Kraków 2022-03-29
Historia PKP węzła Kraków.
Kolej z Krakowem jest związana od 1847 roku, czyli przez 175 lat. Przez ten okres kolej bardzo się rozbudowała i jednocześnie zmieniała. I ten dynamiczny stan trwa nadal. W tym rozdziale postaramy się przybliżyć historię technicznego zaplecza krakowskiego węzła kolejowego.
Od Płaszowa do Bieżanowa.
Zaplecze kolejowe w Krakowie rozwijało się wzdłuż szlaku kolejowego od stacji Kraków Płaszów (początkowo nazwana stacji brzmiała Podgórze) do stacji Bieżanów (początkowo nazwa pisana przez „rz” Bierzanów). Cały kompleks kolejowy ma długość 6 300 m, szerokość do 330 m i ma powierzchnię 210 hektarów. Na tym terenie znajduje się trzy stacje kolejowe osobowe; Kraków Płaszów, Kraków Prokocim i Kraków Bieżanów. Ale przede wszystkim znajdują się stacje towarowe, lokomotywownie, zakłady naprawcze taboru kolejowego i pozostała infrastruktura.
Ponieważ jest trudno ustawić wszystkie zakłady w sposób chronologiczny, dlatego omówimy je kolejno, według położenia geograficznego od zachodu w kierunku wschodnim.
Zaczniemy od miejsca pamięci Polskich Kolejarzy. W pobliżu stacji Kraków Płaszów jest pomnik pamięci męczeńskiej śmierci siedmiu Polskich Kolejarzy w bestialski sposób powieszonych przez niemców w dniu 26 czerwca 1942 roku. Każdego roku, kolejarze spotykają się przy pomniku. Pomnik stoi przy skrzyżowaniu ulic: Prokocimska - Wodna.
Oddział utrzymania ruchu.
Na stacji Kraków Płaszów jest oddział utrzymania ruchu składów EZT Kolei Małopolskich i PolRegio. Oddział znajduje się w południowo - zachodniej części stacji. Współrzędne geograficzne 50.037N 19.970E. Tutaj znajdują się cztery nieprzejezdne tory. Administracja zajmuje historyczny budynek i barak. Pomiędzy tymi budynkami znajduje się nowa nowoczesna komputerowa nastawnia, uruchomiona w 2021 roku. Nastawnię umieszczono naprzeciwko, z drugiej strony torów szlakowych, byłej nastawni, która nie jest już używana. Nowa nastawnia współpracuje z nastawnią Kraków Główny i Kraków Bonarka.
Opis zdjęcia: Na pierwszym planie zmodernizowany EZT EN57 przewoźnika PolRegio. Na drugim planie najstarszy budynek na stacji Kraków Płaszów.
Obok torów oddziału znajduje się pamiątka po czasie okupacji niemieckiej z okresu 1939 - 1945. Jest to zapora, żelbetonowy słup, który w razie konieczności miał być wywrócony na tory, aby je zablokować. Jeśli to prawda, to takich słupów powinno być kilka. Oficjalnie wiadomo o jeszcze jednym, którego już nie ma. Stojąca zapora świadczy, że pobliskie dwa tory mogły być przejezdne. Zaporę można obejrzeć z ulicy Prokocimska.
Stacja osobowa Kraków Płaszów.
Stacja osobowa Kraków Płaszów jest omówiona w dwóch innych rozdziałach. Linki są pod artykułem.
Lokomotywownia Kraków Płaszów.
Teraz przenosimy się w południową - zachodnią część stacji Kraków Płaszów (wówczas nazywana stacja Podgórze), w miejsce gdzie obecnie stoi gmach Poczty Polskiej. Współrzędne geograficzne 50.032N 19.978E. Duża lokomotywownia funkcjonowała na stacji Kraków Główny. Lecz systematycznie wzrastały przewozy towarów i pasażerów w Galicji Zachodniej. Dlatego w Płaszowie wybudowano pierwszą lokomotywownię. Lokomotywownia obsługiwała głównie lokomotywy kursujące na szlaku do Suchej (obecnie Sucha Beskidzka). Było to w 1884 roku. Lokomotywownia miała obrotnicę, szopę, warsztaty i wieżę wodną. Szopa wachlarzowa początkowo miała cztery stanowiska, a następnie dobudowano kolejne cztery stanowiska. W następnych latach obiekt był rozbudowywany pod nazwą Lokomotywownia Wola Duchacka.
