Kraków 2008-10-16
Iliuszyn Ił-12.
075b Rozdział 1949-09-04
Iliuszyn Ił-12 to sowiecki samolot transportowy opracowany w biurze OKB Iliuszyn. Samolot był następcą samolotu Lisunow Li-2. Samolot był wzorowany na konstrukcjach samolotów Amerykańskich.
Opis zdjęcia: Jedno z nielicznych zdjęć samolotów wojskowych Ił-12 w Polsce. Samoloty Ił-12 łatwo rozróżnić od Ił-14 po kształcie usterzenia pionowego.
Historia samolotu Ił-12 A.
Jeszcze w czasie trwania działań wojennych (II wojny światowej) zespół konstruktorów kierowany przez Siergieja Władimirowicza Iliuszyna przystąpił do opracowania nowego samolotu transportowego klasy Li-2. Naturalnie musiała to być nowocześniejsza konstrukcja. Zwrócono uwagę na poprawę bezpieczeństwa lotu oraz na możliwość eksploatacji w różnych warunkach klimatycznych na terenie CCCP. Choćby temperatura; minimalna -67 stopni C w Jakucku, maksymalna +60 stopni C w Taszkiencie. Podstawową zmianą w Ił-12, w stosunku do Li-2, było wprowadzenie podwozia trójpodporowego z przednim kołem. Taki układ powoduje, że samolot kołując ma pozycję poziomą, co bardzo poprawia widoczność z kabiny pilotów podczas manewrów na lotnisku.
Zastosowano nowe cztero-łopatowe śmigło. Śmigło jest nastawne, czyli można zmieniać w nim kąt natarcia. Tę zmianę można doprowadzić do ustawienia śmigieł w chorągiewkę. Ma to taką zaletę, że w momencie awarii jednego z silników, jego śmigło nie stawia większego oporu. Na jednym pracującym silniku możliwy jest nie tylko lot poziomy, ale niewielkie wznoszenie do wysokości 1 000 m npm.
Prace nad samolotem rozpoczęto jesienią w 1943 roku, ale trwały z przerwami, z powodu pilniejszych innych prac i toczącej się wojny. Istniała nawet możliwość całkowitego przerwania prac nad samolotem. Stalin zgodził się na kontynuowanie prac, pod warunkiem dostosowania samolotu także na potrzeby wojska. Samolot oprócz przewożenia pasażerów i towarów miał mieć możliwość wykonania desantu spadochronowego i holowania szybowców transportowych. Ponieważ większość zadań miała być wykonywana na niskim pułapie, a także z powodów małego budżetu, dlatego zrezygnowano z hermetycznej kabiny załogi i pasażerów.
Pierwszy prototyp oblatano w dniu 15.08.1945 roku. Jednak okazało się, że zastosowane silniki ACz-31, były wyjątkowo awaryjne. Aby ratować sytuację postanowiono zastosować silniki ASz-82, niezbyt nowoczesne, lecz sprawdzone w wielu konstrukcjach samolotów bojowych.
W grudniu 1945 roku, ukończono prototyp z silnikami ASz-82, przeznaczony do prób w locie. W dniu 9.01.1946 roku, prototyp wykonał pierwszy lot. Za sterami siedzieli; Władimir K. Kokkinaki (znany rekordzista lotniczy) i jego brat Konstanty K. Kokkinaki. Po zakończeniu prób fabrycznych samolot szczęśliwie przeszedł próby państwowe i otrzymał zezwolenie do wprowadzenia go do eksploatacji w Aerofłocie. W tym czasie nadano mu oznaczenie Ił-12. Także w 1946 roku, rozpoczęto produkcję seryjną w Moskwie, w jedynej z najstarszych fabryk lotniczych „Znamia Truda”, gdzie budowano między innymi samoloty szturmowe Ił-2 i Ił-10.
W dniu 1.05.1947 roku, samolot w liczbie kilku egzemplarzy zademonstrowano w przelocie podczas defilady w Moskwie. Samolot nie był dopracowany i w trakcie początkowej eksploatacji wymagał wielu przeróbek. W ich wyniku zabudowano system przeciwoblodzeniowy skrzydeł, usterzenia, szyb kabiny załogi i łopat śmigieł. Krawędzie natarcia skrzydeł są odladzane gorącym powietrzem ogrzewanym w chłodnicy olejowej. Krawędzie natarcia usterzenia są także odladzane gorącym powietrzem. Powietrze to pobierane jest chwytami po obu stronach kadłuba w pobliżu usterzenia poziomego, podgrzewane grzejnikami elektrycznymi i kierowane w krawędzie natarcia. Przednie okna w kabinie załogi, aby nie zamarzały, otrzymały instalację natrysku spirytusem. Łopaty śmigieł odladzane są także spirytusem rozprowadzanym w małych dawkach poprzez rowki umieszczone wzdłuż krawędzi natarcia łopat. Czyli odladzania polega na obmywaniu łopat śmigieł, podobnie jak szyby kabiny załogi.
