Żagań 2022-04-21
Rozwój Kolei w Żaganiu.
Współrzędne geograficzne: 51.604N 15.315E.
W styczniu 1845 roku, zdecydowano o budowie szlaku kolejowego z Głogowa do Żagania. Inwestycję popierał król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Inwestorem było Towarzystwo Dolnośląsko-Marchij Kolei Żelaznej. Pierwszy pociąg wjechał na stację w Żaganiu z Głogowa przez Niegosławice i Szprotawę, w dniu 26 lipca 1845 roku. Pociąg przywiózł szyny i podkłady kolejowe do dalszej budowy szlaku kolejowego. Szlak Głogów - Żagań to długość 71 km. Co ciekawe, kolejny odcinek linii kolejowej ułożono najpierw do miejscowości Jankowa Żagańska, a to dlatego że jej właścicielka zainwestowała swoje fundusze. Dalszy szlak w kierunku miasta Żary uruchomiono w dniu 1 listopada 1846 roku. W tym samym czasie uruchomiono linię kolejową Węgliniec - Żary. W 1875 roku, uruchomiono połączenie z Legnicą i Wrocławiem. Do Stypułowa i Kożychowa nowe linie uruchomiono w dniu 1 października 1890 roku. Do Świętoszowa nową linię oddano w 1905 roku. W ciągu 50 lat Żagań stał się dużym węzłem kolejowym, z którego wychodziło siedem linii kolejowych. Most kolejowy na rzece Bóbr istnieje do chwili obecnej, a był zbudowany w okresie 1845 - 1846. Wszystkie nowe linie kolejowe budowano w ten sposób aby łatwo położyć drugi tor, zarówno na nasypach kolejowych jak i przy przyczółkach mostowych. Lecz ostatecznie drugi tor otrzymała linia kolejowe: Żagań - Maroszów - Żary - Sieniawa Żarska.
Most kolejowy na rzece Bóbr należy do jednych z ładniejszych zabytków techniki. Został zbudowany jako kamienno-ceglany. Ma długość około 200 metrów i szerokość około 10 metrów. Most ustawiony jest na 19 podporach o wysokości około 10 metrów. Szerokość mostu zapewnia ułożenie dwóch torów, choć obecnie jest tylko jeden tor. Możliwe, że pod koniec wojny, sowieci przekuli jeden tor na „szeroki”, a kiedy przestał być im potrzebny to go rozebrali i wywieźli do CCCP.
Pierwszy drewniany budynek dworcowy w Żaganiu zbudowano w 1845 roku. W 1876 roku, dworzec spłonął całkowicie. Odbudowany budynek funkcjonował do 1913 roku, kiedy to zbudowano nowy dworzec, który istnieje do chwili obecnej (2022 rok). Początkowo dworzec miał nazwę Dworzec Miejski. Dworzec mieści kasy biletowe, kasy bagażowe, poczekalnię, bufet, toalety i inne. Kasy nie są czynne, ale na dworcu są automaty biletowe. Ostatni remont budynku dworcowego wykonano w okresie 2017 - 2019. Uroczyste otwarcie odbyło się w dniu 10 maja 2019 roku.
Około 1986 roku, zbudowano dużą nastawnię, która istnieje do chwili obecnej. Z początkiem XX wieku dworzec bardzo się rozbudował. Były dwie wieże wodne, kilka żurawi wodnych, lokomotywownia z wachlarzową remizą, górka rozrządowa, pięć peronów wyspowych, tunel dla podróżnych, tunel służbowy dla kolejarzy, noclegownia dla kolejarzy, stacja paliwa płynnego dla lokomotyw spalinowych, myjnia wagonów, oświetlenie torowisk, rampy rozładowcze, place składowe, magazyny i inne. Każdy z peronów jest wyposażony stalowa wiatę, której konstrukcja jest nitowana. Dach jest pokryty deskami i papą. Lokomotywownia wachlarzowa z obrotnicą, stojąca w zachodniej głowicy stacji, nie była używana od około 2010 roku, a około 2016 roku została rozebrana. Równia stacyjna jest ogromna i tworzy zespół jak gdyby kilku stacji. Od czoła Peronu 1, na ślepym torze, jest ustawiono lokomotywa parowa Ok1-198, która jest eksponatem muzealnym i pomnikiem techniki.