W kierunku wschodnim zbudowano następne obiekty kolejowe. Zbudowano warsztaty naprawcze wagonów należące do kolei CLB (Carl Ludwig Bahn). Było to około 1900 roku. Później warsztaty zostały upaństwowione i przejętej przez kkStb. Warsztaty obsługiwały wagony kursujące na szlaku Kraków - Lwów.
W 90-latach XX wieku, obiekty lokomotywowni zostały rozebrane. W tym miejscu postawiono gmach Poczty Polskiej, zbudowany w 1998 roku. Poczta Polska miała własną bocznicę i własne wagony. Obecnie (2022 rok) nie ma bocznicy, a także sprzedano wszystkie wagony pocztowe.
Krakowska Fabryka Kabli.
W 1927 roku, założono spółkę akcyjną - Krakowska Fabryka Kabli i Maszyn Kablowych w Krakowie. Polska miała w tym czasie cztery fabryki kabli: Bydgoszcz, Warszawa, Ożarów i Kraków. Firma w Krakowie zaczęła działać w 1928 roku. Fabryka została zbudowana w ciągu jednego roku, pomiędzy obecną ulicą Wielicka i torami kolejowymi stacji Kraków Płaszów. Dodatkowo, fabryka mała jeszcze zabudowania fabryczne w Borku Fałęckim. Fabryka w Płaszowie była bardzo nowoczesna. Na terenie fabryki były liczne bocznice kolejowe. Koleją dostarczano surowce i wywożono produkty. Kable transportowano także wagonami do portu rzecznego na Wiśle w Płaszowie.
Następna lokomotywownia.
Lokomotywownia w Płaszowie szybko okazała się mała. Dlatego w 1908 roku, zbudowano nową lokomotywownię między Płaszowem, a Prokocimiem, przy ulicy Kolejowa. Współrzędne geograficzne 50.027N 19.986E. Lokomotywownia stoi do chwili obecnej. Był to jeden z największych w regionie zespołów parowozowni i warsztatów naprawy taboru. Lokomotywownia jest podwójna, wachlarzowa. Każda szopa miała własną obrotnicę. W każdej szopie było 16 stanowisk. W 1920 roku, w Płaszowie stacjonowało 100 - 120 lokomotyw parowych. W tym czasie rozbudowano warsztaty mechaniczne. Od tamtej pory w Płaszowie wykonywano remonty generalne parowozów, za wyjątkiem remontu kotłów. Kotły produkowała fabryka kotłów w Sosnowcu. W 1927 roku, nastąpiła rozbudowa lokomotywowni, na potrzeby PKP. Powstały obiekty administracyjne i techniczne. Zbudowano nową wieżę wodną, owalną, z dwoma zbiornikami. Rozbudowano północną szopę do maksymalnych rozmiarów.
W 1942 roku, w czasie okupacji niemieckiej, zbudowano jeszcze jedną prostokątną szopę z ośmioma stanowiskami. Po drugiej wojnie światowej, ta szopa była przeznaczona dla lokomotyw elektrycznych. Są tutaj nadal serwisowane lokomotywy elektryczne.
W 1962 roku, na stacji Kraków Główny zakończono obsługę lokomotyw parowych. Wszystkie parowozy przekazano do Płaszowa, Chabówki i innych lokomotywowni.
W 1970 roku, w węźle Kraków zakończono eksploatację lokomotyw parowych. Jednym z ostatnich pociągów obsługiwany przez parowozy był nocny pociąg Kraków Główny - Hrubieszów, który od Rzeszowa jechał szlakiem niezelektryfikowanym. Pociąg był prowadzony lokomotywą parową, zwykle Ty45 produkcji HCP / FABLOK lub Ty51 produkcji HCP. Były to lokomotywy produkcji po drugiej wojen światowej. W kolejnych latach do Rzeszowa pociąg ciągnęły lokomotywy elektryczne ET21, a od Rzeszowa lokomotywy spalinowe ST43.