Samolot otrzymał skuteczne ogrzewanie kabiny pilotów i pasażerskiej. Przy temperaturze na zewnątrz –50 stopni C, w kabinie utrzymać można stałą temperaturę aż +25 stopni C.
Wersja Ił-12 B.
W 1949 roku, rozpoczęto produkcję seryjną zmodernizowanej wersji Ił-12 B, która oprócz wymienionych powyżej zmian, otrzymała szereg innych. Wersja ta posiada napływ (płetwę grzbietową) przed usterzeniem pionowym. Zmieniono osłony silników, gdyż samolot otrzymał zmodernizowane silniki. Także rury wydechowe są inne. Aby poprawić bezpieczeństwo konstrukcji organiczno masę całkowitą z 17 250 kg do 16 100 kg. Osiągnięto to głównie poprzez ograniczenie zapasu paliwa.
Wersja Ił-12 B weszła na wyposażenie Aerofłotu i przedsiębiorstwa Aviaarktika, które wykorzystywało te samoloty do łączności z bazami naukowymi w Arktyce i na Antarktydzie.
Wersja Ił-12 B weszła na wyposażenie PLL LOT i czechosłowackich CSA. Nieco później samolot przyjęła Rumunia, Bułgaria i Chiny. Pomimo wielu niedostatków samolot był poprawny w pilotażu, łatwy podczas startu i lądowania. Dzięki dużej mocy zespołu napędowego możliwe było bezpieczne użytkowanie na lotniskach wysokogórskich i to zarówno o nawierzchni betonowej (asfaltowej) i gruntowej (trawiastej). Rozbieg z pełnym obciążeniem na trawie wynosi poniżej 500 m, a dobieg 700 m. Jednak to właśnie zespół napędowy przysparzał najwięcej problemów. Awarie występowały dosyć często, a i zużycie paliwa w stosunku do nowszych konstrukcji było zbyt wysokie.
Dla wojska podjęto produkcję wersji desantu powietrznego i transportu ładunków o masie do 3 000 kg oraz holowania szybowców transportowych takich jak; Jak-14, KC-20. Samoloty tej wersji otrzymały z lewej strony kadłuba duże drzwi załadunkowe, otwierane na ziemi. Na grzbiecie kadłuba umieszczono wieżyczkę ruchomą dla strzelca obsługującego km SZKAS lub UBT. Z lewej strony kadłuba, zaraz za kabiną pilotów umieszczono wystającą przezroczystą kopułkę. Umieszczono tam celownik dla zrzutu desantu. Samolot zabiera na pokład 37 skoczków spadochronowych lub 26 w pełni wyekwipowanych żołnierzy, ewentualnie 16 rannych na noszach, plus 6 w pozycji siedzącej.
Powstała także wersja typowo transportowa oznaczona Ił-12 T. Posiadała ona tylko ładownię (bez żadnych miejsc siedzących), która mieści 3 500 kg, a nierzadko w normalnej eksploatacji zabierano 4 000 kg ładunku.
Generalnie Ił-12 okazał się konstrukcją z licznymi niedostatkami. Dopiero jego następca Ił-14 stał się konstrukcją dojrzałą i eksploatowaną przez wiele lat, także w Polsce. Produkcja Ił-12 trwała w latach 1946–1950 roku, i zamknęła się liczbą około 3 000 maszyn wszystkich wersji, dla wojska i lotnictwa cywilnego, dla CCCP i na eksport.
W dniu 24.10.1958 roku, samolot Ił-12, jako pierwszy samolot radziecki przeleciał nad biegunem południowym.
Ił-12 dla Polski.
Samolot Ił-12 został wystawiony na eksport poprzez Centralę Handlu Zagranicznego Aviaxport. Centrala pokazała ten samolot oraz Jak-16 i Jak-18, w Poznaniu na lotnisku Ławica, w dniach 24.04.1948 rok – 9.05.1948 rok. w ramach XXI MTP (Międzynarodowe Targi Poznańskie). Egzemplarz Ił-12 nosił oznaczenie CCCP-L1701 i należał do wczesnej serii produkcyjnej. Objaśnień i odpowiedzi na pytania dziennikarzy udzielał sam pilot Konstanty K. Kokkinaki, który prezentował także samolot w locie i to z pasażerami na pokładzie.
Ił-12 w PLL LOT.
W 1949 roku, Polskie Linie Lotnicze LOT zakupiły 5 samolotów pasażerskich Ił-12 B, które otrzymały znaki rejestracyjne; SP-LHA, SP-LHB, SP-LHC, SP-LHD, SP-LHE. Nowy samolot po raz pierwszy publicznie zademonstrowano na Okęciu, w dniu 4.09.1949 roku, z okazji Święta Lotnictwa. Samolot pokazano także w powietrzu demonstrując lot ze wznoszeniem na jednym pracującym silniku, przy wyłączonym drugi, którego łopat ustawiono w chorągiewkę.
