich operatorzy, którzy wykrywają obiekty powietrzne. To jest pierwsza grupa oficerów. Z kolei przy innych stanowiskach pracują kontrolerzy odpowiadający za nawiązywanie łączności radiowej z załogami innych maszyn. Ich zadaniem jest zebranie jak największej ilości informacji o ruchu powietrznym. To druga grupa oficerów. Ostatnią grupa oficerów są technicy, których zadaniem jest dbanie o bezawaryjną pracę wszystkich systemów: komunikację, software i radar. W teorii usuwają oni usterki, ale z uwagi na niewielką ilość części zamiennych na pokładzie samolotu, ich praca ogranicza się do diagnozy i raportowania. Technical Director kieruje bezpośrednio pracą kontrolera rozpoznania Surveillance Controller, któremu z kolei podlegają trzej operatorzy rozpoznania oraz kontroler systemów biernych (Passive Controller). Ten ostatni chroni lot samolotu Boeing E-3 Sentry. Generalnie wykrywa wrogie nadajniki. Druga część ekipy to Zespół Uzbrojenia (Weapons Team) nadzorujący ofensywne i defensywne operacje z udziałem innych statków powietrznych.
Standardowo samolot Boeing E-3 Sentry działa na pułapie 30 000 feet (ft). Podstawowym urządzeniem samolotu Boeing E-3 Sentry jest radar AN/APY-2. Przy pułapie 10 000 m pokrywa on powierzchnię 312 000 km kwadratowych. Radar jest w stanie wykryć cel powietrzny o skutecznej powierzchni odbicia 10 m kwadratowych, lecący na małym pułapie z odległości 400 km, a na średnim pułapie nawet 500 km. Według informacji z 80-lat w osłonie znajdowały się dwie anteny stacji. Ta druga antena miała być umieszczona za plecami pierwszej i jest anteną radaru wtórnego. Służy do identyfikacji swój-obcy.
Typowa misja Boeing E-3 Sentry trwa 15-16 godzin, ale w historii były przypadki misji 20 godzinnych. Czas liczony jest o wejścia na pokład załogi do wyłączenia silników. Standardowo samolot przebywa w powietrzu 10 godzin i w tym czasie może pokonać dystans 6 000 km. Maksymalny czas lotu to 12 godzin, bez tankowania w powietrzu. Jeśli jest tankowanie w powietrzu to misja może trwać 20 godzin. Nie stosuje się dłuższych misji, bo siły człowieka są ograniczone (koncentracja), a oprócz paliwa zużywany jest także olej do silników i układów hydraulicznych, a jego w powietrzu się nie pobiera. Poza tym są przepisy, które regulują czas pracy wojskowych lotników.
Misje stawiane przed samolotami Boeing E-3 Sentry zależą od realizowanych zadań. Nad Polską samoloty Boeing E-3 Sentry latają stosunkowo często. Nawet co dwa dni. Monitorują głównie sytuację nad państwami bałtów. Regularne loty samolotów Boeing E-3 A Sentry nad Polska rozpoczęły się w marcu 2014 roku. Od tego czasu samoloty Boeing E-3 Sentry dojść często lądują na Lotnisku Okęcie, celem ustalenia wspólnych działań i samego lotu nad Polską. Wówczas funkcję Technical Director na pokładzie samolotu pełni Polski Oficer. W ciągu miesiąca Boeing E-3 Sentry spędza w misjach nad Polską 400–450 godzin.
Boeing E-3 Sentry NATO, a Rzeczpospolita Polska.
W Rzeczpospolitej samolot Boeing E-3A Sentry był już wielokrotnie demonstrowany. Najbardziej popularne prezentacje odbył się podczas Air Show Radom w 2011 roku i w 2018 roku oraz Ławica 2018 rok, Dęblin 2018 rok. Samolot był wielokrotnie widywany na lotniskach: Okęcie, Powidz, Ławica, Strachowice, Dęblin.