Obecnie (2022 rok) przez Żagań przebiegają następujące linie kolejowe: linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst/Baršć, linia kolejowa nr 275 Wrocław Muchobór – Guben, linia kolejowa nr 283 Jelenia Góra – Żagań, linia kolejowa nr 371 Wolsztyn – Żagań, linia kolejowa nr 389 Żagań – Jankowa Żagańska. W Żaganiu ruch towarowy jest duży, a ruch pasażerski niewielki, obsługiwany głównie spalinowymi zespołami trakcyjnymi. Węzeł kolejowy w Żaganiu nie jest zelektryfikowany, dlatego przez długie dziesięciolecia królowały tu lokomotywy parowe, a od 60-lat dołączyły do nich lokomotywy spalinowe.
Historia szlaków kolejowych Żagań.
Żagań jest nadal dużą stacją węzłową. W 40-latach XX wieku, linie kolejowe wychodziły w siedmiu kierunkach. W okresie 1846 - 1945 stacja w Żaganiu nosiła nazwę Sagan, a od 1945 roku, Żagań. Głupi niemcy, rozpoczęli drugą wojnę światową i utracili sporo terenu.
Linia kolejowa Żagań - Zebrzydowa została zdemontowana przez sowietów w 1945 roku, i wywieziona do CCCP. Miała długość 47 km. Prowadziła w kierunku południowym przez: Świętoszów, Łapszowa, Kliczków do Zebrzydowa. Linia była jednotorowa. W 1948 roku, w Polsce linia była umieszczona na mapach kolejowych, bo planowano jej odbudowę. Linie odbudowano i w 1988 roku, miała Nr 250. Obecnie Nr 283. W 90-latach linia częściowo została rozebrana. PKP PLK w październiku 2019 roku, ogłosiła przetarg na rewitalizację linii kolejowej nr 283 na odcinku Zebrzydowa – Żagań. Oznacza to odbudowę formalnie zlikwidowanego odcinka Ławszowa – Żagań. Na prace na 45 kilometrach przewidziano 284,3 mln zł netto. Wszystkie oferty wykonawców przekroczyły ten kosztorys. Remont ma być przeprowadzony z inicjatywy Wojska Polskiego oraz mieszkańców. Obecnie (2019 rok) większość odcinka Zebrzydowa – Żagań jest formalnie zlikwidowana (Ławszowa – Żagań w km 77,621 – 103,750). Fizycznie jest nieprzejezdna (braki szyn, podkładów, łubek, złączek). Na odcinku Zebrzydowa – Ławszowa obecnie obowiązuje: prędkość w km 60,399 – 61,100 – 40 km/h, w km 61,100 – 77,621 - 20 km/h. Częściowo zlikwidowane są obiekty inżynieryjne. Na całym odcinku linii kolejowej nie ma żadnych urządzeń sterowania ruchem.
Linia kolejowa Żagań - Jankowa Żagańska w 1948 roku, miała numer 240 i biegnie w kierunku południowo - zachodnim. Ma długość 16 km i jest jednotorowa. W 1988 roku linia miała Nr 359, a obecnie (2022 rok) Nr 389. Obecnie pociąg osobowy pokonuje te trasę w 14 minut.
Linia kolejowa Żagań - Żary w 1948 roku, miała numer 359 i była dwutorowa. Linia ma długość 14 km i biegnie w kierunku zachodnim. W 1988 roku, linia miała Nr 358. Obecnie (2022 roku) pociąg osobowy pokonuje tę trasę w 10 minut. Pociągi Kolei Dolnośląskich i PolRegio łączą te miasta połączeniami co 90 minut.
Linia kolejowa Żagań - Bieniów w 1948 roku, linia miała Nr 235 i była nieprzejezdna. Linia miała długość 18 km. W 1950 roku, linia została przywrócona do ruchu, jako jednotorowa. W 1988 roku, linia miała Nr 358a i była alternatywą w kierunku zachodnim z ominięciem stacji Żary.
Linia kolejowa Żagań - Kożuchów - Nowa Sól w 1948 roku, była dwutorowa i miała Nr 323. Miała długość 38 km i była ważna, bo łączyła „Nadodrzankę” ze alternatywnym szlakiem Wrocław - Berlin. W 1988 roku, szlak miał Nr 352. w 90-latach szlak korzystał ze szlaku Żagań - Głogów, aby przekroczyć rzekę Bóbr. Po odejściu na północny - wschód od szlaku do Głogowa i biegł przez Kożuchów do Nowej Soli. Niestety szlak został rozebrany.
Linia kolejowa Żagań - Szprotawa - Głogów w 1948 roku, miała Nr 242. Długość 61 km. W 1988 roku, linia miała Nr 358. Obecnie (2022 rok) szlak ma Nr 14 jest wykorzystywany tylko w ruchu towarowym. Można dojechać pociągiem osobowym między Żaganiem i Głogowem przez Zielona Góry lub Legnicę.