Samoloty Ił-12 B w PLL LOT miały zamontowane 18 lub 21 foteli pasażerskich. Ich liczbę w trakcie eksploatacji zwiększono do 28 sztuk. W 1952 roku, na kilka miesięcy, wypożyczono jeszcze jeden Ił-12 B, który otrzymał rejestrację SP-LHF. W PLL LOT samoloty użytkowano do końca 1957 roku, a ostatnie trzy maszyny, o rejestracjach SP-LHA, SP-LHB, SP-LHC, pozostawiono w rezerwie zakonserwowane do listopada 1959 roku.
Ił-12 dla Wojska Polskiego.
W 1950 roku, zakupiono dwa samoloty, jeden Ił-12 B nb 002 z przeznaczeniem do przewozu ważnych osobistości, ewentualnie ładunku i jeden Ił-12 D nb 001.
W dniu 6.11.1959 roku, wojsko przejęło (wypożyczyło) od PLL LOT trzy samoloty Ił-12 B (przypuszczalnie SP-LHA, SP-LHB, SP-LHC), przystosowując je do transportowych i desantu spadochronowego. Ostatnie egzemplarze skasowano w 60-tych lat. Samolot Ił-12 D nb 001 zakończył loty w 1966 roku, natomiast Ił-12 B nb 002 w 1969 roku.
Wersje Ił-12.
Ił-12 A - pierwsza wersja seryjna. Zabiera 27 pasażerów.
Ił-12 B – wersja pasażerska opracowana w 1949 roku, zewnętrznie otrzymała napływ (kierownicę aerodynamiczną) przed usterzeniem pionowym. Silniki Asz-82 FN-212 o mocy 2 x 1 630 KM. Samolot zabiera 27 pasażerów, a na krótszych trasach nawet 32 pasażerów. Powstała salonka dla 11 pasażerów, o zasięgu 4 000 km i wersja sanitarna.
Ił-12 D – wersja dla wojska budowana w latach 1948-1949 roku, samolot zabiera 37 skoczków lub 26 żołnierzy. Może holować 1 lub 2 szybowce transportowe.
Ił-12 T – to typowa wersja towarowa. Ma wzmocnioną podłogę i suwnicę pokładową, o udźwigu 1 500 kg. Budowany w 1949 roku.
Konstrukcja Ił-12.
Samolot transportowy lub pasażerski dla 21 – 28 pasażerów. Udźwig nominalny 3 500 kg. Dla desantu spadochronowego zabiera na pokład 37 skoczków spadochronowych. Na pokład może zabrać 26 żołnierzy z pełnym ekwipunkiem. Załoga samolotu składa się z 4 lotników; 2 pilotów, nawigatora i radiotelegrafisty.
Ił-12 to dwusilnikowy, dolnopłat, całkowicie metalowy.
Skrzydło trójdźwigarowe technologicznie podzielone na trzy części. Pokrycie pracujące wzmocnione podłużnicami. Skrzydło środkowe (centropłat) mocowane jest na stałe do kadłuba. Mieści gondole silnikowe z silnikami i podwoziem głównym. Krawędzie natarcia skrzydła są odladzane gorącym powietrzem. Pod silnikami umieszczona jest chłodnica oleju. Powietrze jest tam ogrzewane i kierowane w kanały zamknięte w noskach skrzydeł ogrzewając je i uchodzi na zewnątrz otworami w pobliżu gondoli silnikowych.
Kadłub klasyczny wręgowo-podłużnicowy z pracującym pokryciem. Składa się z trzech części; przedniej z kabiną załogi, środkową z kabiną pasażersko-towarową, tylną, do której przymocowano usterzenie. Przekrój kadłuba jest kołowy. W wersji transportowej kabina ładunkowa ma wzmocnioną podłogę. Klasyczne drzwi do samolotu umieszczono w tyle kadłuba na prawej burcie. Przez te drzwi wykonywany jest także desant spadochroniarzy. Po przeciwnej stronie, na lewej burcie umieszczono dwuczęściowe większe drzwi załadunkowe, które otwierane są wyłącznie na ziemi. Kabina pilotów i ładunkowa niehermetyczna, ale ogrzewana ciepłym powietrzem. W tylnej części umieszczono niewielki dodatkowy przedział ładunkowy, do którego jest dostęp z kabiny ładunkowej lub poprzez małe drzwi z lewej strony kadłuba.