Polskie Siły Powietrzne mają prawo korzystać z systemu AWACS w sytuacjach zagrożenia lub konfliktu. Samoloty pomagały zabezpieczać szczyt NATO w Polsce, Światowe Dni Młodzieży z udziałem papieża Franciszka w 2016 roku, Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku, a także wizytę papieża Benedykta XVI w 2006 roku. Poza tym NATO E-3A brały udział w wielu ćwiczeniach wojskowych, które odbywały się na terenie Polski. Wspierały też sześć misji Air Policing naszych lotników nad Litwą, Łotwą i Estonią.
W historii udziału Polskich Żołnierzy w załogach Boeing E-3 Sentry było już trzech Polskich nawigatorów. Przechodzili oni 4-6 miesięczne przeszkolenie w bazie Geilenkirchen. Służyło i służy kilku operatorów stanowisk komputerowych. Było także kilku Technical Director, ale ta funkcja wymaga realizowania misji, a nie bezpośredniej obsługi stanowisk komputerowych. Najwyższy stopniem spośród Polaków służących na pokładzie Boeing E-3 A Sentry jest podpułkownik Zygmunt Anioł.
Konstrukcja Boeing E-3 Sentry.
Samolot Boeing E-3 Sentry został zbudowany na bazie samolotu pasażerskiego Boeing B-707-320C. Jest to całkowicie metalowy dolnopłat, zbudowany w układzie klasycznym, ze skośnymi skrzydłami i napędem złożonym z czterech silników turbo-wentylatorowych.
Skrzydła z krawędzią natarcia o kącie 35 stopni. W skrzydłach umieszczono integralne zbiorniki paliwa. Klapy Kruegera na krawędzi natarcia, klapy jednoszczelinowe na krawędzi spływu. Cztery panele spoilerów. Dwa zestawy lotek: zewnętrzne małych prędkości, blokowane po schowaniu klap, wewnętrzne dużych prędkości. Lotki poruszane mechanicznie, z klapkami Flettnera. Wszystkie powierzchnie na skrzydle (oprócz lotek) poruszane hydraulicznie. Klapy z awaryjnym elektrycznym mechanizmem poruszania.
Kadłub ciśnieniowy, półskorupowy z wręgami i podłużnicami. Zabiera na pokład do 30 oficerów. Standardowa obsada 15-19 osób. W kokpicie 4 osoby: kapitan, drugi pilot, nawigator i mechanik pokładowy.
Układ sterowania mechaniczno-hydrauliczny. Z uwagi na zjawisko „Dutch roll” zastosowano system tłumiący „Yaw Damper”.
Napęd silniki turbowentylatorowe JT3D. Silniki wyposażone w odwracacze ciągu. Rozruch silników sprężonym powietrzem. W pylonach silników zamontowano generatory prądu.
Podwozie trójpodporowe z przednim podparciem, całkowicie chowane przy pomocy instalacji hydraulicznej. Przednie koła zdwojone, skrętne. Główne to czterokołowe wózki. Hamulce wielotarczowe, hydrauliczne.
Dane techniczne Boeing E-3 Sentry:
Rozpiętość: 145 stóp 9 cali (44,42 m). Długość: 152 ft 11 in (46.61 m). Wysokość: 41 ft 4 in (12.6 m). Powierzchnia skrzydła: 3 050 ft 2 (283,4 m2). Masa własna: 185 000 funtów (73 480 kg). Masa startowa maksymalna: 347 000 funtów (157 397 kg). Prędkość maksymalna: 530 mph (855 km / h, 461 węzłów). Zasięg: 4000 mil morskich (7 400 km). Pułap: 41 000 stóp (12 500 m). Napęd: 4 × turbofan Pratt and Whitney TF33-PW-100A, 4 x 21 500 funtów (4 x 93 kN).
Zestawienie.
Od 12 marca 1999 roku, Polska jako członek NATO ma udział w komponencie NATO-AWACS. NATO obecnie (2018 rok) dysponuje 16 samolotami Boeing E-3 Sentry AWACS.
Opracował Karol Placha Hetman