W 1972 roku, z uwagi na likwidację lokomotywowni Kraków Główny, lokomotywy spalinowe i elektryczne były serwisowane w Płaszowie. Lokomotywy spalinowe w Płaszowie były obsługiwane do 2009 roku, dlatego przez kilka lat na torach odstawczych można były oglądać stare lokomotywy ST43 i ST44. Firma PKP Cargo zdecydowała o przeniesieniu serwisowania lokomotyw spalinowych do innej lokomotywowni.
W Płaszowie pierwsza przestała pracować północna szopa. Następnie szopa południowa i prostokątna straciły swoje przeznaczenie.
W 2011 roku, ponownie uruchomiono szopę prostokątną. Hala prostokątna została przejęta przez Zakład Przewozów Regionalnych w Krakowie, który wykonuje w tym miejscu przeglądy kontrolne elektrycznych zespołów trakcyjnych (EZT). Adres: ulica Kolejowa 4a.
Obecnie (2022 rok) w lokomotywowni funkcjonują firmy nie związane z koleją. „Horeca Service Rental, Kolejowa, Kraków” - wypożyczalnia sprzętu gastronomicznego. „Omniloko spółka” - naprawa i konserwacja maszyn. Obecnie (2018 rok) na terenie lokomotywowni stoją wraki starych lokomotyw parowych, między innymi: Ty51, Pt47 oraz stare wagony. Nieeksploatowana owalna wieża wodna stoi do chwili obecnej. Zachowany jest także żuraw wodny, przy szopach.
Stacja Towarowa Kraków - Prokocim.
W okresie 1914 - 1916, zbudowano wielką kolejową stację rozrządową (na potrzeby austriackie), którą powiększono w czasie drugiej wojny światowej (na potrzeby niemieckie), a następnie po 1949 roku, na potrzeby Polskiej Gospodarki. Stacja powstała obok Zalewu Bagry i przy obecnej ulicy Kolejarzy. Obecnie jest tutaj 15 torów. Jest tu nawet peron osobowy wyspowy z zadaszeniem. Peron ma długość 220 m, a zadaszenie ma długość 70 m. Na stacji zbudowano górkę rozrządowe. Postawiono suwnice i dźwigi oraz wytyczono place składowe. Obecna nazwa to jest Stacja Towarowa Kraków - Prokocim.
W pobliżu znajdują się obiekty, które zajęte są przez firmy PKP Polskie Linie Kolejowe oraz PKP Cargo sekcja przewozów. Obok budynków firmy PKP Cargo sekcja przewozów, znajduje się kładka dla pieszych przerzucona nad torami. Kładka ma długość około 70 m. Kładka jest stalowa, typu kratownicowego. W pobliżu jest nastania kolejowa.
Kolejną równią z torowiskami odstawczymi jest tak zwane złomowisko starych lokomotyw. Tutaj jest 10 torów, na których stoją nieużytkowane lokomotywy. 10 lat temu było tutaj dużo lokomotyw spalinowych typu ST43. Były tutaj lokomotywy elektryczne EU07, ET41 oraz wagony osobowe. Obecnie najwięcej jest lokomotyw ET22, które są w historycznych zielonych barwach.
Za torami odstawczymi jest kolejna równia stacyjna największa ze wszystkich. Ma ona około 30 torów, a długość równi stacyjnej to 1 300 m. Stacja mieści najdłuższe składy towarowe. Z południowej strony jest kolejna równia stacyjna, której torowiska zostały rozebrane. Obecnie jest to plac składowy firmy „Strabag”, która wykonuje remonty torowisk i innej infrastruktury kolejowej.
W kierunku wschodnim znajduje się duże zaplecze techniczne z wieżą wodną i elewatorem węglowym, o czym napisaliśmy poniżej. Ze strony północnej i południowej są tutaj kolejne równie stacyjne.
Całość kompleksu zamyka Lokomotywownia Kraków Prokocim i mniejsze firmy z branży kolejowej.
Przystanek osobowy Kraków Prokocim.
Przystanek osobowy Kraków Prokocim został opisany w osobnym rozdziale. Link znajduje się na dole.
Stacja kolejowa Kraków Bieżanów.
Stacja kolejowa Kraków Bieżanów została opisana w osobnym rozdziale. Link znajduje się na dole.
Najdłuższa w Polsce kładka nad torami.
Współrzędne geograficzne: 50.023N 20.031E.