Usterzenie klasyczne, wolnonośne. Konstrukcja metalowa. Stateczniki kryte blachą, ale stery kryte płótnem. Usterzenie poziome z silnym wznosem +6 stopni. Krawędzie natarcia ogrzewane gorącym powietrzem. Powietrze to pobierane jest przez chwyty w tyle kadłuba, ogrzewane przez grzałki elektryczne i kierowane w noski usterzenia.
Podwozie trójpodporowe z kołem przednim. Przednie z pojedynczym kołem, chowane do kadłuba do tyłu. Główne ze zdwojonymi kołami, chowane do przodu w komory umieszczone w gondolach silnikowych. Amortyzatory olejowo-powietrzne. Podwozie uzupełnia małe kółeczko, częściowo wystające, pełniące rolę zderzaka na końcu dolnej części kadłuba, podczas startu i lądowania. Na postoju tył kadłuba podparty jest stojakiem, który zapobiega przechyleniu samolotu na ogon podczas załadunku i wyładunku towaru.
Napęd Ił-12.
Dwa silniki ASz-82 FN-212, 14-cylindrowy w układzie podwójnej gwiazdy, bezgaźnikowe, z bezpośrednim wtryskiem paliwa i dwustopniową sprężarką. Moc startowa 2 x 1 362 kW ( 2 x 1 850 KM ), a nominalna 2 x 1 200 kW ( 2 x 1 630 KM ). Osłony silników typu NACA z regulowanym wlotem powietrza. Rury wydechowe wyprowadzają spaliny na końcu gondoli silnikowych. Śmigła cztero-łopatowe typu AW-9, o średnicy 4,1 m, przestawiane nawet do ustawienia w chorągiewkę. Łopaty odladzane spirytusem dawkowanym cyklicznie i spływającym w rowkach na krawędzi natarcia łopat.
Zbiorniki paliwa umieszczone w skrzydłach w ilości 6 sztuk, o łącznej pojemności 4 150 litrów. Zbiorniki oleju o pojemności 2 x 220 litrów, każdy umieszczony w gondoli silnikowej.
Wyposażenie awioniki.
Radiostacje pokładowe RSB-7 i RSB-5, automatyczny radiokompas ARK-5, radiopółkompas RPKO-10M, automatyczny pilot AP-42A.
Uzbrojenie.
Konstrukcja Ił-12 D przewidywała możliwość montażu wieżyczki bronnej na grzbiecie kadłuba, opancerzonej i wyposażonej w 1 k.m. typu SZKAS lub UBT obsługiwany przez strzelca. Samoloty używane w Polsce nie posiadały takiej wieżyczki. Jednak w oknach przedziału transportowego znajdują się okrąg wzierniki otwierane od wnętrza i umożliwiające prowadzenie ostrzału z broni ręcznej, automatycznej lub maszynowej.
Dane T-T samolotu Ił-12.
Rozpiętość 31,70 m, długość 21,31 m, wysokość 7,81 m, powierzchnia nośna 103 m2, masa własna 11 000 kg, masa całkowita 17 250 kg, masa ładunku 3 500 kg, paliwo 4 150 litrów, prędkość maksymalna 407 km/h, prędkość przelotowa 320-366 km/h, prędkość lądowania 128 km/h, zasięg 3 230 km, zasięg z pełnym ładunkiem 1 500 km, pułap 6 500 km (załoga używa wówczas masek tlenowych), rozbieg 475 m, dobieg 563 m.
Zestawienie samolotów Ił-12 w Polsce.
1 Ił-12 B rejestracja SP-LHA. Zakupiony dla LOT w 1949r. Eksploatowany do 1957r. Zakonserwowany. W dniu 6.11.1959r. samolot przejęło Wojsko. Eksploatowany maksymalnie do 1963r.
2 Ił-12 B rejestracja SP-LHB. Zakupiony dla LOT w 1949r. Eksploatowany do 1957r. Zakonserwowany. W dniu 6.11.1959r. samolot przejęło Wojsko. Eksploatowany maksymalnie do 1963r.
3 Ił-12 B rejestracja SP-LHC. Zakupiony dla LOT w 1949r. Eksploatowany do 1957r. Zakonserwowany. W dniu 6.11.1959r. samolot przejęło Wojsko. Eksploatowany maksymalnie do 1963r.
4 Ił-12 B rejestracja SP-LHD. Zakupiony dla LOT w 1949r. Eksploatowany do 1957r.
5 Ił-12 B rejestracja SP-LHE. Zakupiony dla LOT w 1949r. Eksploatowany do 1957r.
6 Ił-12 B rejestracja SP-LHF. Samolot wypożyczony w 1952r. przez LOT na kilka miesięcy.
7 Ił-12 D nb 001 zakupiony dla Wojska w 1950r. W 1966r. koniec eksploatacji.
8 Ił-12 B nb 002 zakupiony dla Wojska w 1950r. W 1969r. koniec eksploatacji.
Opracował Karol Placha Hetman