Linia kolejowa Żagań - Legnica to jedna z najważniejszych linia kolejowa do Żagania. Linia w 1948 roku, miała numer 235, a w 1988 roku, Nr 260. Odległość Żagań - Legnica to 84 km. Obecnie (2022 rok) szlak pokonują pociągi osobowe Kolei Dolnośląskich, a czas przejazdu wynosi 66 minut.
Historyczne i współczesne szlaki kolei.
Nr 14 Łódź Kaliska – Forst/Baršć. Nr 275 Wrocław Muchobór – Guben. Nr 283 Jelenia Góra – Żagań. Nr 371 Wolsztyn – Żagań. Nr 389 Żagań – Jankowa Żagańska.
Wojsko.
Błękitna Armia Generała Józefa Hallera. W okresie od kwietnia do czerwca 1919 roku przez Żagań odbywał się transport kolejowy części Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Polscy żołnierze przewiezieni na tutejszy dworzec francuskimi eszelonami, przeładowywali się na polskie eszelony i byli transportowani do Kalisza.
Przed wybuchem drugiej wojny światowej polski wywiad posiadał na żagańskiej kolei swojego agenta, dyspozytora kolejowego, który identyfikował niemieckie jednostki wojskowe i informował o ich przemieszczaniu się. Dzięki niemu zidentyfikowano prawie wszystkie jednostki, które w okresie 1937 – 1939 kierowano przez żagański węzeł kolejowy do rejonów koncentracji.
W czasie drugiej wojny światowej przez żagański dworzec przewinęło się tysiące jeńców wojennych z całego świata. Nieopodal (około 1 km na południe od dworca) zlokalizowany był jeden z największych kompleksów jenieckich obozów niemieckich. Część jeńców - żołnierzy biorących udział w wielkiej ucieczce z obozu Stalag Luft III pociągami odjeżdżającymi z żagańskiego dworca kontynuowała ucieczkę.
W dniu 27 lipca 1945 roku, przyjechał tu pierwszy na Ziemiach Odzyskanych polski pociąg osobowy z dworca Wrocław Główny przewożąc kolejarzy, których zadaniem było utworzenie tu poddyrekcji PKP i przejęcie służby i kolei od władz sowieckich. Poddyrekcja PKP funkcjonowała od 20 sierpnia 1945 roku do 17 września 1945 roku.
Do 1958 roku stacja kolejowa w Żaganiu podlegała Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej we Wrocławiu, a następnie w Poznaniu. W czerwcu 1971 roku, na tutejszy dworzec przyjechała pierwsza lokomotywa spalinowa, którą przypisano do lokomotywowni Żagań, choć już wcześniej przez stacje przejeżdżały pociągi z trakcją spalinową. W dniu 31 maja 1991 roku, odbył się ostatni rozkładowy kurs pociągu prowadzonego lokomotywą parową.
Ruch towarowy w węźle Żagań rozwija się dobrze. Coraz więcej pociągów towarowych jest w relacji międzynarodowych. W roku 2018 roku, stacja Żagań obsługiwała do 500 pasażerów na dobę. Ruch pasażerski jest obsługiwany głównie przez autobusy szynowe oraz SZT. Najpopularniejsza jest relacja Wrocław - Forst w RFN.
Infrastruktura stacji Żagań.
Współrzędne geograficzne stacji Żagań 51.604N, 15.315E. Elewacja 102 m nad poziomem morza. Adres ul Kolejowa, 68-100 Żagań.
O dawnej świetności stacji w Żaganiu świadczy jej wielkość, pięć peronów i kilkanaście torów. Kiedyś był to największy i jeden z najbardziej ruchliwych węzłów kolejowych Ziemi Lubuskiej. W czasach pruskich do Żagania przyjeżdżały pociągi: z Berlina, Wrocławia, Halle, Zgorzelca, Drezna, Głogowa, Poznania, Szprotawy, Nowej Soli, Świętoszowa i Lwówka Sląskiego. Już w czasach Polski można było z Żagania dojechać do Wrocławia, Warszawy Wschodniej, Łodzi Kaliskiej, Poznania. Przez Żagań przejeżdżały pociągi dalekobieżne relacji: Jelenia Góra - Zielona Góra, Jelenia Góra - Szczecin.
Stację w Żaganiu można podzielić na część pasażerską oraz trzy równie stacyjne towarowe. Część pasażerską stanowi 5 dwukrawędziowych peronów, połączonych przejściem podziemnym z budynkiem dworca na północy w kierunku miasta oraz wyjściem w kierunku ulicy Kolejowej na południu. Układ torowy zapewnia dość dużą uniwersalność, choć nie jest możliwy wyjazd z każdego peronu w każdym kierunku.