Na stacji Kraków Bieżanów zaczyna się najdłuższa w Polsce kładka dla pieszych nad torami kolejowymi. Kładka ma długość 370 m i rozpoczyna się przy ulicy Stacyjna przy dworcu Kraków Bieżanów. Kończy się przy ulicy Magazynowa. Dawniej ruch pieszych na kładce był duży. Obecnie ruch jest niewielki. Z kładki korzystają głównie pasażerowie PKP oraz pracownicy PKP i Lokomotywowni Prokocim „PKP IC Zakład Południowy”. Warto dodać, że nie jest to jedyny tego typu obiekt na stacji Kraków Prokocim.
Amerykański elewator węglowy.
Współrzędne geograficzne: 50.024N 20.024E.
Amerykański elewator węglowy (zbiornik na węgiel) to ogromne urządzenie przeznaczone do nawęglania, nawodniania i odpopielania parowozów. Elewator węglowy stoi na stacji towarowej Kraków Prokocim, w pobliżu wieży wodnej. Obiekt został w podstawowych elementach dostarczony do Polski, po drugiej wojnie światowej w ramach pomocy UNRRA. Wieża jest produkcji firmy Ross and White Company z USA. Elewator w podstawie ma 6 m x 8 m. Wysokość całkowita wynosi 32 m. Kubatura obiektu wynosi 480 m3. Polska otrzymała cztery tego typu urządzenia, które zamontowano w Tarnowskich Górach, Warszawie (Odolany), Gdyni i w Krakowie. Zaletą urządzenia było kompleksowe obsłużenie lokomotywy parowej w ciagu kilku minut. W klasycznym układzie nawadnianie i nawęglania odbywało się w różnych miejscach.
Od chwili, kiedy w Krakowie zaprzestano eksploatacji lokomotyw parowych obiekt przestał pełnić swoją funkcję. Nie ma możliwości zaadoptowania go do innych celów, dlatego PKP zamierza go rozebrać. Obiekt jest zabytkiem techniki, ale z uwagi na jego umiejscowienie nie nadaje się do zwiedzania przez postronne osoby. Nie ma też możliwości przeniesienia obiektu w inne miejsce, z uwagi na koszt takiej operacji. Ponieważ procedura likwidacji tego typu obiektu jest skomplikowana i długa, dlatego miłośnicy kolei mogą jeszcze zrobić wiele ładnych zdjęć. Lecz obiekt znajduje się na terenie zamkniętym i można dostać mandat za wejście bez zezwolenia. Wszystkiemu są winni wandale, którzy malują farbą wszystko co się da, a z zasady nie wolno tego robić. PKP PLK co roku wydaje dziesiątki tysięcy złotych na usuwanie pseudo sztuki.
Wieża wodna - Kraków Prokocim.
Współrzędne geograficzne: 50.025N 20.021E.
W historii krakowskiego węzła kolejowego Płaszów - Bieżanów było już kilka wież wodnych. Zachowały się dwie. Jedna podwójna eliptyczna, druga największa przy stacji Kraków Prokocim Towarowy, na terenie Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego. Ta druga, według jednych źródeł powstała w czasie okupacji niemieckiej, według innych razem z amerykańskim elewatorem węglowym. Tak więc, wieża została zbudowana w okresie 1943 - 1948. Wieża jest o konstrukcji żelbetonowej. Ma wysokość około 30 m. Geometrycznie jest to graniastosłup ośmiokątny, przykryty stożkowym dachem. Woda dla zbiornika w wieży była pobierana z rzeki Wisła z pompowni, która stoi obok stacji Kraków Zabłocie. Wodę można było pobierać także ze zbiornika wodnego "Zalew Bagry". Obecnie (2022 rok) wieża służy jako słup dla anten telefonii komórkowej.
Lokomotywownia Prokocim.
Współrzędne geograficzne 50.022N 20.033E.
To obecnie (2022 rok) to jedna z najnowocześniejszych lokomotywowni w Polsce. Gospodarzem obiektu jest PKP IC Zakład Południowy. Adres ulica Półłanki 1-3 30-858 Kraków. W lokomotywowni są prowadzone prace serwisowe i remontowe do poziomu P4 lokomotyw elektrycznych, głównie EU07, EP07, EP09.
Opracował Karol Placha Hetman