Za peronami w kierunku zachodnim jest rozejście na 3 grupy torowe. Najmniejsza jest grupa południowa, na którą składają się tylko 3 tory główne. Tutaj jest wyjazd pociągów na linię w kierunku Jankowa Żagańska. Są tutaj cztery tory boczne zakończone kozłami oporowymi. Tutaj znajduje się zakład utrzymania taboru kolejowego. Dalej tory główne pokonują ulicę Lotników Alianckich (DW 296). W pobliżu jest nastawnia kolejowa nieużywana.
W środku znajduje się tak zwana grupa „B”, złożona z 9 torów głównych. Dawniej znajdowała się tutaj górka rozrządowa, po której pozostały tylko tarcze manewrowe oraz była nastawnia „Żg2”. Część torów jest zakończona kozłami oporowymi. Głowica stacji została częściowo rozebrana. Większość torów przechodzi dwoma wiaduktami na ulicą Lotników Alianckich (DW 296). Wiadukt południowy to tunel o długości około 40 m, a wiadukt północny ma długość około 10 m. Od ulicy Lotników Alianckich prowadzi droga kołowa w kierunku wschodnim do stacji towarowej między grupą torów „A” i „B”.
Ostatnią z grup torów jest grupa „A”, obsługująca wyjazd w kierunku Bieniowa. Tutaj nad ulicą Lotników Alianckich także jest wiadukt - tunel o długości około 30 m. Również i tutaj znajdowała się górka rozrządowa, na której tory zostały już rozebrane. To tutaj jest umieszczono wachlarzowa lokomotywownia, nadal eksploatowana. W tej lokomotywowni obsługiwano lokomotywy parowe i lokomotywy spalinowe SU46, ST43, SM42, a nadal obsługuje się ST44. W 2010 roku, groziła lokomotywowni likwidacja, do czego nie doszło.
Opis zdjęcia: Lokomotywa spalinowa SP47-001, była testowana między innymi w Żaganiu.
Ze stacji wychodziły trzy bocznice klejowe do pobliskich zakładów pracy. Obecnie (2022 rok) jest tylko jedna o długości 3 500 m, do Rozlewni Gazu.
Dużą modernizację przeszła stacja Żagań w drugiej połowie 80-lat. Wymieniono wiele torów. Wprowadzono nowy system sterowania ruchem kolejowym. Semafory kształtowe wymieniono na semafor świetlne. Z uwagi na konstrukcję wiat peronowych kilka semaforów ma obniżona wysokość. Zbudowano nowoczesny budynek nastawni „Żg” z zapleczem socjalno-bytowym. W nowym wieku zmodernizowano pobliskie przejazdy kolejowo - drogowe i ich obsługę. Zamontowano na nich telewizje przemysłową.
Jeszcze w 80-latach, planowano elektryfikacje szlaku kolejowego: Legnica - Żagań - Żary. Planów nie zrealizowano z uwagi na zbyt małe obciążenie ruchem towarowym.
Charakterystyczną budowlą przy stacji Żagań jest elewator zbożowy, który znajduje się we wschodniej części stacji.
Perony.
Na stacji Żagań jest aż pięć peronów, czyli tyle ile na stacji Kraków Główny. Wszystkie perony są wyspowe i mają po dwie krawędzie. Perony w obecnym kształcie powstały około 1913 roku, przed wielką wojną światową. Jednocześnie zbudowano przejście podziemne dla pasażerów oraz drugie przejście podziemne z windami dla bagażu i przesyłek pocztowych. W tym czasie zmodernizowano także system sygnalizatorów kształtowych z których niektóre umieszczono na pomostach.
Peron 1 ma długość 305 m, szerokość 12 m i jest typu niskiego tak jak wszystkie pozostałe perony. Peron ma wiatę o długości 100 m. Peron 2 ma długość 300 m, szerokość 12 m i wiatę o długości 100 m. Peron 3 ma długość 270 m, szerokość 12 m i wiatę o długości 100 m. Peron 4 ma długość 270 m, szerokość 8 m i wiatę o długości 60 m. Peron 5 ma długość 270 m, szerokość 8 m i wiatę o długości 60 m.
Tunel dla pasażerów łączy dworzec, wszystkie pięć peronów i ulicę Towarowa. Przejście wyremontowano w 2014 roku. Tunel bagażowo - pocztowy łączy dworzec oraz perony 1, 2 i 3. Ostatni remont peronów wykonano w 2019 roku. Wszystkie perony mają nawierzchnię asfaltową. Są ławki, kosze na śmieci, gabloty kolejowe, oświetlenie, nagłośnienie.
Opracował Karol Placha Hetman